بازشناسی حقوق حیوانات در فقه امامیه، با تاکید بر حق نفقه
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
حسن علیدادی سلیمانی
1
(استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس بین الملل دانشگاه تهران، کیش، ایران)
سید مصطفی طباطبایی
2
(مدرس و دانش‌آموخته سطح 4 حوزه علمیه قم، قم، ایران)
کلید واژه: اسلام, شیعه, حقوق حیوانات, حق نفقه,
چکیده مقاله :
مسأله حقوق حیوانات در قرن اخیر بسیار مورد توجه قرار گرفته است. فعالان و جنبش های حمایت از حقوق حیوانات بر این عقیده اند که عموم ادیان نسبت به مسأله حقوق حیوانات کوتاهی و کم توجهی داشته اند و اعتراض های فراوانی به ادیان وارد می کنند. هدف از این پژوهش بازشناسی دیدگاه اسلام نسبت به این مسأله است. این هدف با بررسی روایات اهل بیت علیهم السلام و کلام فقهاء گرانقدر شیعه انجام شده و در طی آن حقوق حیوانات از منظر فقه امامیه با تکیه بر حق نفقه مورد بررسی قرار گرفته است و تصویر کامل و جامعی از عنایت ویژه اسلام نسبت به آن ارائه شده است. بر اساس این پژوهش اولاً دین اسلام برای تمام موجودات عالم -به حسب جایگاهشان در دستگاه خلقت- در راستای رسیدن به کمال خود، حقوقی را قائل است و بر خلاف عقیده مدافعان حقوق حیوانات، آموزه ها و تعالیم زیادی در ارتباط با حقوق حیوانات دارد، خصوصا اینکه در مقایسه با دیگر ادیان، بسیاری از آن حقوق را نه تنها در قالب توصیه اخلاقی بلکه فراتر از آن و به صورت حکم شرعی و قوانین فقهی بیان نموده است که حاکی از اهمیت آنها و تضمین اجرایشان است. ثانیاً فقهاء شیعه علاوه بر اینکه در ابواب مختلف فقهی بر لزوم رعایت حق حیات حیوانات به طرق مختلف اذعان نموده اند، همچنین با دقت نظر در مورد نفقه آنها، موارد آن، مسؤول آن و چگونگی تأمین و تهیه آن نیز با استفاده از تعالیم عالی اسلام به ایراد نظر و ابراز فتوا پرداخته اند.
The issue of animal rights has been considered completely in the last century. Activists and animal rights movements believe that the religions –in general- have had little or no concern with animal rights issues, and that there are many protests to the religions. The purpose of this study is to recognize the views of Islam towards this issue. This goal was carried out by examining the narrations of the Ahlul-Bayt (PBUH) and the words of the Shi'a great scholars, during which the rights of the animals were examined from the perspective of Fiqh Imamiyah on the basis of the right of alienation and presented a complete and comprehensive picture of the special interest of Islam towards it. According to this study, firstly, the religion of Islam,for all the beings of the world-according to their place in the creation-in order to attain their perfection believe in rights, and contrary to the beliefs of animal rights advocates, there are many doctrines and teachings regarding animal rights. In particular, in comparison with other religions, many of those rights have been expressed not only in the form of moral advice, but also in the form of a religious order and jurisprudence, which imply their importance and the guarantee of their performance. Secondly, Shi'a jurisprudents, in addition to acknowledging the necessity of observing the right to live animals in various ways, have also acknowledged in a variety of ways, also carefully considering their alimony, its cases, its responsibility, and how to provide and prepare it, using the great teachings of Islam, they delivered Fatwa.
1. قرآن کریم.
2. ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد، (1367)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، اسماعیلیان، قم.
3. ابن اشعث، محمد بن محمد، (بیتا)، الجعفریات، مکتبه النینوی الحدیثه، تهران.
4. ابن براج، قاضی، عبدالعزیز، (1406)، المهذب، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
5. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، (1385)، دعائم الاسلام، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.
6. ابن درید، محمد بن حسن، (بی تا)، جمهره اللغه، دار العلم للملایین، بیروت.
7. ابن سیده، علی بن اسماعیل، (بیتا)، المحکم و المحیط الأعظم، دار الکتب العلمیه، بیروت.
8. ابن فارس، احمد، (1404)، معجم مقائیس اللغه، مکتب الاعلام الاسلامی، قم.
9. ازدی، عبدالله بن محمد، (1387)، کتاب الماء، دانشگاه علوم پزشکی ایران، تهران.
