بررسی تاثیر جریانات فضایی بر تحولات سکونتگاه‌های روستایی پیراشهری اراک

محورهای موضوعی : برنامه ریزی روستایی

سها توکلی ¹ , بیژن رحمانی ² , علی اکبر عنابستانی ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ايران.
2 - دانشیار، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشکده علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ايران.
3 - استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی روستایی، گروه جغرافیای انسانی و آمایش، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1402/10/16 تاریخ پذیرش : 1403/03/01 تاریخ انتشار : 1403/04/14

کلید واژه: جریان‌های فضایی, روستا, پیراشهر, آزمون فریدمن, اراک.,

چکیده مقاله :

در پژوهش حاضر تاثیر جریانات فضایی بر تحولات سکونتگاه‌های روستایی پیراشهری اراک مورد ارزیابی قرار گرفته است. داده‌ها از طریق کارهای میدانی و پرسشنامه از دهیاران و اهالی روستاها تهیه شد. برای ارزیابی و رتبه‌بندی جریان‌های فضایی موثر بر تحولات سکونتگاه‌های روستایی از سه آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه، توکی و فریدمن استفاده شد. نتایج نشان می‌دهد که جریان‌های فضایی اثرات مثبت و منفی زیادی بر تحولات سکونتگاه‌های روستایی داشته‌اند. یکی از بارزترین اثرات مثبت در ارتباط با بهبود کیفیت مساکن روستاها بوده است. بالاترین میانگین رتبه کارشناسان مربوط به شاخص‌های مسکونی می‌باشد. توسعه سیستم حمل و نقل و شبکه ارتباطی را نیز می‌توان جزو مهم‌ترین مولفه‌های اثرگذار مثبت بر تحولات سکونتگاه‌های روستایی به حساب آورد. این امر باعث تقویت یا شکل‌گیری کارکردهای جدید مانند خدماتی، تفریحی، توریستی، کارگاهی، صنعتی و خوابگاهی در شمار زیادی از روستاهای پیراشهری گردیده است. ابعاد منفی جریان‌های فضایی عمدتا در بخش کشاورزی روستاها نمود یافته است. در طی سه دهه گذشته درصد زیادی از اراضی کشاورزی روستاها به دلیل توسعه فضایی کلان‌شهر اراک و روستاهای پیرامون تخریب شده و به کاربری‌های ساخته شده تبدیل گردیده‌اند. قانون ارث و تقسیم زمین و افزایش ویلاهای ساکنان غیربومی در رتبه‌های بعدی (از نظر شهروندان) قرار دارند. دو متغیر مذکور بیش از همه، بخش کشاورزی روستاها را تحت تاثیر قرار داده و باعث تضعیف مضاعف کارکردهای کشاورزی روستاها شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

In the current study, the impact of spatial flows on the evolution of the peri-urban rural settlements of Arak has been evaluated. The data was collected through fieldwork and questionnaires. Three statistical tests of ANOVA, Tukey and Friedman's test were used to evaluate the spatial trends affecting the evolution of rural settlements. The results show the spatial flows have had many positive and negative effects on the evolution of rural settlements. One of the most obvious positive effects has been related to the improvement of the quality of the houses in the villages. The highest average rating of experts is related to residential indicators. The development of the transportation system can also be considered as one of the most important components that have a positive effect on the developments of rural settlements. This has strengthened or formed new functions such as service, entertainment, tourism, workshop, industry and dormitory in a large number of peri-urban villages. The negative dimensions of spatial flows are mainly manifested in the agricultural sector of villages. During the past three decades, a large percentage of agricultural lands in villages have been destroyed and turned into built-up due to the spatial development of Arak metropolis and villages. Inheritance law and the increase of non-native residents' villas are in the next ranks. The two mentioned variables have affected the agricultural sector of the villages and caused a double weakening of the agricultural functions of the villages.

