مبانی فقهی ساماندهی مفلّس

محورهای موضوعی : فقه و حقوق خصوصی

مریم سعید ¹ , سید محسن جلالی شهری ² , احمد تاجی ³

1 - دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.
2 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تربت حیدریه، دانشگاه آزاد اسلامی، تربت حیدریه، ایران.
3 - استادیار حقوق، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.

تاریخ دریافت : 1399/11/30 تاریخ پذیرش : 1400/01/17 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: ورشکستگی, بازسازی, مدیون, افلاس, تاجر,

چکیده مقاله :

ساماندهی ورشکستگی، در واقع احیای مجدّد اشتغال به کار تاجر مفلّس است. این ساماندهی به منظور کسب اعتبار و حمایت از تاجری صورت می‌گیرد که به جهت ناتوانی در تأدیه دیونی که از حوزه‌های مختلف بر عهده داشته متوقّف شده است. در فقه ورشکستگی مرادف با مفلّس بودن است و نسبت به مفهوم دقیق مفلّس و زمان تعلّق آن به شخص، بین فقهاء اختلاف است. ساماندهی مفلّس مبتنی بر امهال و مستند به مبانی فقهی است. چنان که هر نفسی به اندازه وسعش تکلیف می‌شود و تکلیف بمالایطاق برای مفلّس نافی آن است. فرآیند ساماندهی مفلّس به عنوان نوآوری این اثر، در قالب عقود تبرّعی مانند هبه، صلح، وقف، صدقه، ابراء دین، عقد قرض و عمل عبادی پرداخت زکات که همه به نوعی از احکام تکلیفی- اخلاقی محسوب می‌شوند، تحت شرایطی قابل اجراست. در واقع در این مجاری فقهی دیّان به صورت تبرّعی قبل از صدور حکم افلاس در بازسازی موقعیّت تجاری، به فرد مفلّس ارفاق می‌نمایند تا ذمّه وی نسبت به دیونی که بدان تعلّق گرفته بری شود که این ابراء مبتنی بر مبانی فقهی است.

چکیده انگلیسی:

Bankruptcy reorganization and liquidation is, in fact, an attempt to revitalize trade activities of a businessman. This act of reorganization is carried out in order to support a businessman who has gone out of business due to insolvency. In jurisprudence, the term “bankrupt” is synonymous with Mofles (insolvent), but the exact meaning of Mofles and when it can be applied has been subject of controversy. Reorganization of bankruptcy is actually based on Procrastination in repaying debts according to the jurisprudential principles. It goes without saying that every individual is tasked according to their potential, and entrusting insolvents with non-bearable obligations flatly contradicts this. The process of bankruptcy reorganization As an innovation of this work can be carried out under specific conditions within the context of gratuitous contracts such as gift, conclusion of peace, endowment, charity, relief from obligation, loan agreement and the payment of zakat, which are all recognized as obligatory-moral rules. In fact, in jurisprudential channels, the beth din (house of judgment) can gratuitously show lenience towards the bankrupt person before the issuance of the bankruptcy verdict in order to help them reorganize their business and extinguish their liability towards debts arising from their bankruptcy. This extinguishment is dependent on jurisprudential rules.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

• ابن منظور، محمّد بن مکرّم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر - دار صادر. چاپ سوم.


• اسکینی، ربیعا. (1395ش). حقوق تجارت(ورشکستگی و تصفیه امور ورشکسته). تهران: سمت.


• اعظمی زنگنه، عبد الحمید. (1364ش). حقوق بازرگانی. تهران: بی نا. چاپ سوم.


• امام خمینی، روح الله. (1425ق). تحریر الوسیله. قم: دفتر انتشارات اسلامی. چاپ بیست و یکم.


• امامی، سیّدحسن. (بی تا). حقوق مدنی. تهران: انتشارات اسلامیّه. چاپ اوّل.


• انصاری، مرتضی. (1415ق). المکاسب. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى. چاپ اوّل.


• ایروانی، باقر. (1427ق). دروس تمهیدیّة فی الفقه الإستدلالی .... قم: بی نا. چاپ دوم.