10. ازهری، محمد بن احمد، (بی تا)، تهذیب اللغة، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
11. اصفهانی، فاضل هندی، محمد بن الحسن، (1416)، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
12. الجوهری، اسماعیل بن حماد، (1410)، الصحاح، تاج اللغه و صحاح العربیه، دار العلم للملایین، بیروت.
13. الصاحب، اسماعیل بن عباد، (1414)، المحیط فی اللغه، عالم الکتب، بیروت.
14. انصاری شیخ اعظم، مرتضی، (1415)، کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم.
15. بحرانی، حسین بن محمد، (بیتا)، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، مجمع البحوث العلمیه، قم.
16. بحرانی، یوسف، (1405)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
17. برقی، احمد بن محمد بن خالد، (1371)، المحاسن، دار الکتب الاسلامیه، قم.
18. پاینده، ابوالقاسم، (1382)، نهج الفصاحه، دنیای دانش، تهران.
19. جوادی آملی، عبدالله، (1384)، حق و تکلیف در اسلام، اسراء، قم.
20. حائری طباطبایی المجاهد، سید محمد بن علی، (بیتا)، کتاب المناهل، مؤسسه آل البیت، قم.
21. حائری طباطبایی، سید علی بن محمد، (1418)، ریاض المسائل، مؤسسه آل البیت، قم.
22. حلی، شمس الدین محمد بن شجاع القطان، (1424)، معالم الدین فی فقه آل یاسین، موسسه امام صادق علیه السلام، قم.
23. حلی، یحیی بن سعید، (1405)، الجامع للشرائع، مؤسسه سید الشهداء علیه السلام، قم.
24. حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر الاسدی، (1410)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
25. حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر الاسدی، (1412)، منتهی المطلب فی تحقیق المذهب، مجمع البحوث الاسلامیه، مشهد.
26. حلی، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر الاسدی، (1413)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
27. حلی، محقق، جعفر بن حسن، (1407)، المعتبر فی شرح المختصر، مؤسسه سید الشهداء علیه السلام، قم.
28. حلی، محقق، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، اسماعیلیان، قم.
29. حلی، محقق، جعفر بن حسن، (1418)، المختصر النافع فی فقه الامامیة، مؤسسه المطبوعات الدینیة، قم.
30. خراسانی، آخوند، محمد کاظم، (1406)، حاشیه المکاسب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
31. رازی، فخرالدین، (1420)، مفاتیح الغیب، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
32. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، مفردات الفاظ القرآن، دار القلم، بیروت.
33. راوندی کاشانی، فضل الله بن علی، (بی تا)، النوادر، دار الکتاب، قم.
34. سبزواری، محمد باقر بن محمد، (1423)، کفایه الأحکام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
35. شریف رضی، سید محمد بن الحسین، (1414)، نهج البلاغة، هجرت، قم.
36. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، (1413)، کتاب من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
37. طباطبایی، سید محمد حسین، (1417)، المیزان فی تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
38. طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم، (1421)، حاشیه المکاسب، اسماعیلیان، قم.
39. طبرسی، حسن بن فضل، (1412)، مکارم الاخلاق، شریف رضی، قم.
40. طوسی، محمد بن الحسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران.
41. طوسی، محمد بن الحسن، (1400)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، دار الکتب العربی، بیروت.
42. طوسی، محمد بن الحسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
43. طوسی، ابن حمزة، محمد بن علی، (1408)، الوسیله الی نیل الفضیله، کتابخانه آیهالله مرعشی نجفی، قم.
44. عاملی موسوی، محمد بن علی، (1411)، مدارک الاحکام فی شرح عبادات شرائع الاسلام، مؤسسه آل البیت، بیروت.
45. عاملی موسوی، محمد بن علی، (1411)، نهایه المرام فی شرح مختصر شرایع الاسلام، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
46. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، کتابفروشی داوری، قم.
47. عاملی، شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1413)، مسالک الأفهام الی تنقیح شرائع الإسلام، موسسة المعارف الاسلامیه، قم.
48. فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، نشر هجرت، قم.
49. فیض کاشانی، محمد محسن، (1401)، مفاتیح الشرائع، کتابخانه آیتالله مرعشی نجفی، قم.
50. فیض کاشانی، محمد محسن، (1406)، الوافی، کتابخانه امام امیرالمؤمنین علیه السلام، اصفهان.
51. کلینی، محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دار الکتب الاسلامیه، تهران.
