تبیین فقهی قاعده منع جمع تعرض به اصالت سند و ادعای پرداخت

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

مهدی حسن زاده ¹ (دانشگاه قم)
ژیلا قهرمانی ² (گروه حقوق خصوصی دانشگاه قم)

تاریخ دریافت : 1398/05/14 تاریخ پذیرش : 1398/11/20 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: اصالت سند- ادعای پرداخت- دفاع شکلی‌‌- دفاع ماهوی-قاعده ی منع جمع,

چکیده مقاله :

با تقدیم دادخواست نوعی رابطه حقوقی در بین اصحاب دعوا به وجود می آید. اشخاص در این رابطه حقوقی، گاهی تعرض به اصالت سند را قبل از ادعای پرداخت و گاهی بعد از ادعای پرداخت و یا همزمان با آن مطرح می نمایند. قاعده منع جمع تعرض به اصالت سند و ادعای پرداخت ازجمله مباحث مهم و قابل‌تأمل در آیین دادرسی مدنی به شمار می آید که ذهن هر خواننده را به سمت خود مجذوب می کند. این قاعده در قسمت ثانوی ماده 228 قانون آیین دادرسی مدنی بیان‌شده است. سؤال پژوهش حاضر این است؛ آیا ازلحاظ فقهی و حقوقی اگر به اصالت سندی قبل از ادعای پرداخت و یا اینکه بعد از ادعای پرداخت و یا همزمان با آن تعرض شود امکان رسیدگی به آن وجود دارد یا خیر؟ با تحقیق و بررسی در منابع فقهی و حقوقی و شناسایی مبانی مشترک و اختصاصی این قاعده؛ نتیجه‌ای که حاصل گردید این است : با توجه به شرایطی می توان گفت تعرض به اصالت سند قبل از ادعای پرداخت و گاهی بعد از ادعای پرداخت و یا همزمان با آن قابل‌طرح است در غیر این صورت طرح همزمان یا پیاپی این مسائل غیرممکن است. همچنین با مشخص نمودن مبانی برای این قاعده، می توان مقصود قانون‌گذار را از وضع ماده 228 قانون آیین دادرسی مدنی کشف نمود و به سؤالات مطروحه در این زمینه پاسخ داد. مورد پژوهش بر آن است تا بامطالعه مبانی مسئله در حقوق موضوعه و فقه اسلامی به تبیین فقهی موضوع مارالذکر بپردازد.

چکیده انگلیسی:

By bringing an action to the court, a kind of legal relationship is created between the parties to a dispute. People in this legal relationship sometimes state an objection to the authenticity of the deed before, after, or simultaneous with the claim of payment. The principle of the prohibition of the multiplicity of the objection to the authenticity of the deed is one of the important and notable topics in civil law which attracts the attention of every reader. This principle is stated in the second part of Article 228 of the Code of Civil Procedure. The question of the present study is whether it is possible to deal with the authenticity of the deed from the jurisprudential and legal point of view if the objection is made before, after, or simultaneous with the claim of payment. Research and investigation in jurisprudential and legal sources and identification of common and specific bases of this principle yielded the conclusion that given the circumstances, it can be said that an objection to the authenticity of a deed can be stated before, after, and simultaneous with the claim of payment; otherwise, it is impossible to state the case simultaneously or consecutively. Also, by specifying the grounds for this principle, the purpose of the legislator from the enactment of Article 228 Civil Procedure can be discovered and provide answers to the questions raised in this regard. The present study aims to provide a jurisprudenctial examination of the subject by studying the basics of the issue in Islamic law and jurisprudence and substantive law.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم


2. قانون آیین دادرسی مدنی


3. قانون مدنی


4. انصاری، مرتضی بن محمدامین، (1415)، مکاسب ، جلد 3، تراث شیخ اعظم،قم،  چاپ اول.


5. انصاری، مرتضی بن محمدامین، (1428)، فرائد الاصول، جلد 3 ، مجمع الفکر الاسلامی، قم ، چاپ نهم.


6. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، (1409)، کفایه الاصول، جلد 2 ، موسسه آل بیت علیهم‌السلام لاحیاء التراث، قم ، چاپ اول


7. آل کاشف الغطاء، محمدحسین، (1359)، تحریرالمجله ، جلد 1، مکتبه النجاح، تهران ، چاپ اول.


