قواعد حاکم بر تداخل دیات در حقوق ایران و فقه اسلام

محورهای موضوعی : حقوق جزا و جرم شناسی

سیامک جعفرزاده ¹ (دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه اورومیه، ارومیه، ایران.)
ام البنین اله مرادی ² (استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه پیام نور، زنجان، ایران.)

تاریخ دریافت : 1398/02/12 تاریخ پذیرش : 1399/12/03 تاریخ انتشار : 1401/12/01

کلید واژه: تداخل, دیه, تعدد جنایت, جنایت واحد, تداخل اسباب,

چکیده مقاله :

در قانون جدید مجازات برای هر جنایت غیرعمدی یا در مواردی عمدی، دیه تعیین‌شده است ولی با تعدد جنایت‌های وارده دیه آن نیز متعدد می‌شود یا برای همه جنایت‌ها یک دیه پرداخت می‌شود؟ در تداخل دیات، دیه آسیب کوچک‌تر در آسیب بزرگ‌تر، وارد می‌شود و برابر قانون مجازات اسلامی در تعدد جنایات اصل بر تعدد دیات است و تداخل امری استثنایی تلقی شده است. در این قانون مواد معدودی به تداخل دیات مرتبط بوده عمدتاً از تحریرالوسیله امام خمینی (ره) اقتباس گردیده است در موارد نادری تداخل ارش در دیه و دیه در ارش از سوی قانون‌گذار پذیرفته‌شده است. با توجه به مسائل اختلافی موجود در خصوص تداخل دیات و اختصاص موادی از قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 به این موضوع؛ پس از بررسی صور گوناگون تداخل یا عدم تداخل دیات، بر اساس قانون و فتاوی معتبر فقهی شیعه و سنی، در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی، تلاش شده به زوایای مبهم قانون اشاره‌کرده و نتایج و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که قانون‌گذار در ماده 543 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، شرایط تداخل را در انجام شدن آسیب‌ها با یک رفتار و وقوع آن‌ها در یک عضو و همچنین واحد واقعی یا عرفی بودن آسیب‌های متعدد، منحصر کرده و تمام شرایط مذکور را برای تداخل لازم دانسته است و قانون در تداخل منافع چنانچه منفعت قائم به عضو باشد و براثر جنایت بر عضو زایل شود تداخل منفعت در عضو را جاری دانسته است و صور دیگری از تداخل نیز وجود دارد که در قانون ذکر نشده است.

چکیده انگلیسی:

In the new punishment of law, for any unwarranted or deliberate crime is Diya, but Does Diya also be multiplied by the multiplicity of crimes committed, or are a Diyat paid for all crimes? In diya interference Diego smaller damage in the damage absorbed is greater and the multiplicity of crimes against the Islamic Penal Code of the plurality of interference diyah and is considered something exceptional. The law limited materials related to interference diya mainly from Tahrir Imam Khomeini (RA) is adapted In rare cases, interference report on atonement and atonement in the report is accepted by the legislator. In this paper, due to the differences in the issues of interference and interference crimes diya and allocating the articles of the Penal Code Act 1392 to this topic After reviewing different forms of interference or non-interference in accordance with law and the rulings of Islamic law diya Shiites and Sunnis have tried to obscure aspects of the law is clear Article 543 of the Penal Code interference condition created as a result of injuries unit, and units of real damage being located in a single or multiple injuries the customary unit is considered the And the above-mentioned stipulations is considered to be interference. The laws on conflicts of interest if the interest is vested with the member and the member’s interest in the ongoing crime of interference is known to be eroded and other forms of interference are also not mentioned.

منابع و مأخذ:

الف: منابع فارسی

1. آذر نوش، آذرتاش.(1392). فرهنگ معاصر عربی- فارسی. چاپ پانزدهم. تهران: نی.


2. آقایی نیا، حسین.(1392). حقوق کیفری اختصاصی، جرائم علیه اشخاص(جنایات).چاپ نهم. تهران: انتشارات میزان.


3. حجاری، رضا.(1392). آناتومی سر و گردن. چاپ سیزدهم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


4. رایجیان‌اصلی، مهرداد(1382). «تحلیلی بر مقدمات تعدد جرم و دشواری‌های آن» فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی. 28 و 29.


5. شکری، رضا؛ سیروس، قادر.( 1386). قانون مجازات اسلامی در نظم حقوق کنونی. چاپ ششم. تهران: نشر مهاجر.


6. صالحی، فاضل.(1376). دیه یا مجازات مالی. چاپ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزة علمیه قم.


7. فهری، سید ابوالحسن.(1380). فرهنگ المحیط فارسی- عربی. چاپ اول.تهران: یادواره کتاب.


8. فیض،‌ علیرضا.(1364). مقارنه‌ و تطبیق‌ در حقوق‌ جزای‌ عمومی اسلام. ج‌۱. تهران‌: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات.


9. عینی، محسن؛ علی عباسی،رضا.«بررسی تداخل دیات در فقه و حقوق ایران با رویکردی بر دیدگاه امام خمینی»، پژوهشنامه متین،1394، 73/ دوره 17/ شماره 68، صص 111- 136.


10. عمید، حسن.(1363). فرهنگ فارسی عمید، انتشارات امیرکبیر، تهران.


