اعتبار واثرحاکمیت نظام اقناع وجدان قاضی برهدف دادرسی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

رحمان ولی زاده ¹ (عضو هیات علمی)
سید محمدصادق موسوی ² (عضو هیئت علمی)
اصغر عربیان ³ (استادیار دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/02/01 تاریخ پذیرش : 1398/11/18 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: کشف حقیقت, فصل خصومت, اقناع وجدان قاضی, اجرای عدالت, دادرسی اسلامی,

چکیده مقاله :

باتحول و پیشرفت نظام های حقوقی و قضایی، در جوامع پیشرفته و نیز اسلامی در بخش قواعد اثبات دعوا محاکم قضایی به دنبال هدف بنیادی و اساسی قضا که همان کشف حقیقت و اجرای عدالت است می باشند. به این منظور، نوع گزینش و انتخاب نظام و سیستم قضایی در راه رسیدن به این هدف بسیار حایز اهمیت است. بنابراین نوع نگاه سنتی در دادرسی اسلامی که فقها غالباً در تعریف قضا از آن به فصل خصومت یاد نموده اند، با توجه به اینکه اصول اساسی و قضایی دادرسی، حصول اطمینان و اعتماد وجدانی دادرس می باشد. می بایست تغییر یابد. با توسعه اختیارات دادرس و نیز دایره ارزش اثباتی دعوا، به لحاظ طریقیت ادلّه و حاکمیت نظام اقناع وجدان قاضی، دادرس می بایست در جهت کشف حقیقت و اجرای عدالت گام بردارد. در این پژوهش که به روش تحلیلی و توصیفی انجام گرفته است به این نتیجه رسیدیم که هدف دادرسی در نظام های حقوقی دنیا و نیز دادرسی اسلامی خصوصاً در امر کیفری که با جان و جسم افراد ارتباط دارد، کشف حقیقت و در نهایت اجرای عدالت است که این هدف با اعتبار و حاکمیت نظام اقناع وجدان قاضی قابل تحقق است.

چکیده انگلیسی:

In advanced and Islamic societies, with the evolution and advancement of legal and judicial systems, the courts are seeking the fundamental goal of justice which is the determination of truth and the administration of justice in the field of rules of litigation. For this purpose, the type of selecting and the choice of judicial system to achieve this goal is of crucial importance. Therefore, the traditional view in the Islamic jurisdiction which mostly defines Judement as resolution of hostility must be altered to ensure judge’s confidence and conscientious trust regarding judicial principles of the litigation. By expanding the powers of the judge and the scope of the substantiatoin value of the claim, the method of finding evidence, and the sovereignty of persuasion of the judge's conscience, the judge must take steps to determine the truth and administer justice. In the study, conducted by analytical and descriptive method, we concluded that the purpose of litigation in the legal systems of the world as well as the Islamic one, especially in criminal matters related to the lives and bodies of individuals, is to determine the truth and ultimately administer justice. This goal can be achieved with the credibility and dominance of a system established to convince the judge's conscience.

منابع و مأخذ:

قرآن

1-اصفهانی،حسین بن محمدراغب،(1412)، مفردات الفاظ القران،دارالعلم، لبنان.

2-آمدی،عبدالواحد،(1407)غررالحکم ودررالکلم،جلد اول،اعلمی،بیروت،چاپ اول.

3-ابوالسعود،رمضان،(1993)،اصول الاثبات فی الموادالمدینه والتجاریه، الدارالجامعیه، بیروت.

4-آذربایجانی، علیرضا، (1388)، مبانی ارزیابی ادلّه در آیین دادرسی مدنی ایران و فراملی، فصلنامه حقوقی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران، دوره 39،شماره2.

5-انصاری،مرتضی،(1415)،القضاء والشهادات،کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری،قم،چاپ اول.

6-پور استاد،مجید،(1391)،نقش دادرس مدنی درتحصیل دلیل وکشف حقیقت،شهر دانش، تهران،چاپ دوم.