8. بهرامی احمدی، حمید، (1377)، سو استفاده از حق مطالعه تطبیقی در حقوق اسلام و دیگر نظام‌های حقوقی ، انتشارات اطلاعات، تهران ، چاپ سوم.


9. بهرامی احمدی، حمید، (1388)، قواعد فقه، جلد 1، دانشگاه امام صادق، تهران، چاپ اول.


10. پیرمحمدی، علی نجات، (1395)، قانون آیین دادرسی مدنی در نظم کنونی ، انتشارات مجد، تهران ، چاپ اول.


11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1386)، ترمینولوژی حقوق ، انتشارات گنج دانش، تهران ، چاپ هجدهم.


12. حاجی پور، مرتضی، «جلوه‌های اصل حسن نیت در فقه امامیه»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 8 و 9، صفحات 94-123(1390).


13. حارث سلیمان فاروقی، (1408)، المعجم القانونی، جلد 1 ، مکتبه لبنان ناشرون، بیروت ، چاپ اول.


14. حر عاملی، محمد بن حسن، (1408)، وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة ، جلد 16، دار احیاء التراث العربی، ، بیروت ، چاپ اول.


15. حلی، نجم الدین جعفربن الحسن (1409)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال والحرام، جلد 4 ، انتشارات استقلال، تهران ، چاپ دوم.


16. حیاتی، علی عباس، (1390)، آیین دادرسی مدنی، جلد 3، نشر میزان، تهران. چاپ اول.


17. حیدری، سید رائد، (1422)، المقرر فی توضیح منطق المظفر، جلد 3 ، منشورات ذو القربی، قم، چاپ اول.


18. خدابخشی، عبدالله، (1390)، مبانی فقهی و آیین دادرسی مدنی و تاثیرآن در رویه قضایی، جلد 2 ، شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ اول.


19. خمینی، روح الله، (1385)، تحریرالوسیله، جلد 2 ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول.


20. دانش میرکهن،سید رحمت اله و همکاران، «معیار ادای حق در قرض و دین در شرایط افزایش تعهد»، فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی دانشگاه آزاد واحد بابل، دوره15، شماره 56، صفحات 62-92(1398).


21. دهخدا، علی اکبر، (1373)، فرهنگ لغت دهخدا، جلد 12 ، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، تهران ، چاپ اول.


22. دهخدا، علی‌اکبر، (1364)، فرهنگ لغت‌نامه دهخدا ، جلد 1، موسسه انتشارات، تهران، چاپ اول.


23. زراعت، عباس (1388)، ادلّه اثبات دعوا ، انتشارات قانون‌مدار، تهران ، چاپ اول،


24. السبزواری، هادی بن مهدی، (1417)، شرح منظومة، جلد 1، به کوشش حسن زاده آملی، ناب، تهران، چاپ اول.


25. سجادی سیدجعفر، (1375)، فرهنگ علوم فلسفی و کلامی ، امیر کبیر، تهران ، چاپ اول.


26. سنهوری، عبدالرزاق احمد، (1409)، الوسیط فی شرح القانون المدنی، جلد 1 ، منشورات الحلبی الحقوقیه، بیروت ، چاپ دوم.


27. شمس، عبدالله، (1392)، ادلّه اثبات دعوای حقوق ماهوی و شکلی، انتشارات دراک، تهران ، چاپ پنجم.


28. شمس، عبدالله، (1392)، آیین دادرسی مدنی، جلد 3 ، انتشارات دراک.، تهران، چاپ بیست و چهارم.


29. طباطبایی یزدی، سید کاظم (1419)، العروه الوثقی، جلد 2 ، موسسه نشر اسلامی، قم ، چاپ اول.


30. طباطبایی، سید علی، (1420)، ریاض المسائل، جلد 11 ، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم ، چاپ اول.


31. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1387)، المبسوط، جلد 3 ، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، تهران ، چاپ سوم.


32. عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی)، [بی تا]، الروضه البهیه فی الشرح اللمعه الدمشقیه، جلد 6، تحقیق سید محمد کلانتر ، مطبعه بهمن، قم ، چاپ اول.


33.  عاملى، زین‌الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، جلد 13 ، موسسه معارف الاسلامیه، قم، چاپ اول.


34. عمید، حسن، (1375) فرهنگ عمید، جلد 1 ، موسسه انتشارات امیرکبیر، تهران، چاپ پنجم.


35. غمامی، مجید، (1386)، آیین دادرسی مدنی و فراملی ، نشر میزان، تهران ، چاپ اول.


