بررسی تحلیلی – تطبیقی نمادهای هویت بخش شهری (مطالعه موردی: شهر اصفهان)

محورهای موضوعی : هیدرولوژی

رضا مختاری ملک آبادی ¹

1 - دانشگاه پیام نور، تهران

تاریخ دریافت : 1392/03/14 تاریخ پذیرش : 1392/09/12 تاریخ انتشار : 1392/12/01

کلید واژه: هویت, فضاهای شهری, نماد, اصفهان, فرهنگ ایرانی- اسلامی,

چکیده مقاله :

شهر مفهومی مدنی دارد و ساخت مدنیت و الگوهای توسعه شهری نیازمند رجوع به منابع دینی، نظریه پردازی، الهام از گذشته و داشتن پیشینه‌ی تاریخی و متناسب‌سازی آن با نیازهای پیچیده و گوناگون انسان معاصر است.هویت در شهر به واسطه‌ی ایجاد و تداعی خاطرات عمومی در شهروندان، تعلق خاطر و وابستگی را نزد آنان فراهم می‌نماید و شهرنشینان را به سوی شهروند شدن، که گستره‌ای فعال‌تر از ساکن شدن صرف دارد، هدایت می‌کند. در این میان نمادهای شهری در میان نسل‌ها انتقال داده می‌شود و در حافظه جمعی افراد ابدی می‌شوند. بنابرین شهر نیز دارای حافظه است. اگر شهری فاقد حافظه تاریخی باشد نمی‌توان گفت که آن شهر باهویت است. حافظه تاریخی شهر یعنی اینکه شهر، دارای خاطره است و معانی را به مکان‌ها حوالت می‌دهد و با شکل تعاملی، از این مکان‌ها اخذ معنا می‌کند. شهر به این ترتیب خاطره‌مند می‌شود و شهر بی‌خاطره به شهری بی‌هویت بدل می‌شود. شهرها و فضاهای شهری گذشته از استقلال، شخصیت و هویت ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. مفاهیمی که نهایتاً منجر به تعریف مفاهیم بزرگ‌تری چون تعلق خاطر و حس شهروندی گشته‌اند. در حالی که آنچه از اغلب شهرهای کنونی در ذهن عموم شکل می‌گیرد چیزی جز مجموعه‌ای از آسمان خراشها، خیابان‌ها، ادارات و پارکها و ... نیست که هویت و معنای خاصی را در ذهن تداعی نمی‌کند. شهر اصفهان بواسطه قدمت دیرینه خود و اهمیت تاریخی آن در دوره‌های مختلف همواره از هویت بالایی بر خوردار بوده است. این شهر دارای نشانه‌های فراوانی است که موجب تمایز این شهر از سایر شهرها می‌گردد و در جای جای دنیا، این شهر را به نشانه‌های ارزشمندش می‌شناسند. از طرف دیگر هنر که نماد هویت ایرانی در طول تاریخ بوده است بوفور در شهر اصفهان یافت می‌شود. روش تحقیق در مطالعة حاضر توصیفی–تحلیلی و مبتنی بر داده‌های پیمایشی است. تکنیک جمع آوری اطلاعات، استفاده از پرسشنامه و در صورت لزوم مصاحبه بوده است. جامعة آماری، 384 نفراز شهروندان شهر اصفهان هستند. حجم نمونة پژوهش بر پایة فرمول کوکران با سطح اطمینان 95 درصد و درجه دقت 5 درصد محاسبه گردید. شیوة انتخاب نمونه‌ها ترکیبی از روش خوش‌های و سهمیه‌ای است. داده‌های جمع آوری شده با استفاده از نرم‌افزار SPSS و روش‌های آماری نظیر توزیع فراوانی، آزمونT، محاسبه میانگین هویت و ضریب همبستگی پیرسون مورد بررسی قرار گرفته‌اند. در این راستا متغیرهای مهمی همچون مهمترین اثر تاریخی شهر، مهمترین نشان دفاع مقدس، میزان انطباق فضاهای شهری با آیات قرآن و فرمایشات پیامبر اکرم (ص) همچون "دنیا مزرعه آخرت است"، نشان یادآوری خاطرات انقلاب اسلامی، نقش‌آفرینی فضاهای شهری در ماه محرم، ماه رمضان و در ایام حج به عنوان یک شهر اسلامی، نماد معماری گذشته اصفهان و ... از دیدگاه شهروندان به صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که میزان رضایت شهروندان از متغیرهای مورد مطالعه در زمینۀ نمادهای فرهنگی اسلامی- ایرانی و هویت بخشی آن‌ها در سطح نسبتاً بالایی قرار دارد و نمادهای شهر جنبۀ اسلامی – ایرانی خود را حفظ نموده‌اند که این امر نکته‌ای مثبت در نمادهای فرهنگی شهر می‌باشد و همچنین مهم‌ترین عامل هویت بخش تمدن اسلامی- ایرانی شهر اصفهان، آثار تاریخی همچون میدان امام، سی و سه پل، سبزه میدان، چهارباغ و.. می‌باشد.