منابع و مأخذ:

احمدی، مظهر؛ عزیزی، شیرین؛ فایقی، نیکو (1398). اثرات پیوندهای روستایی- شهری بر تحولات کالبدی- فضایی نواحی پیراشهری؛ مورد: سکونتگاه‌های محمودآباد و آتشگاه پیرامون شهر کرج. مجله توسعه فضاهای پیراشهری. 1 (2)، 95-105.
افضلی ننیز، مرضیه؛ مدیری، مهدی؛ فرهودی، رحمت‌اله (1397). اولویت‌بندی شاخص‌ها در فرایند هوشمندسازی شهرها (مطالعه موردی: شهر کرمان). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 9 (35)، 30-11.
براهوئی اول، مهدی (1395). بررسی نقش شهر زاهدان در تحولات کالبدی- فضایی روستاهای پیرامون (مورد: روستاهای بخش مرکزی شهرستان زاهدان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه سیستان و بلوچستان. زاهدان. ايران.
پوريان، افسانه؛ صفر زائي، عبدالواحد؛ براهوي اول، مهدي (1399). بررسي نقش شهر زهدان در تحولات کالبدي- فضايي روستاهاي پيرامون مورد مطالعه، روستاهاي پيراموني بخش مرکزي شهرستان زاهدان. فصلنامه پژوهش‌هاي نوين علوم جغرافيايي، معماري و شهرسازي. 3 (25)، 323-350.
جوانشیری، مهدی؛ عنابستانی، علی‌اکبر؛ سجاسی قیداری، حمداله (1398). بررسی عوامل موثر بر تحولات کالبدی- فضایی سکونتگاه‌های روستایی مجموعه شهری مشهد. مجله جغرافیا و توسعه فضایی شهری. 6 (11)، 17-47.
رحماني، بيژن؛ شفيعي ثابت، ناصر؛ مزار زهي، يعقوب (1398). نقش جريان‌هاي فضايي در تحولات اقتصادي سکونتگاهاي روستايي، روستاهاي پيراموني شهر زاهدان. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستايي. 8 (29)، 33-50.
رحماني، بيژن؛ شفيعي ثابت، ناصر؛ مزار زهي، يعقوب (1400). نقش جريان‌هاي روستايي- شهري در تحولات فضايي سکونتگاه‌هاي روستايي، روستاهاي پيراموني شهر زاهدان. فصلنامه برنامه‌ريزي منطقه‌اي. 11 (41)، 51-66.
رضایی، محمدرضا؛ نوری، محبوبه (1396). ارزیابی سطح آمادگی فیزیکی- کالبدی خانوارهای شهر کرمان در برابر زلزله. فصلنامه مدرس علوم انسانی (برنامه‌ریزی و آمایش فضا). 21 (3)، 283-305.
رضواني، محمدرضا؛ شاهچراغ، سيده محبوبه (1390). پيوندهاي روستايي- شهري، شبکه‌هاي مهاجرت و توسعه روستايي (مطالعه موردي: ناحيه دهملا، استان همدان). مجله توسعه روستايي. 3 (1)، 130-107.
سعيدي، عباس (1382). روابط شهر و روستا و پيوندهاي روستايي- شهري يک بررسي ادراکي. مجله جغرافيا. 1 (1)، 71-90.
شریف‌زاده، معصومه؛ حیدری، میثم؛ کشاورزی، امین (1400). اولویت‌بندی مولفه‌های مورد نیاز پارکینگ‌های هوشمند در محیط‌های شهری (مطالعه موردی شهر مرودشت). فصلنامه پژوهش و برنامه‌ریزی شهری. 12 (45)، 203-218.
شفیعی ثابت، ناصر؛ زنگنه، فاطمه (1401). اثرگذاری جریان‌های روستایی- شهری بر تحولات اقتصادی سکونتگاه‌های روستایی شهرستان دماوند. فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای اقتصادی. 3 (8)، 55-67.
شفیعی ثابت، ناصر؛ زنگنه، فاطمه (1402). اثرگذاری جریان‌های فضایی روستایی ـ شهری بر تحولات فضایی سکونتگاه‌های پیراشهری (مورد مطالعه: شهرستان دماوند). مطالعات برنامه‌ریزی سکونتگاه‌های انسانی. 2 (19). 89-103.
طالشي، مصطفي؛ عزيزپور، فرهاد؛ دولتي، غلام (1398). تحلیل اثر جریانات فضایی در تحولات کالبدی - فضایی روستاهای پیراشهری (مطالعه موردی: سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلانشهر کرج، دهستان تنکمان شمالی). مجله مسکن و محيط روستا. 38 (166)، 79-94.
قادري، بهمن (1391). ارزيابي و مطالعه تغيير و تحولات فضايي کالبدي سکونتگاه‌هاي روستايي، مورد روستاهاي پيراموني شهر اروميه. پايان‌نامه کارشناسي ارشد. دانشکده علوم انساني. دانشگاه زنجان. زنجان. ايران.
لطفی، صدیقه؛ نیک‌پور، عامر؛ مهدوی، سحر (1396). ارزیابی رابطه میان شهر هوشمند و کاهش مشکلات حمل و نقل عمومی در شهر ساری. جغرافیا و آمایش شهری- منطقه‌ای. 7 (24)، 21-38.