52. مجلسی دوم، علامه، محمدباقر، (1410)، بحار الانوار، موسسه الطبع و النشر، بیروت.
53. مشکینی، علی، (1377)، مصطلحات الفقه، الهادی، قم.
54. مصطفوی، حسن، (1402)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، دار الکتب العلمیه، بیروت.
55. مطهری، مرتضی، (1369)، نظام حقوق زن در اسلام، صدرا، تهران.
56. مطهری، مرتضی، (1370)، بیست گفتار، صدرا، تهران.
57. مطهری، مرتضی، (1373)، حکمتها و اندرزها، صدرا، تهران.
58. مفید، محمد بن محمد بن نعمان، (1413)، المقنعه، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، قم.
59. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
60. نجفی، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت.
61. نوری، میرزا حسین، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، موسسه آل البیت علیهم السلام، قم.
منابع انگلیسی
Beko, M., Goodall, J. (2010). Encyclopedia of animal rights and animal welfare. USA: ABC-CLIO.
Curnutt, J.(2001). Animals and the law: A sourcebook. USA: ABC-CLIO.
Francione, G. L. (2007). Animals, property, and the law. USA: Temple University Press.
Franklin, J. H. (2005). Animal rights and moral philosophy. USA: Columbia University Press.
Mack, G. (2012). Animal rights: debating the issues. USA: Marshall Cavendish Corporation.
Nordenfelt, L. (2006). Animal and human health and welfare: a comparative philosophical analysis. UK: . CABI.
Schaffner, J. E. (2011). An introduction to animals and the law. UK: Palgrave Macmillan.
Sherry, C. J. (2009). Animal rights: a reference handbook. USA: ABC-CLIO.
Waldau, P. (2011). Animal rights : what everyone needs to know. USA: Oxford University Press.
Yount, L. (2008). Animal rights' revised edition. USA: Inc.
Al-Joahri, I. (1990). Al-Sahah. Beirt: Dar al-Alam Lummayyan.
Al-Saheb, I. (1994). Al-Moḥit fi Al-Laghah. Beirut: Alam al-kotob.
Amali, Z. (1993). Masalik AlIfham.Qom: Maaref Al-Islamiyah.
Ameli, Z. (1993). Al-Rauzah Al-Bahiyah. Qom: Davari.
Ansari, M. (1995). Al-Makasib Al-Muharma. Qom: World Congress on the Remembrance of Sheikh Azam Ansari.
Azadi, A. (2008). Ketabol Alma. Tehran: Iran University of Medical Sciences.
Azhari, M. (No date). Tahzib Al-Laghah. Beirut: Dar al-Ihya al-Turath al Arabahi.
Bahrani, H. (No date). Al-Anwar Al-Lavame. Qom: Majma Al-Bohooth al Islamiyah.
Bahrani, Y. (1985). Al-Hada'egh Al-Nazarahi. Qom: Islamic Publishing office.
Barqhi, A. (1992). Al-Mahasen. Qom: Darol Kotob Al-Islamiyah.
Farahidi, K. (1990). Al-Ein. Qom: Hejrat Publishing.
Feiz, M.M. (1981). Mafatih Al-Shara'e. Qom: Marashi Najafi Library.
Feiz, M.M. (1986). Alwafi. Isfahan: Library of Imam Amir Al-Momenin.
Franklin, J. H., (2005). Animal rights and moral philosophy. USA: Columbia University Press.
Haeri Tabatabai, S.A. (1998). Riyadh Al-Masael. Qom: Alol Bayt Institute.
Haeri Tabataba'i, S.M., (No date). Al-Manahal. Qom: Alol Bayt Institute.
Helii, H. (1990). Ershad Aladhan. Qom: Islamic Printing Office.
Helli, H. (1992). Montahi Al-Mutlābī. Mashhad: Majma Al-Bohoot Al-Islamiyah.
Helli, H. (1993). Qhavaed Al-Ahkam. Qom: Islamic Printing Office.
Helli, J. (1987). Al-Mo'tabar. Qom: Sayyed Al-Shohada Publication.
Helli, J. (1988). Sharae Al-Islam. Qom: Ismaelian Institute.
Helli, S. (2004). Maalim Al-Din. Qom: Imam Sadiq institute.
Helli, Y. (1985). Al-Jame Lel-Shraee. Qom: Sayyed Al-Shohada.
Ibn Ash'ath, M. (No date). Al-Ja'friyat. Tehran: Mektabeh Al-Ninwi Al-Haditha.