• بحرانی، یوسف. (1363ش). الحدائق الناضرة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.


• جعفری‌لنگرودی، محمد‌جعفر.‌ (1385ش). ترمینولوژی‌حقوق. تهران: گنج‌دانش. چاپ شانزدهم.


• جمعی از پژوهشگران. (1426ق). فرهنگ فقه. قم: مؤسسّه دایرة المعارف فقه اسلامی. چاپ اوّل.


• جمعی از پژوهشگران مؤسّسه دایرة المعارف فقه اسلامی. (1423ق). موسوعۀ الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب اهل البیت علیهم السّلام. قم: مؤسسّه دایرة المعارف فقه اسلامی.


• حسینی خامنه ای، سیّد علی. (1424ق). أجوبة الاستفتاءات. قم: دفتر معظّم لٌهّ. چاپ اوّل.


• حسینی سیستانی، سیّد علی. (1422ق). المسائل المنتخبة. قم: دفتر حضرت آیت الله، چاپ نهم.


• حسینی سیستانی، سیّد علی. (1417ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر آیت الله سیستانی. چاپ پنجم.


• حلّی، جمال الدین احمد بن محمّد. (1407ق). المهذّب البارع .... قم: دفتر انتشارات اسلامی.


• خوئی، سیّد ابوالقاسم. (1418ق). موسوعۀ الإمام الخوئی. قم: مؤسّسه احیاءآثار امام خوئی.


• راوندی، قطب الدین. (1405ق). فقه القرآن. قم: چاپخانه ولایت، چاپ دوم.


• رمضانی، حبیب. (1395ش). برائت از دیون مازاد بر ‌دارایی . فصلنامه حقوق خصوصی، شماره 29 .


• سبزواری، سیّد عبد‌الاعلی. (1413ق). مهذّب الأحکام فی بیان الحلال و الحرام. قم: مؤسّسه المنار.


• شهید اوّل، محمّد بن مکّی. (1417ق). الدروس الشرعیّۀ ... قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم.


• شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1410ق). الروضة البهیّة .... قم: کتابفروشی داوری، چاپ اوّل.


• شهید ثانی، زین الدین بن علی. (1413ق). مسالک الأفهام ... قم: معارف اسلامی، چاپ اوّل.


• صافی گلپایگانی، لطف الله. (1409ق). مجمع المسائل. قم: دارالقرآن الکریم. چاپ دوم.


• طبرسی، فضل بن حسن. (1430ق) و (1414ق). مجمع البیان. بیروت: مؤسّسه تاریخ عربی.


• طریحی، فخرالدّین. (1416ق). مجمع البحرین. تهران: کتاب فروشی مرتضوی. چاپ سوم.


• طوسی، محمّد بن حسن. (1407ق). الخلاف. قم: مؤسسه نشر اسلامی.


• ظهوری،سمیه؛ابهری،حمید(1401).آثار شرط عوض بر عقود رایگان تملیکی.مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی،دوره 18،شماره69،ص131.


• عاملی، بهاءالدین. (1429ق). جامع عبّاسی. قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اوّل.


• علّامه حلّی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسّسه آل البیت علیهم السّلام.


• علاّمه حلّی، حسن بن یوسف. (1420ق). منیه. قم: مؤسّسه آل البیت علیهم السّلام.


• فاضل لنکرانی، محمد. (بی تا). جامع المسائل. قم: امیر قلم. چاپ یازدهم.


• فیض،‌ علیرضا. (1391ش). مبادی فقه و اصول. تهران: انتشارات دانشگاه تهران. چاپ بیست و دوم.


• قرشی، سید علی اکبر. (1412ق). قاموس قرآن. تهران: دارالکتب الاسلامیه. چاپ ششم.


• کلینی ، محمّد بن یعقوب. (1407ق). الأصول من الکافی. تهران: دارالکتب اسلامیّه، چاپ چهارم.


• مجلسی ، محمّد باقر. (1403ق). بحار الأنوار .بیروت: موسّسه الوفاء. چاپ اوّل.


