بررسی فقهی و حقوقی فاکتورینگ (عاملیت) با حق رجوع

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

وحید شاهنده ¹ (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
علی اکبر ایزدی فرد ² (استاد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.)

تاریخ دریافت : 1401/06/26 تاریخ پذیرش : 1401/06/26 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: فاکتورینگ, حق رجوع, دین حال, دریافت خسارت, دریافت کارمزد و افزایش مدت,

چکیده مقاله :

فاکتورینگ یا عاملیت شیوه ا ی تأمین مالی است که صادر کننده ای، مطالبات خود را به یک مؤسسه منتقل می کند تا مؤسسه ی اخیر، مطالبات را اداره، وصول یا تنزیل نماید.در عاملیت مذکور، عامل به تأمین مالی مشتری پرداخته و دارای اختیار حق رجوع به صادرکننده و اخذ غرامت از فروشنده در صورت عدم پرداخت از سوی بدهکاران وی می باشد. عامل ضمن اخذ غرامت و اختیار فروش مجدد سیاهه ها به فروشنده، می تواند مبلغ را در مقابل افزایش مدت و دادن مهلت به فروشنده، افزایش دهد.هدف از پژوهش حاضر این است که مشکلات شرعی و راهکارهای برطرف کردن این مشکلات در عاملیت با حق رجوع با توجه به منابع فقهی، حقوقی و استناد به آرای مراجع تقلید بیان شوند.خلاصه اینکه، فروش مجدد سیاهه ها در قالب دین حال در مقابل ثمن به غیر مدیون بررسی شده که طبق رأی مشهور بلا اشکال بوده و دریافت خسارت توسط عامل بر اساس نظرات فقیهان و حقوقدانان جایز می باشد. همچنین دریافت کارمزد توسط عامل و تمدید مدت در قبال دریافت کارمزد پس از استنکاف بدهکار از پرداخت بدهی، موجب ربوی شدن معامله شده که با ارائه راه حل شرط فسخ عقد عاملیت با حق رجوع و انعقاد قرارداد جدید با مدت جدید، مشکل ربوی شدن برطرف شده است.

چکیده انگلیسی:

Agent is a method of financing in which an issuer transfers its receivables to a specific institution so that the latter institution manages, collects, or discounts the receivables. This contract has various types and since the agency contract (factoring) is one of the emerging contracts in Iran and recently some institutions conclude contracts with their customers through this process and since enough researches have not been done in this regard, it is necessary to analyze the types of this contract in the light of the use of jurisprudential and legal rules and principles and to apply it with similar institutions in Imami jurisprudence and the subject law, as well as the legitimacy and illegitimacy of the agency under consideration. This study has entered into the discussion to understand the position of the subject of agency, based on the existing jurisprudential and legal rules with the approach of referring to the opinions of jurists and great authorities. The conclusion is that this contract is not generally contrary to the rules of Imami jurisprudence and the subject law of Iran, and if it encounters a problem somewhere, it is possible to provide a solution to solve that problem so that institutions and banks can use this contract between themselves and their customers. However, it is necessary to study and compare the laws of countries with the law of the agency and consider the jurisprudential and legal principles. The contract should be established and implemented in the country so that those laws can be used whenever necessary.

منابع و مأخذ:

کتب:

ابن منظور، محمدبن مکرم. ( 1414ه ق ). لسان العرب، جلد8. مصحح: احمد فارس صاحب الجوائب‌. دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع: بیروت، چاپ سوم.

احمد بن فارس بن زکریا‌، ابوالحسین. ( 1404ه ق). معجم مقائیس اللغة‌، جلد2، مصحح: عبد السلام محمد هارون‌. انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى: حوزه علمیه قم‌. چاپ دوم.

اردبیلی، احمدبن محمد. ( 1403ه ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشادالاذهان، جلد9، مصحح: عراقى- على‌پناه اشتهاردى- یزدى اصفهانى. دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌: چاپ اول.

اصفهانی، حسین بن محمد راغب. ( 1412ه ق). مفردات ألفاظ القرآن‌. مصحح: صفوان عدنان داودى‌. دار العلم، لبنان، چاپ اول.

انصاری، مسعود. و طاهری، محمدعلی. ( ۱۳۸۸). دانشنامه حقوق خصوصی، جلد2. انتشارات جنگل جاودانه: تهران، چاپ سوم.

انصاری، مرتضی. ( 1415ه ق). کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیارات، جلد 5. مصحح: گروه پژوهش در کنگره‌.کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌: قم ، چاپ اول.

