‏ بررسی معنای قیام امارات و اصول به جای قطع با رویکردی به نظر امام خمینی (ره)

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

احمد مرتاضی ¹ (استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران)
حسین حاجی حسینی ² (دانشجوی‌دکتری‌فقه‌و حقوق جزا، دانشگاه خوارزمی تهران، تهران، ایران)

تاریخ دریافت : 1398/09/26 تاریخ پذیرش : 1399/04/04 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: اصول, قیام, امام خمینی, جانشینی, قطع, امارات, محرزه,

چکیده مقاله :

در موضوع جانشینی امارات و اصول به جای انواع قطع، دو بحث مطرح است، اول اینکه این دو، جانشین چه نوع قطعی می شوند؟ و دوم اینکه، آیا اساساً استفاده عقلاء از امارات و اصول به جای قطع، به منزله جانشینی آنها به جای قطع است؟ در رابطه با بحث اول، نظرات متفاوتی از جانب اصولیان ارائه شده و هر کدام، دلایل و طرفداران خود را دارد که از میان ایشان، دیدگاه امام خمینی بر این است که امارات و اصول، فقط جانشین قطع موضوعی طریقی ناقص می شود نه موضوعی طریقی تام یا موضوعی وصفی ناقص یا تام، یا قطع طریقی محض. در مورد مسأله دوم نیز دیدگاه مشهور اصول دانان آن است که امارات و اصول از باب جانشینی به جای قطع، مورد استفاده قرار گرفته و عقلاء، در موارد فقدان قطع، به طور قانونمند، امارات(ظنون) و اصول را به جای قطع به کار می برند. در مقابل، امام خمینی بر این اعتقادند که موضوع جانشینی امارات به جای قطع اساساً مطلب صحیحی نبوده و عقلاء در موارد وجود قطع، بدان عمل نموده و در موارد نبود قطع و وجود امارات عقلایی، بدون داشتن دغدغه مسأله جانشینی و تنزیل، به امارات عمل می کنند. چراکه از نگاه ایشان، حجیت امارات عقلائی، وابسته به اعتبار و حجیت قطع و از باب متمم کشف نیست بلکه از حجیت استقلالی، برخوردار می باشد و از این رو، در موارد فقدان قطع، برای عمل برطبق اماره، نباید به دنبال جعل شرعی به عنوان متمم کشف، بود. پژوهش حاضر، با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، به طرح و بررسی نظرات مختلف موجود در این مسأله و تحلیل مبانی هر یک پرداخته و بر صحت نظریه امام خمینی تأکید نموده است.

چکیده انگلیسی:

In the issue of the replacement of presumptive evidence (amarat) and principle with types of certitude (qate), two arguments are put forward:  the first argument is that what kinds of qate these are replaced with. The second is that wether the use of preumptive evidence and principles in place of certitude by men of reason denotes its replacement with certitude. As for the first argument, the fundamentalists expressed different points of view and each has their own reasons and adherents. Out of these, Imam Khomeini believes that presumptive evidence and principles only take the place of the incomplete certitude to the situation, not the complete certitude to the situation, or incomplete or complete descriptive sitution, or the pure situation certitude. As for the second issue, the well-known fundamentalists believe that the presumptive evidence and principles are used as the replacement of certitude, and in case of lack of certitude, men of reason definitely use presumptive evidence and principle in place of certitude on a regular basis. On the contrary, Imam Khomeini believes that the argument for the replacement of presumptive evidence with certitude is basically inaccurate and men of reason have acted upon certitude in its presence and in its absence and the presence of reasonable sign, they act upon that sign and evidence without concern for its replacement or downgrading (tanzil). That is because, from the point of view of Imam Khomeini, validity of the rational presumptive sign does not depend on the validity and reliability of presumptive evidence and complementary aspect of revealing reality, but rather has an independent validity. Based on this, we should not look for legal rendering as complementing the disclosure to the presumptive evidence, to act upon certitude. This study used a descriptive-analytical approach and library resources to examine different opinions and their evidence and emphasize the accuracy of Imam Khomeini's opinion.

