واکاوی عوامل انسجام متنی در شعر«عقاب» خانلری بر بنیاد نظریۀ مایکل هالیدی و رقیه حسن

محورهای موضوعی : زبان و ادبیات فارسی

حمید خانیان ¹

1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی، واحد ایلام، دانشگاه آزاداسلامی، ایلام، ایران

تاریخ دریافت : 1396/02/13 تاریخ پذیرش : 1396/12/12 تاریخ انتشار : 1397/02/01

کلید واژه: انسجام متنی, عوامل انسجام متنی, شعر عقاب, دکتر خانلری, هالیدی, رقیه حسن,

چکیده مقاله :

انسجام مفهومی معنایی است و به روابط معنایی که میان عناصر یک متن وجود دارد، اشاره می کند و به واسطۀ عمل آن‌ها، درک برخی از عناصر متن امکان پذیر می‌گردد؛ یک عنصر، عنصری دیگر را پیش انگاری می‌کند، به این معنا که عنصر دوم را نمی توان بدون عنصر اول درک کرد و در نتیجه، این روابط میان عناصر متن، به کلام وحدت، انسجام و یکپارچگی می بخشند. در این مقاله شعر عقاب خانلری براساس نظریۀ هلیدی و حسن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که ضمن شناسایی عوامل انسجام متنی آن و توصیف کیفی آنها، تبدیل به دادهای کمی هم شدند که نتیجه پژوهش نشان داد، عوامل انسجام دستوری شعر عقاب به مراتب بیشتر از سایر عوامل است، و غالب نمونه های انسجام دستوری نیز مربوط به ارجاع شخصی است، بعد از آن عامل پیوند است و چون متن شعر روایی است، عامل واژگانی نقش کمتری در انسجام متنی داشته و بسامد بالای عوامل انسجامی بیانگر این است که شعر از انسجام متنی بسیار خوبی برخوردار است.

منابع و مأخذ:

1. آقاگل زاده، فردوس؛ علی افخمی (1383)، زبانشناسی متن و رویکردهای آن» مجلۀ زبانشناسی، سال19، شمارۀ اول، صص 103-89.

2. خانلری، پرویز (1387)، ماه در مرداب، تهران: معین، چاپ چهارم.

3. سارلی، ناصرقلی؛ طاهره ایشانی (1390)، «نظریة انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان کمینة فارسی (قصة نردبان)». دو فصلنامة علمی ـ پژوهشی زبان‌پژوهی، شمارۀ 4، دانشگاه الزهرا (س).

4. غلامحسین‌زاده، غلامحسین، حامد نوروزی (1387) «نقش ارجاع شخصی و اشاره‌ای در انسجام شعر عروضی فارسی». فصلنامة پژوهش‌های ادبی. شمارۀ 19.

5. فروزنده، مسعود؛ امین بنی طالبی (1393)، «ابزارهای آفرینندۀ انسجام متنی و پیوستارهای بلاغی در ویس و رامین» مجلۀ شعر پژوهی (بوستان ادب) دانشگاه شیراز، سال 6، شمارۀ2، پیاپی20، صص 107- 134.

6. محمد ابراهیمی، زینب (1375) روابطانسجامیدرزبانفارسی(ارجاع)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

7. یارمحمدی، لطف الله (1383)، گفتمان شناسی رایج و انتقاد ی،  تهران: هرمس.

8. Halliday, M. A. K. & R. Hasan. Cohesion in English, London:  Longman,1976.

9. Halliday, M. A. K. An Introduction to Functional Grammer, London: Edward Arnold, 1985.

10. Halliday, M. A. K, Dimention on Transivity & Theme in English (part II). Journal of Linguistics, 1967.