ارزیابی تناسب اراضی در مکان‌یابی بهینه مراکز آموزشی با استفاده از تحلیل Cut Fill (مطالعه موردی: منطقه7 شهرداری اهواز)

محورهای موضوعی : برنامه ریزی شهری

سعید ملکی ¹ ( استاد گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز،‌ ایران )
نازنین حاجی پور ² ( کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران )

تاریخ دریافت : 1399/02/08 تاریخ پذیرش : 1399/04/26 تاریخ انتشار : 1399/05/15

کلید واژه: تناسب اراضی, مکان یابی بهینه, مراکزآموزشی, تحلیل Cut fill, منطقه 7 شهرداری اهواز,

چکیده مقاله :

امروزه با گسترش روز افزون شهرها نیاز به ارائه تسهیلات و خدمات در شهرها نیز به ضرورتی گریزناپذیر تبدیل شده است که دقت عمل در نحوه مکان گزینی این خدمات بر اساس سرانه‌ها و ارزیابی تناسب اراضی شهری که بستری در جهت برنامه‌ریزی‌های شهری بویژه در زمینه استفاده صحیح از اراضی است، جزو برنامه‌های اصلی برنامه‌ریزان برای مسأله یاد شده می‌باشد تا از همجواری‌های نادرست جلوگیری به عمل آید و در نهایت منجر به برقراری تناسب اراضی شود. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی - تحلیلی در راستای ارزیابی تناسب اراضی در مکان‌یابی بهینه مراکز آموزشی با تأکید بر مدارس در منطقه 7 شهرداری اهواز به انجام رسیده است. در راستای دستیابی به هدف یاد شده و تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده، از تحلیل Cut Fill در محیط نرم افزار ArcGIS برای اولویت بندی کاربری‌های شهری نسبت به مساله همجواری با کاربری آموزشی با موضوع مدارس جهت ارزیابی تناسب اراضی و مکان یابی بهینه استفاده شده است. نتایج حاصل از وزن گذاری کاربری‌ها توسط کارشناسان با استفاده از تحلیل Cut Fill در محیط نرم‌افزار ArcGIS مورد تلفیق و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کاربری‌های مسکونی با کمترین عملکرد اتلاف در شبکه در تحلیل Cut Fill با توجه به وزن‌های بدست آمده از نگاه کارشناسان، بیشترین سازگاری را با کاربری آموزشی دارد و دارای اولویت اول برای همجواری با آن می‌باشد و کاربری‌‌های نظامی، صنعتی، مذهبی بیش‌ترین نوسان را در زمینه اتلاف در تحلیل Cut Fill داشته و کاربری‌های ناسازگار شناسایی شده‌اند.

چکیده انگلیسی:

Proper use of land is one of the main plans of the planner to avoid mismanagement and eventually lead to land appropriation. The present study was conducted with a "descriptive-analytical" approach to assess the suitability of educational centers with emphasis on schools in zone 7 of Ahvaz municipality. In order to achieve this goal and analyze the obtained data, Cut Fill analysis in ArcGIS software environment was used to prioritize urban land use with regard to school-based neighborhood use problem to evaluate land suitability and optimal location. Is. The results of user weighting have been compiled and analyzed by experts using Cut Fill analysis in ArcGIS. The results show that residential land use with the least loss in network performance in Cut Fill analysis with respect to the weights obtained from the experts' view, is most compatible with educational land use and has the highest priority for neighborliness and land uses. Military, industrial, religious have been the most wasted in Cut Fill analysis, and incompatible uses have been identified.

منابع و مأخذ:

- افتخاری، جواد(۱۳۸۰): «برنامه­ریزی و ساماندهی کاربری اراضی محله قلهک»، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت.

- بحرینی، حسین (۱۳۷۷): «فرآیند طراحی شهری»، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- پور محمدی، محمدرضا(1382): «برنامه­ریزی کاربری اراضی شهری، چاپ اول»، انتشارات سمت، تهران. 165صفحه

- پورمحمدی، محمدرضا(1388): «کاربری اراضی شهری»، انتشارات سمت، تهران.

- تقوایی، مسعود؛ رخشانی نسب، حمیدرضا (۱۳۸۵): «ارزیابی مکان گزینی مدارس متوسطه و پیش دانشگاهی شهر اصفهان»، نشریه جغرافیا، سال چهارم، شماره ۱۰، صص 56-33.