منشي‌زاده، رحمت‌اله؛ صادقي، مظفر (1389). تحولات فضايي روستاهاي پيرامون شهر با تاکيد بر تعامل روستا- شهري روستاهاي پيرامون شهر نورآباد ممسني. نشريه مطالعات برنامه‌ريزي و سکونتگاه‌هاي انساني. 5 (12)، 117-137.
Akkoyunlu, S. (2015). The potential of rural–urban linkages for. Sustainable Development and Trade International Journal of Sustainable Development & World Policy. 4 (2), 20-40.
Ge D. et al (2019). Coupling analysis of greenhouse-led farmland transition and rural transformation development in China’s traditional farming area: A case of qingzhou city. Land Use Policy. 86, 113–125.
Gu X. et al (2019). Rural multifunction in Shanghai suburbs: Evaluation and spatial characteristics based on villages. Habitat International. 92, 102041. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2019.102041.
Hu Z. et al (2016). Reconstructing hollow villages in the view of structural reform of the supply side. Acta Geographica Sinica. 71 (12), 2119–2128.
Jia, K. et al (2020). Spatial distribution characteristics of rural settlements under diversified rural production functions: A case of Taizhou, China. Habitat International. 102, 102201. https://doi.org/10.1016/j.habitatint.2020.102201.
Keselman, H. J. & Rogan, J. C. (1977). The Tukey multiple comparison test: 1953–1976. Psychological Bulletin. 84 (5), 1050–1056.
Kihonge, E. (2014). The role of small and medium enterprises (SMEs) in rural-urban inkages and economic development: the case of Mt. Kenya Region in Central Kenya. F. Bart (ed.). Rural and Urban Dynamics in the East-African Mountains. (to be published).
Li, Z. (2023). Operating characteristics of the factor flow networks in rural areas: A case study of a typical industrial town in China. Plos One. 18 (3), e0283232.
Liu, S. & Wang, G. (2018). From native rural China to urban-rural China: The rural transition perspective of China transformation. Management World. 34 (10), 128–146 .
Long, H. et al (2012). Accelerated restructuring in rural China fueled by ‘increasing vs. decreasing balance’ land-use policy for dealing with hollowed villages. Land Use Policy. 29, 11–22.
Ørtenblad, S. B.; Birch-Thomsen, T. & Msese, L.R. (2019). Rural transformation and changing rural–urban connections in a dynamic region in Tanzania: Perspectives on processes of inclusive development. The European Journal of Development Research. 31 (1), 118-138.
Ou, Y. & Bevilacqua, C. (2018). From Binarism to Polarism: On rural knowledge outflows’ role in fostering rural-urban linkages. International Symposium on New Metropolitan Perspectives. Springer: Cham. DOI:10.1007/978-3-319-92102-0_6.
Song, W. & Li, H. (2020). Spatial pattern evolution of rural settlements from 1961 to 2030 in Tongzhou District, China. Land Use Policy. 99, 105044.
Tan M. & Li, X. (2013). The changing settlements in rural areas under urban pressure in China: Patterns, driving forces and policy implications. Landscape and Urban Planning. 120, 170–177.
UN-Habitat. (2012). Young People: Participation and Sustainable Development in an Urbanizing World. Nairobi: United nations Human Settlement Programme.
Wang, X.R. et al (2015). The new urbanization policy in China: Which way forward? Habitat International. 47, 279–284.
World Bank (2006). World Development Report: Equity and Development. New York: Oxford University Press.