اثربخشی آموزش ذهن¬آگاهی بر امید و سازگاری با مدرسه در دانش‌آموزان دارای انتخاب رشته اجباری علوم ریاضی و فنی

اثربخشی آموزش ذهن­آگاهی بر امید و سازگاری با مدرسه در دانش‌آموزان دارای انتخاب رشته اجباری علوم ریاضی و فنی

محورهای موضوعی : روانشناسی تربیتی

سمانه سادات طباطبایی ¹ , تکتم سادات جعفر طباطبایی ² , ملیحه گنجی فرد ³ , تکتم بیجاری ⁴

1 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران.
2 - استادیار، گروه روانشناسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران
3 - دانشجوی دکترای روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران
4 - دانشجوی دکترای روانشناسی تربیتی، گروه روانشناسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/12 تاریخ پذیرش : 1402/11/04 تاریخ انتشار : 1402/11/04

کلید واژه: آموزش, ذهن¬آگاهی, امید, سازگاری با مدرسه, انتخاب رشته,

چکیده مقاله :

هدف از مطالعه حاضر تعیین اثربخشی آموزش ذهن¬آگاهی بر امید و سازگاری با مدرسه در دانش‌آموزان دارای انتخاب رشته اجباری علوم ریاضی و فنی بود. این مطالعه نیمه¬تجربی با طرح دو گروهی به شیوه قبل، بعد و پیگیری بود که بر روی 30 نفر از دانش‌آموزان دارای انتخاب رشته اجباری علوم ریاضی و فنی شهر بیرجند در سال تحصیلی 1401-1400 انجام گردید. این دانش‌آموزان به روش قرعه¬کشی وارد مطالعه شدند و با استفاده از روش تصادفی ساده به کمک جدول اعداد تصادفی به دو گروه مساوی آزمایش و کنترل تخصیص یافتند (هر گروه=15 نفر). مداخله آموزش ذهن¬آگاهی در 8 جلسه 60 دقیقه¬ای برای گروه آزمون اجرا شد. برای گروه کنترل مداخله¬ای انجام نگردید. داده¬ها با استفاده از پرسشنامه امید میلر و پرسشنامه سازگاری با مدرسه کیم در سه مرحله قبل، بعد و پیگیری جمع¬آوری شدند و با استفاده از آمار توصیفی مانند میانگین، فراوانی و انحراف معیار و آمار استنباطی مانند آنالیز واریانس تک متغیره در نرم افزار SPSS نسخه 18 در سطح معناداری 05/0p< تجزیه و تحلیل شدند. نتایج حاکی از آن بود که بعد از مداخله، بهبود معناداری در نمرات امید و سازگاری با مدرسه در دانش‌آموزان گروه آزمایش نسبت به گروه کنترل بدست آمد (001/0P<). این مطالعه اهمیت استفاده از مداخلات ذهن¬آگاهی را در بهبود و سازگاری با مدرسه در دانش‌آموزان دارای انتخاب رشته اجباری آشکار ساخت. لذا، پیشنهاد می¬گردد تا این مداخله در برنامه¬های آموزشی مورد توجه مدیران، مراکز مشاوره مدارس و سایر برنامه¬ریزان آموزشی قرار گیرد.

چکیده انگلیسی:

The aim of this study was to investigate the effect of mindfulness training on hope and adaptation to school in students who have chosen a compulsory field of mathematical and technical sciences. This quasi-experimental study was conducted in two groups with the method of before, after, and follow-up, which was performed on 30 students who chose the compulsory field of mathematical and technical sciences in Birjand in the academic year 2021-2022. These students entered the study by lottery and were assigned to two equal groups, experimental and control, using a simple random method with the help of a random number table (each group = 15 people). The mindfulness training intervention was performed in 8 sessions of 60 minutes for the experimental group. No intervention was performed for the control group. Data were collected using the Miller Hope Questionnaire and the Kim School Adaptation Questionnaire in three stages: before, after, and follow-up. SPSS software version 18 was used at a significance level of p <0.05. The results showed that after the intervention, a significant improvement in hope and school adjustment scores was obtained in the students of the experimental group compared to the control group (P <0.001). This study revealed the importance of mindfulness interventions in improving hope and school adaptation in students with a choice of compulsory field. Therefore, it is suggested that this intervention in educational programs should be considered by administrators, school counseling centers, and other educational planners.