- تقوایی، مسعود؛ رخشانی نسب، حمیدرضا (۱۳۸۹): «تحلیل و ارزیابی مکان گزینی فضاهای آموزشی شهر اصفهان»، فصلنامه مدرس علوم انسانی برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره چهاردهم، شماره ۱۴، صص ۹۵- ۷۳.

- خاکپور، براتعلی؛ شریفی، بایزید؛ معروفی، ایوب و خالدی، هژار (1393): «ارزیابی مکان گزینی فضاهای آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) مطالعه موردی: شهر اشنویه»، فصلنامه مطالعات برنامه ریزی شهری، سال دوم، شماره پنجم، صص 31- 11.

- خواجه شکوهی، علیرضا؛ کریم زاده، حسین و حسین نژاد، مجتبی(1391): «پیاده­سازی ماتریس‏های ‏همجواری برای ارزیابی سازگاری کاربری‏های ‏شهری به روش تصمیم­گیری چندمعیاره فازی، مورد مطالعه: کاربری‏های ‏آموزشی دبیرستان شهر گرگان»، فصلنامه جغرافیا و پایداری محیط، شماره5 ، صص 92-71.

- زنگی آبادی، علی؛ محمدی، جمال؛ صفایی، همایون و قائد رحمتی، صفر(۱۳۸۷): «تحلیل آسیب­پذیری مساکن شهری در برابر زلزله نمونه موردی مساکن شهری اصفهان»، نشریه جغرافیا و توسعه، دوره 6، پیاپی 12، صص79-61.

- زیاری، کرامت اله؛ آروین، محمود؛ رحیم پور، نگار و تقوی زیروانی، اسماعیل(1396): «ارزیابی تناسب اراضی به منظور توسعه شهری با رویکرد آمایش سرزمین مطالعه موردی (شهرستان اهواز)»، فصلنامه جغرافیا و توسعه، شماره 47، صص 36- 17.

- زیاری، کرامت­الله (1388): «برنامه ریزی کاربری اراضی شهری»، انتشارات دانشگاه یزد، چاپ دوم.یزد.

- سازمان برنامه و بودجه (1395): آمار ایران، سرشماری نفوس و مسکن، نتایج تفصیلی شهر اهواز.

- سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور (۱۳۸۲): ضوابط طراحی ساختمان‏های ‏آموزشی؛ برنامه­ریزی معماری همسان مدارس ابتدایی و راهنمایی، تهران: انتشارات سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

- سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس (۱۳۸۵): ضوابط مکانیابی فضاهای آموزشی و پرورشی، معاونت فنی وزارت آموزش و پرورش. شهرداری‏ها و دهیاری‏های ‏کشور، تهران، چاپ سوم.

- سعیدنیا، احمد(1383): «کاربری زمین شهری»، کتاب سبز شهرداری‌ها، جلد دوم. تهران.121صفحه

- سلیمانی مقدم، پرویز؛ امانپور، سعید و غفارزاده، فرحناز(1394): «تحلیل توزیع فضایی کاربری‏های ‏شهری منطقه 3 شهر اهواز با تاکید بر کاربری آموزشی»، دو فصلنامه پژوهش‏های ‏بوم شناسی شهری، سال ششم، شماره1، صص 52-35.

- شجاعیان، علی؛ رحیم پور، نگار (1397): «ارزیابی تناسب اراضی مراکز بهداشتی- درمانی با استفاده از تحلیل CF (مورد شناسی: منطقه یک و هشت شهر اهواز)»، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 28، صص 130- 111.

- شجاعیان، علی؛ علیزاده، هادی؛ نقیبی رکنی، سیده نرگس(1395): «مکان یابی بهینه فضاهای آموزشی در منطقه 6 شهرداری کلان شهر اهواز با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی FDAHP و تحلیل  Cut fill»، فصلنامه آمایش محیط، شماره 32، دوره 9، صص 109- 124.

- شجاعیان، علی؛ ملکی، سعید و امیدی­پور، مرتضی(1392): «ساماندهی مکان­گزینی مراکز آموزشی شهری با استفاده از منطق بولین و تصمیم­گیری چند معیاره فازی، مطالعه موردی: مدارس مقطع راهنمایی مناطق 8 گانه شهر اهواز»، دو فصلنامه مطالعات برنامه­ریزی آموزشی، سال دوم، شماره چهارم، صص165-138.

- صابری، عظیم؛ رنگزن، کاظم؛ نگاهداری، جواد و دهقانیان، اسفندیار(1390): «ارزیابی و مکان­­­­یابی مدارس مقطع راهنمایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)، مطالعه موردی: شهر اهواز»، همایش ژئوماتیک، تهران.