• محقّق اردبیلی، احمد. (بی تا). زبدة البیان فی احکام القرآن. تهران: المکتبۀ الجعفریّة .


• محقّق حلّی، محمّد بن حسن. (1387ش). إیضاح الفوائد .... قم: مؤسّسه اسماعیلیان.


• محقّق داماد، سیّد مصطفی. (1406ق). قواعد فقه. تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ دوازدهم.


• محقّق‌کرکی، علی بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد. قم: موسسه آل البیت (ع). چاپ دوم.


• مرعشی نجفی، شهاب‌الدین. (1406ق). منهاج المومنین. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی. چاپ اوّل.


• مشکینی ، میرزا علی. (بی تا). مصطلحات الفقه. قم: نشر الهادی. چاپ اوّل.


• مصطفوی، سیّد کاظم. (1423 ق). فقه المعاملات. قم: دفتر انتشارات اسلامی.


• مغنیه، محمّد‌جواد. (1428ق). ترجمه‌و‌تحریر‌فقه ‌الامام ‌الصادق (ع). قم: موسّسه سبطین. چاپ اوّل.


• مفید، محمّد بن محمّد. (1413ق). الامالی. قم: کنگره شیخ مفید. چاپ دوم.


• مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از همکاران. (1380ش). تفسیر نمونه. تهران: دار الکتب الاسلامیة.


• منتظری، حسین‌علی. (1409ق). کتاب الزکاة. قم: مرکز جهانی مطالعات اسلامی، چاپ دوم.


• نجفی، جعفر بن خضر. (1422ق). کاشف الغطاء. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.


• نجفی، محمّد‌حسن بن‌محمّد باقر. (1430ق). جواهر‌الکلام‌... بیروت: دار احیاءالتراث العربی. چاپ هفتم.


• نوری، حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل. بیروت: مؤسّسه آل‌البیت، چاپ اوّل.


• واسطی زبیدی، سیّد محمّد مرتضی. (1414ق). تاج العروس. بیروت: دارالفکر. چاپ اول.


• وحید خراسانی، حسین. (1428ق). توضیح المسائل. قم: مدرسه امام باقر (ع). چاپ نهم.


• هاشمی، سیّد حسین و محمّد چمکوری. (1394ش). بررسی قرارداد ارفاقی در حقوق ایران و مصر، مرکز همایش­های توسعه ایران.


• همدانی، آقا رضا بن محمّد. (1416ق). مصباح الفقیه. ترجمه باقری. قم: مؤسّسه نشر اسماعیلی.


• article l.626-6 commercial code 2006.


• article l.626-6 cpmmercial code as of 1 st july 2013.

The Holy Quran.

• Ibn Abi Jumhor Ehsai, M. (1405 AH). Awali Al-Leali. Qom: Dar Seyyed Al-Shohada Publishing House. First Edition.


• Ibn Idris, M. (1410 AH). Al-Saraer. Qom: Islamic Publication Office, second edition.


• Ibn Babuyeh, M. (1413 AH). I don't know Yahdrah al-Faqih. Qom: Islamic Publications Office. second edition.


• Ibn Faris Zakaria, A. (1404 AH). Glossary of vocabulary comparisons. Qom: Islamic Publications Office. First Edition.


• Ibn Qudama. A. (1388 AH). Laban Qudamah singer. Egypt: Cairo School. First Edition.


• Ibn Manzoor, M. (1414 AH). Arabic language. Beirut: Dar al-Fakr - Dar Sadir. Third edition.


• Asadi Kazemi, J. (B.T.A.). Masalak Al-Afham to Ayat Al-Ahkam. out of place, out of place


• Skini, R. (2016). Commercial law (bankruptcy and liquidation of bankrupt affairs). Tehran: side.


• Azami Zanganeh, A. (1364). Commercial law. Tehran: Bina. Third edition.


• Imam Khomeini, R. (1425 AH). Tahrir al-Wasila. Qom: Islamic Publications Office. 21st edition.


• Emami, S. (No). Civil Rights. Tehran: Islamic Publications. First Edition.


• Ansari, M. (1415 AH). Al Makasab. Qom: World Congress honoring Sheikh Azam Ansari. First Edition.