منابع و مأخذ:

پورپاریزی، معصومه؛ توحیدی، افسانه؛ خضری مقدم، نوشیروان. (1397). تأثیر ذهن‌آگاهی بر پیشرفت تحصیلی و سازگاری تحصیلی: نقش واسطه‌ای خودپندارۀ تحصیلی. پژوهشنامه روانشناسی مثبت، 4(3)، 44-29.
حاجی تبار فیروزجایی، محسن؛ شیخ الاسلامی، علی؛ طالبی، مریم؛ برقی، عیسی. (1398). تأثیر معنای زندگی بر سازگاری مدرسه‏ دانش‌آموزان با میانجیگری مقابله مسئله‏ مدار و پذیرش خود. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، 16(34)، 76-59.
درتاج، اطهره؛ توحیدی، افسانه؛ تجربهکار، مهشید. (1399). اثربخشی آموزش کاهش استرس مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر امید تحصیلی، سرسختی تحصیلی، سازگاری تحصیلی و ذهن‌آگاهی. پژوهش¬ نامه روانشناسی مثبت، 6(3)،90-69.
زندوانیان نائینی، احمد .(1385). مقایسه تطبیقی عملکرد تحصیلی فارغ¬التحصیلان شاخه نظری نظام جدید، کالبد شکافی وضعیت امروز و چشم انداز فردای علوم انسانی در دوره متوسطه و آموزش عالی، چکیده مقالات کنگره ملی علوم انسانی در وضعیت امروز، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی شورای بررسی متون و کتب اسلامی.
سلیمان‌نژاد، روح¬انگیز. (1378). بررسی علل عدم توجه به اولویت¬های پیشنهادی مشاوران به وسیله دانش‌آموزان دختر نظام جدید آموزش متوسطه در آموزش و پرورش شهر تهران، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه الزهرا.
عطایی، فاطمه؛ احمدی، عبدالجواد؛ کیامنش، علیرضا؛ سیف، علی‌اکبر. (1398). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی در افزایش انگیزش نسبت به تحصیل در دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه. روان شناسی مدرسه، 8(4)، 176-199.
علیپور شهیر، مونا؛ اصفهانی خالقی، آتنا؛ عرب زاده، مهدی؛ علیپور شهیر، بهاره. (1400). تأثیر آموزش ذهن آگاهی بر استرس، شادکامی و امید به زندگی بیماران قلبی-عروقی. مجله علوم پزشکی رازی، ۲۸(۳)، ۱۹-۳۰
کاکایی گرجی، شهناز؛ امیری، حسن.(1398).بررسی تأثیر آموزش ذهن¬آگاهی بر راهبردهای مقابله¬ای و امید به زندگی زنان معتاد باردار، راهبردهای نو در روانشناسی و علوم تربیتی، 1(4)، 23-12.
نیازی، محسن؛ عقیقی، محمد؛ سلیمان نژاد، محمد؛ رازقی مله، هادی. (1397). ترجیحات انتخاب رشته دانش‌آموزان ورود به دوره متوسطه دوم بر اساس روش تحلیل سلسله‌مراتبی(AHP) . فصلنامه اندازه گیری تربیتی، 8(32)، 162-143.
نیک‌رو، طیبه (۱۳۸۷). بررسی اثر بخشی گشتالت درمانی بر افزایش امید به زندگی و عزت نفس زنان بازنشسته آموزش و پرورش شهرستان بهبهان، پایان نامه کارشناسی ارشد مشاوره دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات اهواز
شفیع¬آبادی، عبدالله. (1389). راهنمایی و مشاوره تحصیلی و شغلی، تهران، انتشارات سمت.
ضیایی درفرازی، وحید؛ امانی، احمد؛ عیسی¬نژاد، امید .(1397). اثربخشی آموزش طرحواره درمانی گروهی بر احساس تعلق به مدرسه و سازگاری دانش‌آموزان دبیرستانی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان.
Abarkar, Z., Ghasemi, M., Mazhari Manesh, E., Mehdibeygi Sarvestani, M., Moghbeli, N., Rostamipoor, N., Seifi, Z., & Bakhshi Ardakani, M. (2023). The effectiveness of adolescent-oriented mindfulness training on academic burnout and social anxiety symptoms in students: experimental research. Annals of medicine and surgery, 85(6), 2683–2688.
Aghamohammadi, F., Saed, O., Ahmadi, R., & Kharaghani, R. (2022). The effectiveness of adapted group mindfulness-based stress management program on perceived stress and emotion regulation in midwives: a randomized clinical trial. BMC psychology, 10(1), 123.
‏ Alipour Shahir, M., Esfahani Khaleghi, A., Arabzadeh, M., & Alipour Shahir, B. (2021). Effectiveness of mindfulness training on stress, happiness and hope in patients with cardiovascular disease. Razi Journal of Medical Sciences (Journal of Iran University of Medical Sciences), 28(3), 19-30. [In Persian]
Ataei, F., Ahmadi, A., Kiamanesh, A., & Saif, A. (2020). The effectiveness of mindfulness practice in increasing academic motivation among high school students. Journal of School Psychology, 8(4), 176-199. [In Persian]
Bajaj, B. & Pande, N. (2016). Mediating role of resilience in the impact of mindfulness on life satisfaction and affect as indices of subjective well-being. Personality and Individual Differences, 93, 63-67.
Beauchaine, T. P. (2015). Future directions in emotion dysregulation and youth psychopathology. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 44, 875–896.
Burdick, D. E. (2014). Mindfulness skills for kids & teens: A workbook for clinicians & clients with 154 tools, techniques, activities & worksheets. PESI Publishing & Media.