7-حایری،سید علی بن محمد طباطبایی،(1418)،ریاض المسایل،موسسه ال البیت علیهم السلام، قم،چاپ اول.

8-حسینی عاملی،محمد جواد،(1417)،مفتاح الکرامه فی شرح قواعد علامه،داراحیاء التراث العربی،بیروت.

9-حسینی،سید محمد،(1389)،حقیقت یا فصل خصومت کارد قضاء،فصلنامه علوم اسلامی،سال پنچم،شماره 19.

10-حایری،سید کاظم،(1415)،القضاء فی فقه اسلامی،مجمع اندیشه اسلامی، قم،چاپ اول.

11-حیدر پور،حمید رضا،(1396)،جستاری بررویکرد نظام کیفری ایران به اثبات معنوی،فصلنامه تحقیق حقوق خصوصی وکیفری،شماره 34.

12-خمینی،سید روح الله،(1368)،تحریرالوسیله،ترجمه علی اسلامی،دفتر انتشارات اسلامی،قم.

13-خویی،سید ابوالقاسم،(1410)،تکمله المنهاج،مدینه العلم،قم.

14-دهخدا،علی اکبر،(1330)،دانشگاه ادبیات دانشگاه تهران.

15-رفیعی مقدم،علی،(1392)،رابطه علم دادرس با دلایل قانونی اثبات دعاوی مدنی،تحقیقات حقوقی آزاد،سال ششم،شماره 19.

16-رشتی،میرزا حبیب اله،(1401)،کتاب القضاء،دارالقران الکریم، قم،چاپ اول.

17-رسول زاده،اسماعیل، (1372)، قضاوت های حضرت علی علیه السلام،انتشارات یاسین،تهران.

18-زبیدی،محب الدین،(1414)،تاج العروس من جواهر القاموس،دارالفکر للطباعه والنشر والتوزیع، بیروت،چاپ اول.

19-سبزواری،سید عبدالا علی،(1413)،مهذب الاحکام فی بیان الحلال والحرام،مؤسسه المنار، قم،چاپ چهارم.

20-شهید اول،شمس الدین محمد بن مکی العاملی،(1414)،الدروس الشرعیه،موسسه النشر الاسلامی،قم.

21-شریفی،علی،(1390)،فصلنامه پژوهش نامه تخصصی فقهی،سال دوم،شماره5.

22-طریحی،فخرالدین،(1416)،مجمع البحرین، جلد 5،کتاب فروشی مرتضوی،تهران،چاپ سوم.

23-طاهری،سمیه،(1392)طریقیت یا موضوعیت ادلّه درحقوق کیفری ایران،انتشارات رویان پژوه،تهران.

24-عراقی،ضییاء الدین،(بی تا)،کتاب القضاء،چاپ مهر.

25-عوده،عبدالقادر،(بی تا)،التشریع الجنایی الاسلامی،دارالکتاب العربی،بیروت.

26-عمروانی،رحمان،(1390)،تعارض ادلّه اثبات دعوا،رساله دکتری،دانشگاه تهران.

27-فیض الاسلام،(1370)،ترجمه وشرح نهج البلاغه،انتشارات فیض الاسلام،تهران.

28-قنواتی،جلیل،(1397)،اخلاق ودادرسی عادلانه درپرتو قابلیت پیش بینی بودن قواعد دادرسی،پژوهش های اخلاقی،سال هشتم،شماره 3

29-کاتوزیان،ناصر،(1379)،گامی بسوی عدالت،جلد دوم،مجموعه مقالات ،دانشکده حقوق وعلوم سیاسی،تهران.

30-کاتوزیان،ناصر،(1385)،اثبات ودلیل اثبات،جلد1 ،نشر میزان،تهران،چاپ چهارم.

31-کاتوزیان،ناصر،(1385)توجیه ونقد رویه قضایی،نشر دادگستر،تهران.

32-کاتوزیان،ناصر،(1382)سهم عدالت درقضاوت،مجله دانشکده حقوق وعلوم سیاسی ،شماره 62.