منابع و مأخذ:

1-     قرآن کریم

2-     آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1410) درر الفوائد فی الحاشیه على الفرائد، الحاشیهالجدیده ‏، موسسه الطبع و النشر التابعه لوزاره الثقافه و الارشاد الاسلامی، تهران ‏، چاپ اول.

3-     آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1430) کفایه الأصول، تعلیق، زارعى سبزوارى ‏، موسسه النشر الاسلامی، قم ‏، چاپ ششم‏.

4-     آملی نجفی، میرزا هاشم. (1402) مجمع الافکار و مطرح الانظار ، مطبعه علمیه، قم ، چاپ دوم.

5-     ابن فارس، ابوالحسین احمد. (1404) معجم مقائیس اللغه ، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم ، چاپ اول.

6-     ابن منظور، محمد. (1408) لسان العرب ، دارالحیاء التراث الاسلامی، بیروت ، چاپ اول.

7-     اصفهانی، سیدابوالحسن. (1422) وسیله الوصول الى حقائق الأصول ، جماعه المدرسین بقم، موسسه النشر الاسلامى، قم ‏، چاپ اول‏.

8-     امامى خوانسارى، محمد (بی­تا). الحاشیه الثانیه على المکاسب، بی­جا.

9-     انصاری، مرتضی بن محمد امین. (1432) فرائد الاصول، مطبعه سلیمان زاده، قم ، چاپ چهاردهم.

10-  ایروانی نجفی، میرزا علی. (1422) الاصول فی علم الاصول، مکتبه الاعلام الاسلامی، بی­جا ، چاپ اول.

11-  ایروانى، على بن عبدالحسین(1406). حاشیه المکاسب ، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.

12-  بجنوردى، حسن. (1380) منتهى الأصول(طبع جدید) ‏، موسسه العروج، تهران ‏، چاپ اول.

13-  بروجردی، سید حسین. (1421) لمحات الاصول ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران ، چاپ اول.

14-  بروجردی، سید حسین. (1415) نهایه الاصول ، مطبعه قدس، قم ، چاپ اول.

15-  بروجردی، سید حسین. (1417) تقریرات فی أصول الفقه‏، مقرر، على پناه‏ اشتهاردى ‏، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم‏، قم ، چاپ اول‏.

16-  تنکابنى، محمد. (1385) إیضاح الفرائد ‏، مطبعه الاسلامیه( اخوان کتابچی) ، تهران ، چاپ اول‏.

17-  جوهرى، اسماعیل بن حماد.(1410) الصحاح-تاج اللغه و صحاح العربیه، دارالعلم­للملایین، بیروت، چاپ اول.

حائری یزدی، عبدالکریم. (1408) دررالفوائد ، موسسه نشرالاسلامی، قم ، چاپ پنجم.

18-  حرعاملی، محمد بن حسن. (1409) وسائل الشیعه ، موسسه آل البیت، قم ، چاپ اول.

19-  حکیم، محسن،. (1408) حقائق الأصول‏، قم‏، کتابفروشی بصیرتى‏، چاپ پنجم‏.حیدری، علی نقی. (1382) اصول الاستنباط ، نشر فیض، کاشان ، چاپ نهم.

20-  خویی، ابوالقاسم. (1422) مصباح الأصول ، موسسه إحیاء آثار السید الخوئی، قم ، چاپ اول.

21-  خویی، ابوالقاسم. (1419) دراسات فی علم الأصول‏، مقرر، على‏ هاشمى شاهرودى، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‏، قم ، چاپ اول‏.

22-  سبحانی، جعفر. (1414) المحصول فی علم الاصول، قم، مطبعه مهر، چاپ اول.

23-  صافی گلپایگانی، سیدعلی. (1428) المحجه فی تقریرات الحجه(تقریرات آیت الله کوه کمری)، قم، مطبعه یاران، چاپ اول.