• Irvani, B. (1427 AH). Introductory lessons in jurisprudence.... Qom: Bina, second edition.


• Bahrani, Y. (1363). Al-Hadaeq Al-Nazara. Qom: Islamic Publishing Institute.


• Basri Bahrani, Z. (1413 AH). The word al-Taqwi. Qom: Seyyed Javad Wadai.


• Baali Hanbali, M. (1401 AH). Familiar with the chapters of jurisprudence. Beirut: Islamic school.


• Jafari Langroudi, M. (1385). Legal terminology. Tehran: Ganjdanash. 16th edition.


• A group of researchers. (1426 AH). jurisprudence culture. Qom: Islamic Jurisprudence Encyclopedia Institute. First Edition.


• A group of researchers from the Institute of Islamic Jurisprudence Encyclopedia (1423 AH). Encyclopedia of Islamic jurisprudence according to the religion of Ahl al-Bayt, peace be upon them. Qom: Institute of Encyclopedia of Islamic Jurisprudence.


• Hosseini Khamenei, S. (1424 AH). Answers to requests. Qom: Daftar Moazem Leah. First Edition.


• Hosseini Sistani, S. (1422 AH). Al-Masal al-Masal. Qom: Office of Hazrat Ayatollah, 9th edition.


• Hosseini Sistani, S. (1417 AH). Minhaj al-Salehin. Qom: office of Ayatollah Sistani. Fifth Edition.


• Hosseini Maraghi, M. (1417 AH). Jurisprudential titles. Qom: Islamic Publishing Institute. First Edition.


• Hali, J. (1407 AH). Al-Mahdhab al-Bara'... Qom: Islamic Publications Office.


• Fazil Miqdad, M. (Bita). Kanz al-Irfan fi fiqh al-Qur'an. Qom: Quds.


• Khoi, S. (1418 AH). Encyclopaedia of Imam al-Khoei. Qom: Institute for Revival of Imam Khoi's Works.


• Ravandi, Q. (1405 AH). Jurisprudence of the Qur'an. Qom: Velayat printing house, second edition.


• Ramezani, H. (2015). Acquittal from excess debt... Private Law Quarterly, No.29.


• Sabzevari, S. (1413 AH). Mahdab al-Ahkam in saying halal and haram. Qom: Al Manar Institute.


• Saadi, A. (1408 AH). Al-Qamoos al-Fiqhi language and so on. Damascus: Dar al-Fekr.


• The first martyr, M. (1417 AH). Al-Dros al-Shariae... Qom: Islamic Publications Office, second edition.


• Second martyr, Z. (1410 AH). Al-Rawda Al-Bahiya.... Qom: Davari bookstore, first edition.


• Second martyr, Z. (1413 AH). Masalak al-Afham... Qom: Islamic Maarif, first edition.


• Shahidi, M. (2017). Obligations. Tehran: Majd. fourth edition.


• Safi Golpayegani, L. (1409 AH). Qom: Dar al-Qur'an al-Karim. second edition.


• Safai, S. & Qasimzadeh, S. (2013). (Persons and prisoners). Tehran: side.


• Taheri, H. (1418 AH). Civil Rights. Qom: Qom Seminary Islamic Publication Office. second edition.


• Tabatabai Yazdi, S. (Bi Ta). The continuation of Urwa al-Waghti. Qom: Davari bookstore.


• Tabatabai, M. (1417). Al-Mizan in Tafsir al-Qur'an. Qom: the founder of science.


• Tabarsi, F. (1430 AH). and (1414 AH). Al Bayan Assembly. Beirut: Arabic History Institute.


• Tarihi, F. (1416 AH). Bahrain Assembly. Tehran: Mortazavi bookstore. Third edition.


• Tusi, M. (1407 AH). Al-Khalaf . Qom: Islamic Publishing Institute.


• Tousi, M. (1378). Al-Mabusut fi fiqh al-Umamiyyah. Tehran: Heydarieh printing house.


• Tusi, M. (1400 AH). Al-Nahiya fi Mujarred.... Beirut: Dar Al-Katab Al-Arabi, second edition.