Bronfenbrenner, U. (1979). The Ecology of Human Development: Experiments by Nature and Design. Cambridge, MA: Harvard University Press.
Dortaj, A., Towhidi, A., & Tajrobehkar, M. (2020). The Effectiveness of the Mindfulness-Based Stress Reduction Training on Academic Hope, Academic Hardiness, Academic Adjustment, and Mindfulness. Positive Psychology Research, 6(3), 69-90. [In Persian]
Estell, D. B., Farmer, T. W., Irvin, M. J., Thompson, J. H., Hutchins, B. C., and McDonough, E. M. (2007). Patterns of middle school adjustment and ninth grade adaptation of rural African American youth: grades and substance use. Journal of Youth and Adolescence. 36, 477–487.
Francis, C. (2015). Mindfulness meditation-finding true inner peace. Positive Health, 225(11), 1–5.
Galante, J., Dufour, G., Vainre, M., Wagner, A. P., Stochl, J., Benton, A., ... & Jones, P. B. (2018). A mindfulness-based intervention to increase resilience to stress in university students (the Mindful Student Study): a pragmatic randomised controlled trial. The Lancet Public Health, 3(2), e72-e81.‏
Green, S., Grant, A., & Rynsaardt, J. (2007). Evidence-based life coaching for senior high school students: Building hardiness and hope. International Coaching Psychology Review, 2(1), 24-32.
Griggs, S., & Walker, R. K. (2016). The role of hope for adolescents with a chronic illness: A integrative review. Journal of Pediatric Nursing, 31(4), 404-421.
Guay, F. (2022). Applying Self-Determination Theory to Education: Regulations Types, Psychological Needs, and Autonomy Supporting Behaviors. Canadian Journal of School Psychology, 37(1), 75–92.
Hajitabar firouzjaee, M., Sheykholeslami, A., Talebi, M., & Barghi, I. (2019). Impact of the meaning in life on students' School Adjustment by mediating problem-focused coping and self-acceptance. Journal of Educational Psychology Studies, 16(34), 59-76. [In Persian]
Hölzel, B. K., Lazar, S. W., Gard, T., Schuman-Olivier, Z., Vago, D. R., & Ott, U. (2011). How does mindfulness meditation work? Proposing mechanisms of action from a conceptual and neural perspective. Perspectives on psychological science, 6(6), 537-559.‏
Kabat-Zin, J. (1990). Full Catastrophe Living: Using the Wisdom of Your Body and Mind to Face Stress Pain and Illness. New York: Dell Publishing.
Kakaei Gorgi, SH., Amiri, H. (2018). The effect of mindfulness training on coping strategies and life expectancy in pregnant addicted women, Journal of New Strategies in Psychology and Educational Sciences, 1(4), 12-23. [In Persian]
Keskin, Y., Keskin, S. C., & Kirtel, A. (2016). Examination of the Compatibility of the Questions Used by Social Studies Teachers in the Class with the Program Achievements According to the SOLO Taxonomy. Journal of Education and Training Studies, 4(4), 68-76.
Kim, AY. (2002). Validation of taxonomy of academic motivation
based on the self-determination theory. The Korean Journal of
Educational Psychology, 16(4), 169-187.
Lu, S., Huang, C. C., & Rios, J. (2017). Mindfulness and academic performance: An example of migrant children in China. Children and Youth Services Review, 82, 53-59
McDermott, D., & Hastings, S. (2000). Children: Raising future hopes. In C.R. Snyder (Ed.), Handbook of hope: Theory, measures, and applications (pp. 25–57). San Diego, CA: Academic Press.
McConville, J., McAleer, R., & Hahne, A. (2017). Mindfulness training for health profession students—the effect of mindfulness training on psychological well-being, learning and clinical performance of health professional students: a systematic review of randomized and non-randomized controlled trials. Explore, 13(1), 26-45.‏
Margetts, K. (2009). Early transition and adjustment and children’s adjustment after six years of schooling. European Early Childhood Education Research Journal, 17, 309–324.
Mettler, J., Khoury, B., Zito, S., Sadowski, I., & Heath, N. L. (2023). Mindfulness-based programs and school adjustment: A systematic review and meta-analysis. Journal of school psychology, 97, 43–62.
Miller, J. F., & Powers, M. J. (1988). Development of an instrument to measure hope. Nursing Research, 37(1), 6-10