36. قافی، حسین، (1393)، اصول فقه کاربردی ، جلد 1، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، قم ،چاپ یازدهم.


37. کاتوزیان، ناصر «حسن نیت در ایران»، فصلنامه حقوق، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره 43، شماره 3، صفحات 186-167. (1392).


38. کاتوزیان، ناصر، (1382)، اثبات و دلیل اثبات، جلد 1، نشر میزان، تهران، چاپ دوم.


39. کریمی حسین (1365)، موازین قضایی امام خمینی، جلد 1 ، نشر شکوری، قم ، چاپ اول.


40. لطفی، اسدالله، (1391)، مبانی استنباط حقوق اسلامی اصول فقه، جلد 1 ، انتشارات جنگل، تهران چاپ چهارم.


41. متین دفتری، احمد، (1390)، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی، جلد 2 ، انتشارات مجد، تهران، چاپ سوم.


42. محقق داماد، سید مصطفی، (1388)، قواعد فقه بخش مدنی ، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران ، چاپ بیست و دوم.


43. محمدی، ابوالحسن، (1394)، قواعد فقه ، نشر میزان، تهران ، چاپ چهاردهم.


44. محمدی، علی، (1375)، شرح اصول فقه ، جلد 1، انتشارات دارالفکر، قم، چاپ چهارم.


45. محمودی، فریبا، «اداره ادلّه در دادرسی با رویکرد منع از اطاله دادرسی»، مجله مطالعات حقوقی، شماره 25، صفحات 153-166. (1397).


46. مدنی، جلال‌الدین، (1384)، ادلّه­ی اثبات دعوی ، انتشارات پایدار، تهران ، چاپ پنجم.


47. مصطفوی، سید کاظم، (1390)، قواعد فقه، ، جلد 2ترجمه، عزیز اله فهیمی ، انتشارات میزان، تهران، چاپ اول.


48. مصطفوی، سید کاظم، (1390)، قواعد فقه، ترجمه، عزیز اله فهیمی، جلد 1، انتشارات میزان، تهران، چاپ اول.


49. مظفر، محمدرضا (1379)، اصول فقه، ترجمه علیرضا هدایی، جلد 2 ، انتشارات حکمت، تهران، چاپ چهارم.


50. مظفر، محمدرضا، (1371)، اصول فقه، ترجمه، علیرضا هدایی، جلد 1 ، انتشارات حکمت، تهران، چاپ دوم.


51. معین، محمد، (1364)، فرهنگ معین ، ناشر زرین، جلد 1. ، تهران،چاپ ششم.


52. مغنیه، محمدجواد، (1379)، فقه الامام جعفرالصادق، جلد 5 ، نشر انصاریان، تهران ، چاپ اول.


53. موسوی بجنوردی، سید حسن، (1377)، قواعد الفقهیه، جلد 2، چاپ محمد مهریزی، قم، چاپ اول.


54. موسوی بجنوردی، سید حسن، (1377)، قواعد الفقهیه ، جلد 3، چاپ محمد مهریزی، قم ، چاپ اول.


55. مهاجری، علی، (1389)، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، جلد 2 ، انتشارات فکر سازان، تهران، چاپ دوم.


56. میرزای قمی، ابوالقاسم محمد بن حسن (1378)، قوانین الاصول، جلد 1 ، مکتبه العلمیه الاسلامیه، تهران ، چاپ دوم.


57. نجفی الجواهری، محمدحسن (1262)، جواهرالکلام ، جلد 35، دار احیاء التراث العربی، بیروت ، چاپ هفتم.


58. نجفی الجواهری، محمدحسن (1262)، جواهرالکلام، جلد 40 ، دار احیاء التراث العربی، بیروت ، چاپ هفتم.


59. نراقی، احمد، (1408)، عوائد الایام، جلد 1 ، منشورات مکتبه بصیری، قم ، چاپ سوم.


60. نوری طبرسی، حسین، (1408)، مستدرک الوسائل، جلد 16 ، دار احیاء التراث العربی، بیروت ، چاپ دوم.


61. هاشمی شاهرودی، محمود، (1363)، بحوث فی الاعلم الاصول ، جلد2 ، مجمع العلمیه شهید صدر، قم، چاپ اول.

Akhund Khorasani, M. (1409). Kefayat al-Osul (1^st ed., Vol. 3). Qom: Al-Bayt Institute.