33-کاتوزیان،ناصر،(1376)،اعتبار امر قضاوت شده،نشردادگستر،تهران.

34-کاتوزیان،ناصر،(1388)،اثبات ودلیل اثبات،جلد2،نشرمیزان،چاپ پنچم.

35-گیلانی،میرزای قمی،(1427)،رسایل المیرزا القمی،دفتر تبلیغات اسلامی،قم چاپ اول.

36-مصطفوی،حسن،(1402)،التحقیق فی­کلمات­القران­الکریم، جلد2،مرکز الکتاب­وللترجمه ­النشر،تهران،چاپ اول.

37-مولوی،محمد،(1391)،نظریه های حقیقت وکاربرد ان دردادرسی مدنی،مجله حقوقی دادگستری ،شماره 79.

38-مختاری،رحیم،(1393)،ارزیابی قضایی ادله اثبات دعوا،انتشارات مجد،تهران.

39-مغنیه،محمد جواد،(1421)،فقه الامام الصادق علیه السلام،موسسه انصاریان،قم،چاپ دوم.

40-محمصانی،صبحی رجب،(1386)فلسفه قانونگذاری دراسلام،ترجمه اسماعیل گلستانی،اثار اندیشه، تهران، چاپ اول.

41-محسنی،حسن،(1389)،اداره جریان دادرسی مدنی،شرکت سهامی انتشار،تهران.

42-محمودی،فیروز،(1376)،طریقیت یا موضوعیت ادله درحقوق کیفری ایران ومصر،دانشگاه امام صادق(ع).

43-مرقس ،سلیمان،(1971)،اصول الاثبات ،عالم الکتب،قاهره،چاپ دوم.

44-نوبهار،رحیم،(1389)،اهداف مجازاتها درجرایم جنسی،پژوهشگاه علم وفرهنگ اسلامی،قم،چاپ اول.

45-یزدی،سید محمد کاظم طباطبایی،(1414)،تکمله العروه الوثقی،کتاب فروشی داوری،قم.

Abu Al-Saud. R. )1412(. Osoul al-Ithbat fi al-Mawad al-Madinah wa al-Tejariyyah. Beirut: Dar Al-Jameeyah.

Amadi, A. )1407(. Ghorar al-Hikam wa Dorar al-Kalam (1^st ed., Vol.1). Beirut: Alami.

Amelli (Shahid Awwal), S. (1994). Al-Drous al-Shari'a. Qom: Islamic Publishing Institute.

Amrvani, R. )1970). Conflict of Evidence. Unpublished thesis of Tehran University

Ansari, M. (1415). Judgment and Testimony (1^st ed.). Qom: World Congress in Honor of Sheikh Ansari.

Azerbaijani, A. )1968(.. Fundamentals of Evaluation of Evidence in Iranian and Transnational Civil Procedure. Law Quarterly of the Faculty of Law and Political Science, 39(2),

Dehkhoda, A. )1912(. Literature of Tehran University

Faizoislam, .)1951(. Translation and Explanation of Nahj al-Balaghah. Tehran: Faiz al-Islam Publications.

Gilani, Mirza Qomi (1427). Rasa'il al-Mirza al-Qomi (1^st ed.). Qom: Islamic Propaganda Office.

Haidarpour, H. R. (1976). Research on the Attitude of the Iranian Criminal System to Spiritual Proof. Quarterly Journal of Private and Criminal Law Research, 34

Hayeri, S. K . (1995). Judgment in Islamic Jurisprudence (1^st ed.). Qom: Islamic Thought Association.

Holy Quran

Hosseini Ameli, M. J. (1997). Muftah al-Karama fi Sharh-e- Qawaed Allama.Beirut: Darahiyah Al-Tarath Al-Arabi.

Hosseini, S. M .(1969). The Truth or the Season of Enmity of the Judiciary. Quarterly Journal of Islamic Sciences, 5 (10)

Iraqi, Z. (n.d.). Book of Judgment.  no place: Mehr Printing.

