تحلیلی بر شاخص‌های توسعه کشاورزی در شهرستانهای استان ایلام

محورهای موضوعی : هیدرولوژی

یونس آزادی ¹ ( )
حسن بیک محمّدی ² ( )

تاریخ دریافت : 1389/08/27 تاریخ پذیرش : 1392/10/19 تاریخ انتشار : 1391/02/01

کلید واژه: کلمات کلیدی: کشاورزی, سطوح توسعه یافتگی, مدل موریس, دامنه نوسانات, ضریب اختلاف, استان ایلام,

چکیده مقاله :

چکیده: بخش کشاورزی در استان ایلام با مسائل و مشکلاتی از جمله؛ کمبود سرمایه و سرمایه گذاری، پایین بودن سطح سواد کشاورزان، عدم وجود بازار مناسب برای محصولات تولیدی، وسعت کم اراضی، عدم استفاده مناسب از مکانیزاسیون کشاورزی، بالا بودن میزان اراضی دیم و بیکاری فصلی کشاورزان مواجه می‌باشد، که این مسائل و مشکلات موانعی را بر سر راه توسعه کشاورزی در این استان به وجود آورده‌اند. شناخت این مسائل و تدوین برنامه مناسب به منظور برطرف نمودن یا کم رنگ کردن آنها آثاری از جمله؛ رونق بخش کشاورزی، استفاده بهینه از پتانسیل‌های بخش کشاورزی، افزایش تولیدات، افزایش درآمد کشاورزان، تثبیت جمعیت روستایی، توسعه کشاورزی و نهایتاً توسعه استان را بدنبال دارد. این مقاله با هدف رتبه‌بندی و تعیین سطوح توسعه یافتگی شهرستان‌های استان ایلام از نظر شاخص‌های کشاورزی توسعه، به منظور تحلیل وضعیت کشاورزی شهرستان‌ها تدوین گردیده است. در این مقاله با استفاده از ترکیبی از روشهای تحقیق توصیفی، اسنادی و توسعه‌ای و بررسی تعداد30 متغیّر در قالب 5 شاخص (وضعیت بهره برداران، زمین بهره برداری‌‌ها، سطح زیرکشت و عملکرد در هکتار محصولات، مکانیزاسیون کشاورزی و دامداری) با استفاده از مدل موریس سعی گردیده است وضعیت بخش کشاورزی در شهرستان‌های استان ایلام مورد بررسی قرار گیرد و شهرستان‌ها از نظر سطح توسعه یافتگی، طبقه بندی گردند. همچنین با بهره‌گیری از ضریب اختلاف به تعیین میزان پراکندگی شاخص‌ها در شهرستان‌ها و با استفاده از دامنه نوسانات، به تعیین نوسان ضریب توسعه یافتگی شهرستان‌ها از نظر شاخص‌های مورد مطالعه، مبادرت شده است. در نهایت با استفاده از نرم‌‌افزار Arc-View، نتایج سطح بندی شهرستان‌ها، از نظر شاخص‌های کشاورزی توسعه در قالب نقشه ارائه گردیده است. نتایج به دست آمده نشانگر نامناسب بودن وضعیت شهرستان‌های استان ایلام از نظر شاخص‌های موردمطالعه می‌باشد. به صورتی که کلیه شهرستان‌ها، از نظر مجموع شاخصهای مورد مطالعه، در زمره شهرستان‌های محروم (توسعه نیافته) و تنها از نظر برخی شاخص‌ها، تعدادی از شهرستان‌ها در وضعیت نیمه برخوردار (درحال توسعه) قرار گرفته‌اند. در پایان نیز راهکارهایی به منظور رفع مشکلات بخش کشاورزی استان ارائه گردیده است.

منابع و مأخذ:

منابع:

1- آزادی، یونس (1387): تحلیلی بر توسعه پایدار روستایی (نمونه موردی: بخش شیروان- استان ایلام)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا گرایش برنامه‌ریزی روستایی، استادان راهنما: دکتر سیدهدایت اله نوری، دکتر حسن بیک محمدی،دانشگاه اصفهان.

2- آسایش، حسین (1381): اصول و روش‌های برنامه‌ریزی روستایی، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ پنجم، تهران.

3- افشار سیستانی، ایرج (1372):

4- بدری، سیدعلی (1369): مکانیابی مراکز توسعه روستایی؛ نمونه موردی: بخش جعفرآباد گازران قم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.

5- بدری، سیدعلی، سعیدرضا اکبریان رونیزی و حسن جواهری(1385): تعیین سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان کامیاران، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال بیست و یکم، ش. 82، ص 116 تا 130، مشهد.

6- پاپلی یزدی، محمد حسین و محمد امیر ابراهیمی (1381): نظریه های توسعه روستایی، انتشارات سمت، تهران.