بخش فرهنگی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1381، ربا: پیشینه تاریخی ربا، ربا در قرآن و سنت، انواع ربا و فرار از ربا، موسسه بوستان کتاب قم، قم، چاپ اول

بیضاوی، ناصرالدین ابوسعید عبدالله، 14187ه ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، جلد2، مصحح: محمد عبدالرحمن المرعشلی، داراحیا تراث العربی، بیروت، چاپ اول

جمعى از پژوهشگران زیر نظر سیدمحمود هاشمی شاهرودی، 1426ه ق، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام‌، جلد3، مصحح: محققان دائرة المعارف فقه اسلامی، مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام‌، قم، چاپ اول

حلی(ابن ادریس)، محمدبن منصوربن احمد، 1410ه ق، السرائرالحاوی لتحریر الفتاوی، جلد2، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، قم، چاپ دوم

حسن زاده، علی و همکاران، 1383، بررسی فنون کاهش ریسک چک با تأکید بر نقش عاملیت، پژوهشکده پولی و بانکی-بانک مرکزی ج.ا.ا، تهران، چاپ دوم

سعید، ابوجیب، 1408ه ق، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحا‌ً، دارالفکر، دمشق، چاپ دوم

شیروی، عبدالحسین، 1395، حقوق تجارت بین الملل، سمت، تهران، چاپ نهم

عاملی(شهید ثانی)، زین الدین بن علی، 1410ه ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، جلد4، شارح: سیدمحمد کلانتر، انتشارات داوری، قم، چاپ اول

عاملی کرکی(محقق ثانی)، علی بن حسین، 1414ه ق، جامع المقاصد فی شرح القواعد، جلد5، مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‌، قم، چاپ دوم

کاتوزیان، ناصر، 1379، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، نشر دادگستر، چاپ چهارم

کاتوزیان، ناصر، 1395، دوره حقوق مدنی(عقود معین)، جلد1، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهاردهم

معین، محمد، 1386، فرهنگ فارسی معین، جلد21، گردآورنده: عزیزالله علیزاده،انتشارات ادنا، تهران، چاپ چهارم

منتظری نجف آبادی، حسین علی، بی‏تا، رساله استفتائات، جلد 3، قم، بی‎جا، چاپ اول

موحدی لنکرانی، محمدفاضل، 1425ه ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، مرکز  فقه ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول

موسویان، سیدعباس و حسن بهاری قراملکی، 1391، مبانی فقهی بازار پول و سرمایه، انتشارات دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، چاپ اول

موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا، 1409ه ق، مجمع المسائل، جلد 2، ، مصحح: على کریمى جهرمى- على ثابتى همدانى- على نیرى همدانى‌، دار القرآن الکریم‌، قم، چاپ دوم

مقالات:

تسخیری، محمدعلی. (۱۳۸۲). شرط کیفری مالی در بانکداری بدون ربا. فصلنامه تخصصی فقه اهل بیت، ۹ (۳۵): 71-63

درویشی، ابراهیم. (۱۳۸۷). مبانی شرعی و قانونی مطالبه خسارت تأخیر تأدیه توسط بانک‏ها: نظریه فقها و حقوقدانان. مجله تازه‏های اقتصاد، 84: 75-72

موسویان، سیدعباس). (۱۳۸۴). بررسی فقهی – حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تأخیر تأدیه در ایران، مجله حقوق اسلامی، 4: 38-9

موسوی بجنوردی، سید محمد، مشروعیت خسارت تأخیر تأدیه، مجله پژوهش نامه متین، شماره 19، (1382)، 22-3

موسوی بجنوردی، سید محمد، و عالیه عمران زاده، خسارت تأخیر تأدیه‏ی اسکناس در فقه و حقوق با رویکردی به مبانی امام خمینی(س)، مجله پژوهش‏نامه متین، شماره 73، (1395)، 34-15 

وحدتی شبیری، سیدحسن، مطالعه تطبیقی خسارت تأخیر تأدیه در حقوق ایران و فقه امامیه، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 12، (1382)، 110-93

منابع انگلیسی:

Ellis, Susan. (2006). Webster’s New World Law Dictionary. New York: Wiley Publishing Incorporations.

منابع اینترنتی:

1. کد رهگیری دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی: 9907040036


2. کدرهگیری دفتر آیت الله العظمی شبیری زنجانی: 83071 


3. کد استفتا دفتر آیت الله العظمی سیستانی: 1051541


4. کد استفتاء دفتر آیت الله العظمی بیات زنجانی: 2995


5. کد استفتاء دفتر آیت الله العظمی مظاهری: 46076


6. ایمیل ارتباطی نگارنده با دفاتر مراجع تقلید: [e-mail]

قوانین:

1. قانون تجارت


2. قانون مدنی


3. قانون آیین دادرسی دادگاه‏های عمومی و انقلاب در امور مدنی


4. آیین نامه‏ی اجرایی قانون نحوه‏‏ی انتشار اوراق مشارکت

1. Abu Habib, S, (1987), AlghamoosolFeqhiLoghatanWaIstilahan, Dameshq, Darolfekr, (in Arabic)


2. Ahmad Ibn Fares IbnZakarya, A, (1983), Mojam Maghaeesologhat, V2, Qom: Office of Islamic Propaganda of the Seminary of Qom, (in Arabic)


3. A group of researchers under the supervision of Seyed Mahmoud Hashemi Shahroudi, (2005), The culture of jurisprudence according to the religion of Ahl al-Bayt, V3, Qom:Islamic jurisprudence encyclopedia institute on the religion of Ahl al-Bayt


4. Ameli, Z, (1989), ArozatolBahiah Fi SharheLomahDameshqiah, V4, Qom: Davari, (in Arabic)


5. AmeliKaraki, A,. (1993). Jamiolmaghased Fi SharhiGhavaed. V5. Qom: Moaseseh Al Albait. (in Arabic)


6. Ansari, M, Taheri, M, (2009), Encyclopedia of Private Law, V2, Tehran: Eternal Forest


7. Ansari, M, (1994), AlmakasibolMoharamahWalbeyWalkhiarat, V5, Qom: World Congress in honor of Sheikh Ansari , (in Arabic)


8. Isfahani, H, (1991), MofradatAlfazolghoran, Lobnan, Darolelm, (in Arabic)


9. Ardebili, A,. (1983). MajmaolfaedeValborhan Fi SharhiErshadolazhan. V9. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)


10. Beyzawi, N, (1997), AnwarotanzilWaAsrarotawil, V2, Beyrut: Dar IhyaToraseiarabi, (in Arabic)


11. Cultural section of Qom seminary teachers community, (2009), Usury: The historical background of usury, usury in the Qur'an and Sunnah, types of usury and escape from usury, Qom: Qom Book Garden Institute


12. Darvishi, E, (2008), Legal and legal bases for claiming compensation for late payment by banks: Theory of jurists and jurists, New Journal of Economics, 84. 72-75. (in Persian)


13. Ellis, Susan,(2006). Webster’s New World Law Dictionary. New York: Wiley Publishing Incorporations, 332 page


14. Hassanzadeh, A., Hakimi, N., Jazayeri, M., Kiani, A. (2004). Investigation of check risk reduction techniques with emphasis on the role of agency. Tehran: Monetary and Banking Research Institute of the Central Bank. (in Persian)


15. Helli, I, (1990). AsaraerolhawiLetahrirelfatawi. V2. Qom: Islamic Publications Office. (in Arabic)


16. Ibn Manzour, M, (1993). Lisanol Arab. V8. Beyrut: Darolfekrwalnashrwaltozee. (in Arabic)


17. Katouzian, N, (2000), Civil law in the current legal order, Tehran: Dadgostar, (in Persian)


18. Katouzian, N, (2016), Civil Law Course (Certain Contracts), V1, Tehran: Publishing Joint Stock Company, (in Persian)


19. Mousavian, S, A, (2005), Jurisprudential-legal review of laws related to fines and damages for late payment in Iran, Journal of Islamic Law, 4. 9-38, (in Persian)


20. Mousavi Bojnourdi, S,M, Legitimacy of late payment damages, Matin Research Journal, 19, 3-22. (in Persian)


21. Mousavi Bojnourdi, S,M, Omranzadeh, A, (2016), Damage for delaying the payment of banknotes in jurisprudence and law with an approach to the principles of Imam Khomeini, Matin Research Journal, 73. 15-34, (in Persian)


22. Mousavian, SA., BaharGharamaleki, H,. (2012). Jurisprudential principles of money and capital markets. Tehran:University of Imam Sadegh. (in Persian)


23. Mousavi Golpaygani, SM, (1989), MajmaolMasael, V2, Qom: Darolghoran, (in Arabic)


24. MontazeriNajafabadi, H, (Bita), RisalahIstiftaat, V3, Qom: Bija, (in Persian)


25. MowahediLankarani, M, (2004), Tafsilo Shariah Fi SharhiTahrirolwasilah, Qom: Center of Jurisprudence of the Imams, (in Arabic)


26. Moein, M, (2007), Definite Persian culture, V21, Tehran: Edna Publications, (in Persian)


27. Shiravi, A, (2016), international Business law, Tehran: Samt, (in Persian)


28. Taskhiri, M, (2003), Financial penal condition in interest-free banking, Ahl al-Bayt jurisprudence specialized quarterly, 35. 63-71. (in Persian)


29. VahdatiShobeyri, S.A, A comparative study of late payment damages in Iranian law and Imami jurisprudence, Islamic Economics Quarterly, 12, 93-110. (in Persian)