• Ameli, B. (1429 AH). Jame Abbasi. Qom: Islamic Publication Office, first edition.


• Allama Hali, H. (1414 AH). Tazkira Faqhaa. Qom: Al-Al-Bayt Foundation, peace be upon them.


• Allama Hali, H. (1420 AH). I a. Qom: Al-Al-Bayt Foundation, peace be upon them.


• Fazel Lankarani, M. (without). Comprehensive. Qom: Amir Qalam. 11th edition.


• Faiz, A. (2013). Principles of jurisprudence and principles. Tehran: Tehran University Press. Twenty-second edition.


• Qureshi, S. (1412 AH). Qur'an dictionary. Tehran: Darul Kitab al-Islamiya. Sixth edition.


• Katouzian, A. (1376). General rules of contracts. Tehran: Ganj Danesh. second edition.


• Kazemi, F. (Bita). Masalak Al-Afham to Ayat Al-Ahkam. out of place, out of place First Edition.


• Kilini, M. (1407 AH). My basics are sufficient. Tehran: Islamic Library, 4th edition.


• Matin Daftari, A. (1311-1335). Jurisprudence collection. Tehran: Hashemi. First Edition.


• Majlisi, M. (1403 AH). Bihar al-Anwar. Beirut: Al-Wafa Institute. First Edition.


• Researcher Ardabili, A. (B.T.A.). Zebda al-Bayan in the rules of the Qur'an. Tehran: Al-Jaafariyya School.


• Muhaqq Halli, M. (1387). Explanation of benefits... Qom: Ismailian Institute.


• Damad Researcher, S. (1406 AH). The rules of jurisprudence. Tehran: Islamic Sciences Publishing Center, 12th editioein.


• Mohaghqkarki, A. (1414 AH). Jame Al-Maqasid. Qom: Al-Al-Bayt (AS) Institute. second edition.


• Marashi Najafi, Sh. (1406 AH). Minhaj al-Mu'minin. Qom: Ayatollah Marashi Library. First Edition.


• Meshkini, M. (Beta). Fiqh terms. Qom: Al-Hadi Publishing House. First Edition.


• Mustafavi, S. (1423 AH). Jurisprudence of transactions. Qom: Islamic Publication Office.


• Mughnia, M. (1428 AH). Translation and editing of the jurisprudence of al-Imam al-Sadiq (a.s.). Qom: Sabtain Institute. First Edition.


• Mofid, M. (1413 AH). Al Amali. Qom: Sheikh Mufid Congress. second edition.


• Makarem Shirazi, N. and a group of colleagues. (1380). Exemplary commentary. Tehran: Dar al-Katb al-Islamiya.


• Montazeri, H. (1409 AH). Book of Zakat. Qom: World Center for Islamic Studies, second edition.


• Najafi, J. (1422 AH). Discoverer of cover. Qom: Islamic Propaganda Office Publications.


• Najafi, M. (1430 AH). Jawaharlal Kalam...Beirut: home of the Arab revival. The seventh edition


• Naraghi, A. (1417 AH). The returns of the days. Qom: Islamic Propaganda Office of Qom Seminary.


• Naraghi, A. (1415 AH). Documentary Shia in the rules of the law. Mashhad: Al-Al-Bait Institute, first edition.


• Nouri, H. (1408 AH). Mustardak al-Wasail. Beirut: Al-Al-Bait Institute, first edition.


• Wasti Zubeidi, S. (1414 AH). Taj al-Arus. Beirut: Dar al-Fekr. First Edition.


• Vahid Khorasani, H. (1428 AH). Explanation of the issues. Qom: Imam Baqir (AS) school. Ninth edition.


• Hashemi, S. & Chamkouri, M. (2014). Review of Arafaqi Agreement in Iranian and Egyptian Laws, Iran Development Conference Center.


• Hamdani, A. (1416 AH). Misbah al-Faqih. Bagheri's translation. Qom: Esmaili Publishing House.


• Article l.626-6 commercial code 2006.


• Article l.626-6 cpmmercial code as of 1 st july 2013.