24-  صدر، سید محمدباقر. (1427) دروس فی علم الاصول ، انتشارات دارالعلم، قم ، چاپ اول.

25-  صدر، سید محمدباقر. (1405) بحوث فی علم الاصول ، مجمع علمی شهید صدر، بی­جا ، چاپ اول.

26-  صدر، سید محمدباقر. (1408) مباحث الأصول ،  مکتب الإعلام الإسلامى، قم ‏، چاپ اول.

27-  عرب خزائلی، عباس؛ عسگری، علیرضا؛ احمدی، محمدمهدی(1395)، اصل عملی یا اماره بودن استصحاب و اثرات آن بر اصول و فقه، پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد بابل، شماره43، صص97-120.

28-  فاضل لنکرانی، محمد. (1414) تبیان الاصول ، انتشارات مدین، قم ، چاپ اول.

29-  فاضل لنکرانی، محمد. (1386) سیری کامل در اصول فقه ، انتشارات فیضیه، قم ، چاپ دوم.

30-  کلینى، محمد بن یعقوب. (1407) الکافی، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

31-  گلپایگانی، سید محمدرضا. (1410) افاضه العوائد، دارالقرآن الکریم، قم، چاپ دوم.

32-  موسوی خمینی، سیدروح الله.(1420) معتمدالاصول، مؤسسه­ چاپ و نشر آثار امام خمینی(ره)، تهران، چاپ اول.

33-  موسوی خمینی، سیدروح الله.(1423) تهذیب­الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام­خمینی(ره)، چاپ اول.

34-  موسوی خمینی، سیدروح­الله. (1419) تنقیح­الاصول، تهران، مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی(ره)، چاپ اول.

35-  موسوی خمینی، سیدروح الله. (1415) انوار الهدایه ، مؤسسه تنظیم و نشرآثارامام خمینی(ره)،  تهران، چاپ اول.

36-  موسوی خمینی، مصطفی. (1414) تحریرات فی الاصول ، نشر وزارت فرهنگ، تهران ، چاپ اول.

37-  نایینی، محمد حسین. (1417) فوائد الاصول ، دفتر انتشارات اسلامی، قم ، چاپ اول.

38-  نایینی، محمد حسین. (1430) اجود التقریرات ، موسسه صاحب الامر، قم ، چاپ سوم.

39-  واسطى، سیدمحمد مرتضى. (1414) تاج العروس من جواهر القاموس ، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت ، چاپ اول.

Akhund Khorasani, M. (1430). Kifaya al-osoul (Zarei Sabzevari, commentary) (6^th ed.). Qom: Islamic Publishing Institute.

Akhund Khorasani, M. (1990). Dorar al-fawaid fi al-hashiyah ala al-faraid, al-hashiyah al-jadidah (1^st ed.).Tehran: Al-Taba wa Al-Nashr Al-Taba'ah Institute

Amoli Najafi, M. H. (1402). Majma al-afkar wa matrah al-anzar (2^nd ed.). Qom: Ilmiyeh Press.

Ansari, M. (1432). Faraid al-osul (14^th ed.). Qom: Soleimanzadeh Press.

Arab Khazaeli, A., Asgari, A., & Ahmadi, M. (1395). Principle of application or presumption of mastery and its effects on principle of jurisprudence. Journal of Islamic Law & Jurisprudence Researches, 12(43), 97-120. 

Bojnordi, H. (1380). Montaha al-osoul (1^st ed.).  Tehran: Al-Arouj Institute.

Boroujerdi, S. H. (1415). Nahaya al-osoul (1^st ed.). Qom: Quds Press.

Boroujerdi, S. H. (1417). Taqrirat fi osoul al-fiqh (1^st ed.). Qom: Islamic Publishing Institute, Library for Communication of Teachers.

Boroujerdi, S. H. (1421). Lamhat al-osul (1^st ed.). Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Fazel Lankarani, M. (1386). A complete review of the principles of jurisprudence (2^nd ed.). Qom: Faizieh Publications.