Ibn Asir Jarazi, M. (1988). Al-Nahyat fi Qarib Al-Hadith va Al-Asar. Qom: Ismaelian.
Ibn Baraj, A. (1986). Al-Mohazzab. Qom: Islamic Printing Office.
Ibn Doraid, M. (No date). Jamhara Al-Loghah. Beirut: Dar Al-Elm Lelmalaeen.
Ibn Faris, A. (1984). Mo'jamm Maghayes A1-Lughah. Qom: Maktab ole lam alIslami.
Ibn Hayoun Maghrebi, N. (2006). Da’aem 'al-Islam. Qom: Alol Bayt Insitute.
Ibn Sayyeda, A. (No date). Al-Muḥkam va Al-Muḥiat Al-A'zām. Beirut: Dar Elkotob Al-Elmaiyyah.
Isfahani, M. (1996). Kashif Al-Lahtam va Al-Ibham an Qhavaed Al-Ahkam. Qom: Islamic Publishing office.
Javadi Amoli, A. (2005). The Right and duty in Islam. Qom: Isra.
Khorasani, M. (1986). Hashiat Al-Makaseb. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Koleini, M. (1987). Al-Kafi. Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyah.
Mack, G., (2012). Animal Rights- Debating the issues. USA: Marshall Cavendish Corporation.
Maglesi, M.B. (1990). Bihar Al-Anwar. Beirut: Al-Tawba va Al-Nashar.
Makarem, N. (2004). Al-Nikah. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib Publishing.
Meshkini, A. (1998). Mostalahaat Al-Fiqh. Qom: Al-Hadi.
Moqhadass Ardebili, A. (1983). Magmaa Al-Faidah. Qom: Islamic Publishing Office.
Mostafavi, H. (1982). Al-Tahqhiq. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Elmiyah.
Motahari, M. (1990). Women's rights system in Islam. Tehran: Sadra.
Motahari, M. (1991). Twenty speeches. Tehran: Sadra.
Motahari, M. (1994). Wisdom and advices. Tehran: Sadra.
Mousavi, M. (1991). Madarek Al-Ahkham. Beirut: Alol-Bayt Institute.
Mousavi, M. (1991). Nehayah Al-Maram. Qom: Islamic Printing Office.
Mufid, M. (1993). Al-Muqhnaaah. Qom: World Millennium Congress of Sheikh Mofid.
Najafi, M. H. (1984). Javaher Al-Kalam. Beirut: Dar Ehya Al-Torath Alarabiyah.
Nordenfelt, L., (2006). Animal and human health and welfare : A comparative philosophical analysis. UK: CABI.
Nouri, H. (1988). Mustardak Al-Wasael. Qom: Al-Albayt Institute.
Payandeh, A. (2003). Nahj Al-Fusahah. Tehran: The World of Knowledge.
Ragheb Isfahani, H. (1992). Mofradat. Beirut: Dar al-qhalam.
Ravandi, F. (No date). AlNavader. Qom: Daro Al-Kitab.
Razi, F. (2000). Mafatih Al-Gheib. Beirut: Dar Ehya Al-Torath Al-Elmiyah.
Sabzevari, M. (2003). Kefayah Al-Ahkam. Qom: Islamic Publishing Office.
Saduq, M. (1993). Man La Yahzaroho Al-Faqih. Qom: Islamic Printing Office.
Schaffner, J. E., (2011). An Introduction to Animals and the Law. UK: Palgrave Macmillan.
Sharif Razi, S.M. (1994). Nahj Al-Balaghah. Qom: Hijra.
Sherry, C. J., (2009). Animal rights: a reference handbook. USA: ABC-CLIO.
Tabarsei, H. (1992). Makarem Al-AKhlaqh.Qom: Sharif Razi.
Tabatabaee, S.M.K. (2001). Hasiya Al-Makasib. Qom: Ismaelian.
Tabatabai, S.M.H. (1997). Al-Mizan. Qom: Islamic Printing Office.
Tousi, I.H. (1988). Al-Wasilah. Qom: Marashi Najafi Library.
Tousi, M. (1980). Al-Nihayah. Beirut: Dar Al-Kotob Al-Arabi.
Tousi, M. (1987). Al-Khelaf. Qom: Islamic Printing Office.
Tousi, M. (2008). Al-Mabsut. Tehran: Mortazaviyah.
Waldau, P., (2011). Animal rights: What everyone needs to know. USA: Oxford University Press.
Yount, L. (2008). Animal rights revised edition. USA: Inc.