7- پزشکی، ویدا و کیومرث زرافشانی (1387): کاربرد منطق فازی در ارائه مدل ارزیابی سطوح توسعه کشاورزی دهستان‌های شهرستان کرمانشاه، فصلنامه روستا و توسعه، سال 11، شماره 4، تهران.

8- جمشیدی، علیرضا، مصطفی تیموری، محمد حاضری و کوروش روستا (1388): عوامل مؤثر بر مشارکت کشاورزان در اجرای طرح یکپارچه سازی اراضی استان ایلام: نمونه موردی شهرستان شیروان چرداول، فصلنامه روستا و توسعه، سال 12، شماره 1، تهران.

9- جمعه پور، محمود (1384): مقدمه‌ای بر برنامه ریزی توسعه روستایی: دیدگاهها و روشها، اتشارات سمت، تهران.

10- حسین زاده دلیر، کریم (1380): برنامه ریزی ناحیه ای، انتشارات سمت، تهران.

11- رضوانی، محمدرضا (1383): سنجش و تحلیل سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی در شهرستان سنندج، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، دانشگاه فردوسی، شماره سوم، مشهد.

12- رضوانی، محمد رضا (1383): مقدمه‌ای بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی در ایران، انتشارات قومس، تهران.

13- رکن‌الدین افتخاری، عبدالرضا، مهدی پورطاهری، منوچهر فرج زاده و وکیل حیدری ساربان (1388): نفش توانمندسازی در توسعه کشاورزی، مطالعه موردی: استان اردبیل، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 69، دانشگاه تهران.

14- زیاری، کرامت‌اله و اسحاق جلیلیان (1387): مقایسه شهرستان‌های استان فارس براساس شاخص‌های توسعه 75-1355، فصلنامه جغرافیا و توسعه، مشهد.

15- سارکی، ناصر (1373): تعیین درجه توسعه یافتگی شهرستان‌های استان کرمانشاه، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.

16- سایت اداره کل هواشناسی استان ایلام.

17- سایت شرکت آب منطقه ای ایلام.

18- سایت مرکز آمار ایران (1385): نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن استان ایلام.

19- شاکری، عباس و میرحسین موسوی (1382): بررسی عوامل مؤثر بر سرمایه گذاری خصوصی و دولتی در بخش کشاورزی، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال یازدهم، شماره‌های 43و 44، تهران.

20- فطرس، محمد حسین و محمود بهشتی فر(1388): مقایسه درجه توسعه یافتگی بخش کشاورزی استانهای کشور در دو مقطع 1372 و 1382، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال هفدهم، ش. 65، تهران.

21- کلانتری، خلیل، هوشنگ ایروانی و شجاع محمد وفایی نژاد (1382): سنجش سطح توسعه روستایی در شهرستان تربت حیدریه 79-1365، فصلنامه پژوهش‌های جغرافیایی، شماره 44، تهران. ص41 تا 54.

22- گریگ، دیوید (1375): مقدمه‌ای بر جغرافیای کشاورزی، ترجمه: عوض کوچکی و همکاران، انتشارات دانشگاه فردوسی، مشهد.

23- مرکز آمار ایران (1384): نتایج تفصیلی سرشماری عمومی کشاورزی 1382 استان ایلام.

24- مرکز آمار ایران (1386): سالنامه آماری استان ایلام.

25- مطیعی لنگرودی، سیدحسن (1385): جغرافیای اقتصادی ایران (کشاورزی)، چاپ چهارم، انتشارات جهاد دانشگاهی مشهد.

26- منصوری، عبدالمنصور و همکاران (1384): جغرافیای استان ایلام، انتشارات شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، تهران.

27- وثوقی، منصور (1382): جامعه‌شناسی روستایی، چاپ دهم، انتشارات کیهان، تهران.

28- ویلیام مور، جان (1383): توسعه کشاورزی در ایران: تعامل هدف‌ها و راهبردها، فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال دوازدهم، شماره 45، تهران. ص1تا 18.

29. Wilson,Art & Tyrchniewicz (1995):Agriculture and Sustainable Development: Policy Analysis on the Great plains, International Institute for Sustainable Development.Wilson,Art & Tyrchniewicz

 

توضیحات:

1- باتوجه به اینکه نقشه‌های این مقاله در قالب عکس به فایل مقاله انتقال و در داخل فایل تغییر اندازه پیدا کرده‌اند، مقیاس آنها سندیت ندارد.

2- آمارهای استفاده شده در این مقاله مربوط به سرشماری عمومی کشاورزی سال 1382 می‌باشد، لذا وضعیت کشاورزی بخش ملکشاهی که اخیراً به شهرستان ارتقاء پیدا کرده است، در زمره شهرستان مهران محاسبه گردیده است.