برنامه‌ریزی مکانی و امکان‏سنجی نواحی مستعد طبیعت‌گردی با نگرش آمایش سرزمین (مطالعه موردی: منطقه سلیمان‌تنگه شهرستان ساری)

محورهای موضوعی : هیدرولوژی

اسدا... دیوسالار ¹ ()
مرتضی شعبانی ² ()
سید صادق حمیدی ³ ()

تاریخ دریافت : 1390/10/20 تاریخ پذیرش : 1391/04/17 تاریخ انتشار : 1391/05/01

کلید واژه: منطق فازی, سامانه اطلاعات جغرافیایی, طبیعت‌گردی, آنتروپی شانون,

چکیده مقاله :

در یک سرزمین، نحوه ساماندهی و سیمای محیط های طبیعی و انسان ساخت، باید آینه تمام نمای چگونگی روند توسعه ملی در آن سرزمین باشد. امروزه، در پی بروز بحران های زیست محیطی، نابودی منابع و ایجاد موانع در راه رسیدن به توسعه پایدار، لازم می آید برنامه ها بر اساس شناخت و ارزیابی توان محیطی صورت گیرد تا هم بهره برداری در خور و مستمر از محیط صورت گیرد و هم ارزش های طبیعی محیط حفظ شود. از اینرو پیش از تدوین راهکارهای توسعه و اجرای آن، بررسی جغرافیایی منطقه و شناخت توان های محیطی آن و سپس تعیین توان بوم‌شناسی سرزمین به برنامه ریز این امکان را می دهد تا بر اساس توان های منطقه، جهت و راهکارهای توسعه منطقه را مشخص نموده و برنامه ای متناسب با شرایط منطقه ارائه دهد. با توجه به اینکه محیط زیست طبیعی، توان بوم‌شناسی محدودی را برای استفاده های انسان داراست، ارزیابی توان بوم‌شناسی به عنوان هسته مطالعات زیست محیطی با پیشگیری بحران های موجود، بستر مناسبی برای برنامه ریزی زیست محیطی فراهم می آورد. وجود منابع طبیعی منحصر به فرد در استان مازندران شرایط بسیار مناسبی را برای توسعه صنعت گردشگری در این استان مهیا کرده است. یکی از ظرفیت‌های طبیعت‌گردی استان مازندران که ضرورت ارزیابی قابلیت تفرجی و برنامه ریزی اصولی آن توسط مسئولین امر احساس می‌شود، منطقه گردشگری سد شهید رجایی ساری می‌باشد. لذا این پژوهش بر آن است تا با شناسایی معیارهای موثر، به ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه جهت کاربری طبیعت‌گردی بپردازد. در این راستا پس از شناسایی معیارها (از قبیل عوامل فیزیوگرافی، شرایط زمین شناسی، خاک شناسی، راه های دسترسی، کاربری اراضی، شبکه هیدروگرافی، اقلیم منطقه و ...)، اقدام به تهیه پایگاه داده های مکانی آنها در سامانه اطلاعات جغرافیایی(GIS) شد. در ادامه، پس از استانداردسازی این معیارها به روش منطق فازی در محیط نرم‌افزارArc GIS ، با استفاده از نظرسنجی پرسشنامه ای از 32 کارشناس و به کمک روش آنتروپی شانون به هر یک از معیارها وزن خاصی اختصاص داده شد. سپس با تلفیق و رویهم گذاری این معیارها، بر اساس منطق فازی، نقشه نهایی که بیانگر مناطق تفرجگاهی است، حاصل شد. منطقه موردمطالعه در نقشه تولید شده به سه طبقه بسیار مناسب، مناسب و نامناسب به منظور برنامه ریزی جهت انواع فعالیت های تفرجی تقسیم شده که در نهایت 25/5045 هکتار از آن به عنوان مکان های بسیار مناسب شناسایی شده است.

منابع و مأخذ:

منابع

1- اصغرپور، محمد جواد (1385)، تصمیم گیری‌های چند معیاره، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، تهران.

2- امیری، محمد جواد، جلالی، سید غلامعلی، سلمان ماهینی، عبدالرسول، حسینی، سید محسن و فرود آذری دهکردی (1388): ارزیابی توان اکولوژیک جنگل‌های حوضه‌های آبخیز دو هزار و سه هزار شمال ایران با استفاده از GIS، مجله محیط‌شناسی، سال سی و پنجم، شماره 50، 33 ـ 44 صص.

3- تقوایی،مسعود، تقی‏زاده، محمد مهدی و حسین کیومرثی (1390)، مکان‌یابی دهکده‏های گردشگری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و مدلSWOT(نمونه موردی: ساحل دریاچه کافتر)، مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، سال 22، شماره پیاپی 42، شماره2، 99-120صص.

4- سهراب،سیده‌منظر(1390)، زون‏بندی و تعیین اولویت مکانی فعالیت­های تفرجی با استفاده از مدل AHP (مطالعه موردی: پارک جنگلی تلار شهرستان قائم شهر). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی ساری، ص. 120.

5- ضیائیان فیروزآبادی، پرویز، خالدی، شهریار، خندان،سکِنه وانوش علیزاده(1389)، پهنه‌بندی آکروکلیمایی مرکبات در استان لرستان با استفاده از مدل هم‏پوشانی شاخص و منطق فازی و مقایسه مدل‏ها. فصلنامه جغرافیایی آمایش. شماره 8..

6- ماهینی، عبدالرسول.، ریاضی، برهان، نعیمی، بابک، بابایی کفاکی، ساسان و عطیه جوادی لاریجانی (1388)، ارزیابی توان طبیعت‌گردی شهرستان بهشهر بر مبنای روش ارزیابی چند معیاره با استفاده از GIS، علوم و تکنولوژی محیط زیست، دوره یازدهم، شماره یک، 187 ـ 198 صص.

7- محمدپور،آیت و غلامرضا نادری (1389)، ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین برای توسعه گردشگری با استفاده ازGIS ، چهارمین همایش تخصصی مهندسی محیط زیست.

8- محمودی، بیت ا...و افشین دانه کار (1388)، تحلیل معیارها و عوامل محیطی‌ـ‌اکولوژیک موثربرتوان تفرجی سامان عرفی منج از طریق ارزیابی چندمعیاره(با بهره‌گیری از GIS)، مجله آمایش سرزمین، سال اول، صص55ـ 69.

9- مخدوم، مجید(1380)، شالوده آمایش سرزمین، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول، 289 ص.

10- Kumari, s. Behera, M, D. and H, R, Tewari, )2010): Identification of potential ecotourism sites in West District, Sikkim using geospatial tools, Tropical Ecology. 51: 75 ـ 85 pp.

11- Laurance, W.F., A. Alonso, M. Lee, and P. Campbell, (2006), Challenges for forest conservation in Gabon, central Africa. Futures 38:454-470.

12- Qiao, L. (2008), A model for suitability evaluation of tourism development for the suburban mining wasteland and its empirical research. Ecological Economy, 4:338-345.