Al-Kashif al-Ghatta', M. (1359). Tahrir al-Majllah (1^st ed., Vol. 1). Tehran: Maktab Al-Najah.

Al-Sabzewari, H. (1417). Sharh-e-Manzoumeh (1^st ed., Vol.1) (Hassanzadeh Amoli, Trans.) Tehran: Nab.

Ameli, Z. (1413). Masalak al-Afham al-Tanqih Sharia al-Islam (1^st ed., Vol. 13). Qom: Institute of Islamic Studies.

Amelli (Shahid Thani), Z. (n.d.). Al-Rawdha al-Bahiyya fi al-Sharh al-Lama'ah al-Damashqiyah (1^st ed., Vol. 6) ( S. M. Kalantar, Trans.). Qom: Bahman Press.

Amid, H. (1996). Farhang Amid (5^th ed., Vol. 1).  Tehran: Amirkabir Publishing Institute.

Ansari, M. (1995). Makaseb (1^st ed., Vol. 3). Qom: Torath Sheikh Azam.

Ansari, M. (2007). Faraid al-Osul (3^rd ed., Vol. 3). Qom: Majma Al-Fikr Al-Islamiyyah.

Bahrami Ahmadi, H. (1998). Misuse of the Right to Comparative Study in Islamic Law and Other Legal Systems (3^rd ed.). Tehran: Information Publications.

Bahrami Ahmadi, H. (2009). Rules of Jurisprudence (1^st ed., Vol. 1). Tehran: Imam Sadeq University.

Danesh Mirkohan, S. R., et al. (2019). The Criterion of Payment of Debt and Borrowings in Condition of Increasing the Purchasing Power of Money after the Expiration of the Debt.  Journal of Islamic Law and Jurisprudence Researches, 15(56), 62-92.

Dehkhoda, A. (1985). Dehkhoda Dictionary (1^st ed., Vol.  1). Tehran: Publishing Institute.

Dehkhoda, A. (1994). Dehkhoda Dictionary (1^st ed., Vol. 12).  Tehran: Management and Planning Organization.

Farooqi, H. S. (1408). Al-Majam al-Qanouni (1^st ed., Vol.1). Beirut: Lebanon Publishing School.

Ghamami, M. (2007). Civil and Transnational Procedure (1^st ed.). Tehran: Mizan Publishing.

Hajipour, M. (2011). Manifestations of the Principle of Good Intention in Imamiyyah Jurisprudence, Journal of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law,8 (9), 94-123 (2011).

Hashemi Shahroudi, M. (1944). Bohouth fi al-A'lam al-Usul (1^st ed., Vol. 2). Qom: Shahid Sadr Scientific Assembly.

Hayati, A. (2011). Civil Procedure (1^st ed., Vol.3). Tehran: Mizan Publishing.

Helli, N. (1989). Sharayeal-Islam fi Masaal al-Hilal wa al-Haram (2^nd ed., Vol. 4). Tehran: Esteghlal Publications.

Heydari, S. R. (1422). Al-Muqarrar fi Toudhih-e-Mantiq al-Muzaffar (1^st ed., Vol. 3). Qom: Dhu al-Qarbi Publications.

Holy Quran

Horr Ameli, M. (1408). Wasa'il al-Shi'ah ila Tahsil Masael al-Shari'a (1^st ed., Vol. 16). Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Jafari Langroudi, M. (2007). Legal Terminology (18^th ed.). Tehran: Ganj-e-Danesh Publications.

Karimi, H. (1986). Imam Khomeini's Judicial Criteria (1^st ed., Vol. 1). Qom: Shakoori Publishing.

Katozian, N. (1392). Good Intention in Iran. Quarterly Journal of Law, 43(3), 186-167.

Katozian, N. (2003). Proof and Reason for Proof (2^nd ed., Vol.1). Tehran: Mizan Publishing.

Khodabakhshi, A. (2011). Fundamentals of Jurisprudence and Civil Procedure and Its Impact on Judicial Procedure (1^st ed., Vol. 2). Tehran: Enteshar Institute.

Khomeini, R. (2006). Tahrir al-Wasila (1^st ed., Vol. 2). Tehran: Imam Khomeini Publishing Institute.

Lotfi, A. (2012). Fundamentals of Inference of Islamic Law of Principles of Jurisprudence (4^th ed., Vol. 1). Tehran: Jangal Publications.