Isfahani, H.  (1992). Mofradat Alfaz al-Quran. Lebenon: Dar Al-Alam.

Katozian, N. (2003). The Share of Justice in the Judgment. Journal of the Faculty of Law and Political Sciences, 62

Katozian, N. (1997). Credibility of Judgment. Tehran: Dadgostar Publication.

Katozian, N. (2009). Steps towards Justice: A Collection of Papers (Vol.2). Tehran: Tehran University Press.

Katozian, N. (2006). Justification and Critique of Judicial Procedure. Tehran: Judiciary Publishing.

Katozian, N. (2006). Proofs and Reasons for Proof (4^th ed., Vol.1).Tehran: Mizan Publishing.

Khoee, S. A. (1990). Takmila al-Minhaj. Qom: Medina Al-Alam.

Khomeini, S. R. (1989). Tahrir al-Wasila (A. Eslami, Trans.). Qom: Islamic Publications Office.

Mahmoudi, F. (1997). The Method or Subject of Evidence in Iranian and Egyptian Criminal Law. Tehran: Imam Sadegh  University

Marqas, S. (1971). Osoul al-Ithbat (2^nd ed.). Cairo: Alam A-Kitab.

Moghniyeh, M. J. (2000). Jurisprudence of Imam al-Sadiq (2^nd ed.). Qom: Ansarian Institute.

Mohamsani, S. R. (2007). Philosophy of Legislation in Islam (1^st ed.) (I. Golestani, Trans.). Tehran: Works of Thought.

Mohseni, H. (2010). Management of Civil Procedure. Tehran: Anteshar Co.

Mokhtari, R. (2014). Judicial Evaluation of Evidence. Tehran: Majd Publishing.

Molavi, M. (2012). Theories of Truth and its Application in Civil Procedure. Legal Journal of Justice, 79

Mustafavi, H. (1982). Al-Tahqiq fi Klamat al-Quran al-Karim (1^st ed., Vol.2). Tehran: Writing, Translation, and Publishing Center.

Nobahar, R. (2010). Objectives of Punishment in Sexual Crimes (1^st ed.). Qom: Research Institute of Islamic Science and Culture.

Odeh, A. Q. (n.d.). Al-Tashria al-Jinaee al-Islami. Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.

Poor Ostad, M. (2012). The Role of Civil Judge in Studying Reason and Discovering Truth (2^nd ed.). Tehran:Shahr-e Danesh.

Qanavati, J. (2018). Fair Ethics and Procedure in the Light of the Predictability of Rules of Procedure. Ethical research, 8(3)

Rafi'i Moghadam, A. (2013). The Relationship between the Konowledge of the Judge and the Legal Reasons for Civil Cases. Free Legal Research, 6 (19)

Rashti, M. H. (1981). The Book of Judgment (1^st ed.). Qom: Dar Al-Quran Al-Karim.

Rasoulzadeh, I. (1993). Judgments of Imam Ali. Tehran: Yasin Publications.

Sabzewari, S. A. (1993). Mahdhab al-Ahkam fi Bayan al-Hilal wa al-Haram (4^th ed.). Qom: Al-Manar Institute.

Sharifi, A. (2011). Quarterly Journal of Specialized Jurisprudential Research, 2(5)

Tabatabai Haeri, S. A. (1418). Riyadh al-Masa'il (1^st ed.). Qom: Al-Bayt Institute, Qom.

Tabatabai Yazdi, S.M. (1994). Takmilah al-Arwa al-Wathqi. Qom: Davari Bookstore.

Taheri, S. (2013). The Method or Subject of Evidence in Iranian Criminal Law. Tehran: Royan Pajoh Publications.

Tarihi. F. (1996). Majmaa al-Bahrain (3^rd ed., Vol. 5). Tehran: Mortazavi Bookstore.

Zabidi, M. (1994). Taj al-Arous min Jawaher al-Qamous (1^st ed.). Beirut: Dar Al-Fikr le Tabae va Al-Nashr va Al-Touzi.