Fazel Lankarani, M. (1414). Tebyan al-osul (1^st ed.). Qom: Madin Publications.

Golpayegani, S. M. (1410). Afaza al-awaid (2^nd ed.). Qom: Dar Al-Quran Al-Karim.

Haeri Yazdi, A. (1408). Dorar al-fawaid (5^th ed.). Qom: Islamic Publishing Institute.

Hakim, M. (1408). Haqaiq al-osoul (5^th ed.). Qom: Insightful Bookstore.

Har-Ameli, M. (1409). Wasa'il al-Shi'a (1^st ed.). Qom: Al-Bayt Institute.

Heidari, A. (2003). Osoul al-istinbat (1^st ed.). Kashan: Feyz Publishing, Ninth Edition.

Ibn Fars, A. (1404). Majam maqais al-loqa (1^st ed.). Qom: Islamic Propaganda Office Publications.

Ibn Manzoor, M. (1408). Lisan al-Arab. Beirut: Dar Al-Hayya Al-Tarath Al-Islami.

Imami Khansari, M. (n.d.). Al-hashiya al-thania ala al-makasib. no place: no publication.

Irvani Najafi, M. (1422). Al-osul fi ilam al-osul (1^st ed.). no place: Maktab al-A'lam al-Islami.

Irvani, A. (1406). Hashieh al-makaseb. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.

Isfahani, S. A. (2002). Wasila al-osoul ila haqaiq al-osoul (1^st ed.).  Qom: Jama'at al-Moddrasin be-Qom, Islamic Publishing Institute.

Johari, I. (1410). Al-sahah-Taj al-loqa wa sahah al-Arabiya (1^st ed.) Beirut: Dar Al-Ilam li-Mollaein.

Khoei, A. (1419). Dirasat fi ilm al-osoul (1^st ed.) (A. Hashemi Shahroudi, Ed.). Qom: Encyclopedia of Islamic Jurisprudence on the Religion of the Ahl al-Bayt.

Khoei, A. (1422). Misbah al-osul (1^st ed.). Qom: Al-Sayyid Al-Khoi Institute for the Restoration of Works.

Koleini, M. (1407). Al-kafi. Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.

Mousavi Khomeini, M. (1994). Tahrirat fi al-osoul (1^st ed.). Tehran: Ministry of Culture Publishing.

Mousavi Khomeini, S. R. (1420). Motamed al-osul (1^st ed.). Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Mousavi Khomeini, S. R. 1995)). Anwar al-hidayeh (1^st ed.). Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Mousavi Khomeini, S. R. 1999)). Taqih al-osoul (1^st ed.). Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Mousavi Khomeini, S. R. 2003)). Tahzib al-osul (1^st ed.). Tehran: Imam Khomeini Publishing House.

Naeini, M. H. (1417). Fawaid al-osoul (1^st ed.). Qom: Islamic Publications Office.

Naeini, M. H. (1430). Ajwad al-tqrirat (3^rd ed.). Qom: Saheb al-Amr Institute.

Sadr, S. M. (1405). Bohouth fi ilm al-osoul (1^st ed.). no place: Shahid Sadr Scientific Assembly.

Sadr, S. M. (1408). Mabahith al-osoul (1^st ed.). Qom: Islamic Theological School.

Sadr, S. M. (1427). Dorous fi ilm al-osoul (1^st ed.). Qom: Dar Al-Alam Publications.

Safi Golpayegani, S. A. (1414). Al-muhajah fi taqrirat al-hijra (Ayatollah Kuh Kamri Lectures) (1^st ed.). Qom: Yaran Press.

Sobhani, J. (1414). Al-mahsoul fi ilm al-osoul (1^st ed.). Qom: Mehr Printing House.

The Holy Quran

Tonekaboni, M. (2006). Idhah al-faraid (1^st ed.).  Tehran: Islamic Press (Akhavan Kitabchi).

Waseti, S. M. (1414). Taj al-arous min jawahar al-qamus (1^st ed.). Beirut: Dar al-Fikr for printing, publishing and distribution.