Madani, J. (2005). Evidence of Litigation (5^th ed.). Tehran: Paydar Publications.

Mahmoudi, F. (2018). Administration of Evidence in Procedure with an Approach to Prohibition of Procrastination. Journal of Legal Studies,25, 153-166.

Matin Daftari, A. (2011). Civil and Commercial Procedure (3^rd ed., Vol.2).  Tehran: Majd Publications.

Mirza Qomi, A. (1378).  Qawanin al-Ousoul (2^nd ed., Vol. 1). Tehran: Islamic Theological School.

Mohaghegh Damad, S. M. (2009). Rules of Civil Jurisprudence (22^nd ed.). Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.

Mohajeri, A. (2010). Extention in Civil Procedure (2^nd ed., Vol.2). Tehran: Fekrsazan Publications.

Mohammadi, A. (1996). Explanation of the Principles of Jurisprudence (4^th ed., Vol.1). Qom: Dar al-Fikr Publications.

Mohammadi, A. (2015). Rules of Jurisprudence (14^th ed.). Tehran:  Mizan Publishing.

Moin, M. (1985). Moin Dictionary (6^th ed., Vol. 1). Tehran: Zarrin Publisher.

Mostafavi, S. K. (2011). Rules of Jurisprudence (1^st ed., Vol. 1) (Trans. A. Fahimi). Tehran: Mizan Publications.

Mostafavi, S. K. (2011). Rules of Jurisprudence (1^st ed., Vol. 2) (Trans. A. Fahimi). Tehran: Mizan Publications.

Mousavi Bojnourdi, S. H. (1998). Rules of Jurisprudence (1^st ed., Vol. 2). Qom: Mohammad Mehrizi Press.

Mousavi Bojnourdi, S. H. (1998). Rules of Jurisprudence (1^st ed., Vol. 3). Qom: Mohammad Mehrizi Press.

Mughniyeh, M. (2000). Jurisprudence of Imam Jafar al-Sadegh (1^st ed., Vol.5). Tehran: Ansarian Publishing.

Muzaffar, M. (2000). Principles of Jurisprudence (4^th ed., Vol. 1) (Trans. A. Hedayi). Tehran: Hekmat Publications.

Muzaffar, M. (2000). Principles of Jurisprudence (4^th ed., Vol. 2) (Trans. A. Hedayi). Tehran: Hekmat Publications

Najafi Al-Jawahiri, M. (1262). Jawahar al-Kalam (^th ed., Vol. 35).  Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Najafi Al-Jawahiri, M. (1262). Jawahar al-Kalam (^th ed., Vol. 40).  Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Naraghi, A. (1985). Awaed al-Ayyam (3^rd ed., Vol.1). Qom: Basiri School Publications.

Nouri Tabarsi, H. (1985). Mustadrak al-Wasa'il (2^nd ed., Vol. 16). Beirut: Dar Al-Ahya Al-Tarath Al-Arabi.

Pir Mohammadi, A. (2016). Code of Civil Procedure in the Current Order (1^st ed.).  Tehran: Majd Publications.

Qafi, H. (2014). Principles of Applied Jurisprudence (11^th ed., Vol. 1). Qom: Seminary and University Research Institute.

Sajjadi, S. J. (1996). Culture of Philosophical and Theological Sciences (1^st ed.). Tehran: Amir Kabir.

Sanhouri, A. (1986). Al-Wasit fi Sharh al-Qanun al-Madani (2^nd ed., Vol. 1).  Beirut: Al-Halabi Al-Haqqiyyah Publications.

Shams, A. (2013). Civil Procedure (24^th ed., Vol.3). Tehran: Drake Publications.

Shams, A. (2013). Evidence of Litigation of Substantive and Formal Rights (5^th ed.).  Tehran: Drake Publications.

Tabatabai Yazdi, S. K. (1419). Al-Arwa al-Wothqa (1^st ed., Vol. 2). Qom: Islamic Publishing Institute.

Tabatabai, S. A. (1999). Riyadh al-Masa'il (1^st ed., Vol. 11). Qom: Islamic Publishing Institute, Affiliated with Qom Seminary Scholars Community. Library for the Communication of Teachers.

Tusi, A. (1967). Al-Mabsoot (3^rd ed., Vol. 3). Tehran: Al-Murtadhawiyyah Library for the Revival of the Works of Jafari.

Zeraat, A. (2009). Evidence of Litigation (1^st ed.). Tehran: Qanun Madar Publications