Moss, A. S., Reibel, D. K., Greeson, J. M., Thapar, A., Bubb, R., Salmon, J., & Newberg, A. B. (2015). An adapted mindfulness-based stress reduction program for elders in a continuing care retirement community: quantitative and qualitative results from a pilot randomized controlled trial. Journal of applied gerontology: the official journal of the Southern Gerontological Society, 34(4), 518–538.
Moulden, H. M., & Marshall, W. L. (2005). Hope in the treatment of sexual offenders: The potential application of hope theory. Psychology, Crime & Law, 11(3), 329-342.
Munoz, R. T., Hoppes, S., Hellman, C. M., Brunk, K. L., Bragg, J. E., & Cummins, C. (2018). The effects of mindfulness meditation on hope and stress. Research on Social Work Practice, 28(6), 696-707.
Niazi, M., Aghighi, M., Soleymannejad, M., & Razeghi Mele, H. (2018). Preferences for choosing a course for students entering secondary education based on Hierarchical Analytic Method (AHP). Quarterly of Educational Measurement, 8(32), 143-162. [In Persian]
Nikroo, T. (2008). Investigating the effectiveness of gestalt therapy on increasing life expectancy and self-esteem of women retired from education and training in Behbahan city, Thesis of Master of Counseling, Islamic Azad University, Ahvaz Science and Research Unit. [In Persian]
Pang, D. & Ruch, W. (2019). The mutual support model of mindfulness and character strengths. Mindfulness, 10(8), 1545-1559.
Porparizi, M., Towhidi, A., & Khezri Moghadam, N. (2018). The Effect of Mindfulness on Academic Achievement, and Academic Adjustment: The Mediation Role of Academic Self-concept. Positive Psychology Research, 4(3), 29-44. [In Persian]
Ryan R. M., Deci E. L. (2017). Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness. The Guilford Press.
Reynolds, J.W. (2010). Mechanisms of action in mindfulness-based stress reduction
(MBSR), and specific factors mediating the reduction of anxiety. Unpublished
doctoral dissertation, George Mason University.
Shafiabadi, A. (2010). Educational and career guidance and counseling, Tehran, SAMT Publications. [In Persian]
Snyder, C. R., Harris, C., Anderson, J. R., Holleran, S. A., Irving, L. M., Sigmon, S. T., Yoshinobu, L., Gibb, J., Langelle, C., & Harney, P. (1991). The will and the ways: Development and validation of an individual-differences measure of hope. Journal of Personality and Social Psychology, 60(4), 570–585
Snyder, C. R. (2002). Hope theory: Rainbows in the mind. Psychological inquiry, 13(4), 249- 275.
Suleimannejad, R. (1999). Examining the causes of not paying attention to the priorities suggested by the counselors by female students of the new secondary education system in Tehran, Master's thesis, Al-Zahra University. [In Persian]
Valentine, J. C., DuBois, D. L., and Cooper, H. (2004). The relation between self-beliefs and academic achievement: a meta-analytic review. Journal of Educational Psychology, 39, 111–133.
Wandeler, C. A., & Bundick, M. J. (2011). Hope and self-determination of young adults in the workplace. The journal of positive psychology, 6(5), 341-354.‏
Williams, M., & Penman, D. (2012). Mindfulness: a practical guide to finding peace in a frantic world. Hachette UK.
Wrobleski, K. K., & Snyder, C. R. (2005). Hopeful thinking in older adults: Back to the future. Experimental Aging Research, 31(2), 217- 233.
Yalçın, İ., Can, N., Mançe Çalışır, Ö., Yalçın, S., & Çolak, B. (2022). Latent profile analysis of COVID-19 fear, depression, anxiety, stress, mindfulness, and resilience. Current Psychology, 41(1):459-469.
Zandavanian Naini, A. (2015). Comparative comparison of the academic performance of graduates of the theoretical branch of the new system, dissection of today's situation and future prospects of humanities in secondary and higher education, abstract of the articles of the National Congress of Humanities in today's situation, Tehran: Research Institute of Humanities and Cultural Studies of the Literature Review Council and Islamic books. [In Persian].
Ziaee Dorfarazi, V., Amani, A., Isanejad, O. (2017). The effectiveness of group schema therapy training on the sense of belonging to school and adaptation of high school students, Master's thesis, Faculty of Humanities and Social Sciences, University of Kurdistan. [In Persian].
Zylowska L. The mindfulness prescription for adult ADHD: An Eight-Step program for strengthing attention managing emotions, and achieving your goal. 1sted. Boston: Trumpeter; 2012.