- طالعی، محمد؛ علیمحمدی، عباس و عدیلی، اسماعیل(1391): «تصمیم­­سازی گروهی مبتنی بر GIS در مسأله تخصیص کاربری آموزشی (مورد شناسی: منطقه 6 شهرداری اصفهان)»، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری- منطقه ای، شماره 3. صص 102-89.

- غفاری، علی(1387): «اصول و مبانی طراحی فضاهای آموزشی»، سازمان نوسازی و تجهیز مدارس، جلدسوم، چاپ اول، تهران، 220 صفحه.

- فرج­زاده، منوچهر؛ رستمی، مسلم(۱۳۸۳): «ارزیابی و مکان گزینی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، فصلنامه مدرس، دوره هشتم، شماره ۱، ۷۹ - ۷۲.

- فرج­­­زاده، منوچهر؛ سرور، هوشنگ(۱۳۸۱): «مدیریت و مکان­یابی مراکز آموزشی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی»، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، شماره 90، صص 79-67.

- کرم، امیر؛ یعقوب نژاد اصل، نازیلا(1392): «کاربرد منطق فازی در ارزیابی تناسب زمین برای توسعه کالبدی شهر (مطالعه موردی: کلانشهر کرج)»، فصلنامه علمی- پژوهشی انجمن جغرافیای ایران، سال یازدهم، شماره 36، صص249- 231.

- محمدی، جمال؛ آقازیارتی فراهانی، محمد(1386): «کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در مکان گزینی کاربری اراضی شهری (مطالعه مورردی مراکز آموزشی شهر بابلسر)»، اولین همایش GIS شهری، دانشگاه شمال.

- محمدی، جمال؛ پورقیومی، حسین و قنبری، محمد(1391): «تلفیق مدل همپوشانی شاخص‏های ‏IO و تحلیل سلسله مراتبی برای مکان یابی مراکز آموزشی نمونه موردی مدارس راهنمایی شهر کازرون»، نشریه جغرافیا و برنامه ریزی محیطی (مجله پژوهشی علوم انسانی، دانشگاه اصفهان)، دوره 23، شماره1، صص128-113.

- میکاییلی، رضا (1383): «تعیین الگوی مکان یابی بهینه فضاهای آموزشی در شهر ساری در مدارس راهنمایی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی اسماعیل چاوشی، رشته جغرافیا و برنامه­ریزی شهری، دانشگاه تربیت معلم تهران.

- ولی­زاده، رضا(۱۳۸۶): «مکان­یابی فضاهای آموزشی دبیرستان با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، (نمونه موردی: شهر تبریز)»، نشریه تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، جلد7، شماره10.

- ولى زاده، رضا(1384): «مکان­یابی مراکز آموزشی با استفاده GIS، (مورد مطالعه مدارس ابتدایی تبریز)، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تربیت معلم، تهران.

- Emily, T. (1998). Visualizing fairness. APA Journal.vol 33(1).

- Golay, F., Gnerre, D, & Riedo, M. (2000). Towards Flexible GIS User Interfaces for Creative Engineering, International Workshop on Emerging Technologies for Geo-Based Applications, Ascona,:pp: 22-25.

- Herzele, A,. Wiedemann, T. (2003). A monitoring tool for the provision of accessible and attractive urban green.

- Jamal, I. (2016). Multi-criteria GIS analysis for school site selection in Gorno-Badakhshan Autonomous Oblast, Tajikistan. Master Thesis in Geographical Information Science.

- Kiwanuka, S. N,. Ekirapa, E. K., Peterson, S., Okui, O., Rahman, M. H. Peters, D., & Pariyo, G. W. (2008). Access to and utilization of health services for the poor in Uganda: a systematic review of available evidence. Transactions of the Royal Society of Tropical Medicine and Hygiene, 102(11):pp 1067-1074.

- Matisen, M.(.2000). urban land use and this evolution, urban policy. 51( 13)pp:203-217.

- McDonald, G. T., & Brown, A. L (1984). The land suitability approach to strategic land-use planning in urban fringe areas. Landscape Planning, 11 (2),pp: 125-150.

- Okan, E. (2012). Application of Geographic Information System (GIS) in Education, Journal of Technical Science and Technologies, 1(2),pp: 2298-2320.

- UNESCO .( 1999). urban public resource in developing countries. UN.211p

- Wang, H., Shen, Q., & Tang, B. (2013). Skitimore, Martin . An integrated approach to Supporting land-use decisions in site redevelopment for urban renewal in Hong Kong, Habitat International. 8 (38). Pp:70-80.