11. قیاسی، جلال‌الدین(1388). «بررسی وحدت یا تعدد جرم در حالت تعدد نتیجه». فصلنامه فقه و حقوق.20.


12. کاتوزیان، ناصر.(1374). حقوق مدنی الزام‌های خارج از قرارداد، مسئولیت مدنی. جلد اول. چاپ اول. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.


13. گلدوزیان، ایرج.(1385). حقوق جزای اختصاصی. چاپ دوازدهم. تهران: دانشگاه تهران.


14. گلدوزیان، ایرج.(1392). محشای قانون مجازات اسلامی برمبنای قانون مصوب 1392. چاپ اول. تهران: مجد.


15. گروه علمی موسسه آموزش عالی آزاد چتر دانش.(1392). قانون یار مجازات اسلامی. چاپ چهارم. تهران: انتشارات چتر دانش.


16. گرجی، ابوالقاسم.(1390). دیات. چاپ سوم. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


17. مرادی، حسن. (1396).جرائم علیه اشخاص)جنایات(، نشر میزان، تهران، چاپ اول.


18. معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه.(1383). مجموعه نظریات مشورتی فقهی در امور کیفری (دیات). چاپ اول. قم: الهادی.


19. معاونت حقوقی و توسعه قضائی قوه قضائیه، اداره کل امور حقوقی.(1388). مجموعه تنقیح شده قوانین و مقررات کیفری. چاپ اول. تهران: روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران.


20. میر محمدصادقی، حسین.(1392). جرائم علیه اشخاص. چاپ یازدهم. تهران: میزان.


21. موسسه آموزشی و پژوهشی قضا.(1390). پرسمان فقهی قضائی. جلد دوم و چهارم. قم: نشر قضا.


22. معین، محمد.(1388). فرهنگ فارسی. جلد اول. تهران: انتشارات امیرکبیر.


23. مینویی, الناز, پورقهرمانی, بابک. (1398). احکام تداخل در جنایات مستوجب قصاص در قانون مجازات اسلامی 1392، مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، خرداد98، دوره 15، شماره 55، صص179-198.


24. نوروزی فیروز، رحمت‌الله(1390). حقوق جزای عمومی «مجازات». تهران: میزان.

ب: منابع عربی

1. ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد.(1410). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. جلد3. چاپ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.


2. ابن زهره، حسینی الحلبی.(1417). غنیة النزوع إلی علمی الأصول و الفروع. چاپ اول. قم: موسسه امام صادق (ع).


3. ابن قدامه، عبدالرحمن بن محمد.(بی‌تا). الشرح الکبیر على متن المقنع. قاهره: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.


4. ابن منظور، ابوالفضل، جمال‌الدین، محمد بن مکرم.(1414) لسان العرب. ج11 و 15. چاپ سوم. بیروت - لبنان: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع - دار صادر.


5. ابن ‌نجیم‌.(1418). البحر الرائق‌ شرح‌ کنزالدقائق‌. ج‌۹. بیروت‌: دار الکتب العلمیة.


6. ابن الهمام.(1424). شرح فتح القدیر على الهدایة شرح بدایة المبتدی. بیروت: دار الکتب العلمیة.


7. الجزیری، عبدالرحمان.(1424). الفقه علی المذاهب الاربعه. چاپ اول. بیروت: انتشارات دارالفکر.


8. الجوینی،أبو المعالی.(1428). نهایة المطلب فی درایة المذهب. جلد16. چاپ اول. بیروت: دار المنهاج.


9. الحرالعاملی، شیخ محمد بن الحسن.(1387). تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. جلد دهم. چاپ اول. قم: انتشارات ذوی القربی.


10. حلّی، نجم الدین، جعفر بن حسن.(1410ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌. چاپ سوم. قم: نشر الدراسات الاسلامیه فی مؤسسة البعثة.


11. حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن.(1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. جلد 4. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.


12. حلی، علامه حسن بن یوسف مطهر اسدی.(1413). مختلف الشیعة فی احکام الشریعة.جلد نهم. چاپ دوم و سوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.


13. حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف.(1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. جلد4. چاپ اول. قم: مؤسسه اسماعیلیان.


14. حلّى، شمس الدین محمد بن شجاع القطّان.(1424). معالم الدین فی فقه آل یاسین. جلد دوم. چاپ اول. قم: مؤسسه امام صادق علیه السلام.


15. خوئی، ابوالقاسم.(1422). مبانی تکمله المنهاج. جلد 2. چاپ اول. نجف: مطبعه الاداب النجف الاشرف.


16. خمینى، روح الله.(1425). تحریر الوسیلة. جلد2. چاپ اول. قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم.


17. خوانسارى، سید احمد بن یوسف.(1405). جامع المدارک فی شرح مختصر المنافع. جلد6 و7. چاپ دوم. قم: مؤسسه اسماعیلیان.


18. شهید اول.(1380). لمعةالدمشقیة.جلد دوم. چاپ پانزدهم. قم: انتشارات دارالفکر.


19. الشربینی الخطیب، الشیخ محمد.(1377). مغنی المحتاج. جلد چهارم. چاپ اول. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.


20. صیمرى، مفلح بن حسن (حسین).(1420). غایة المرام فی شرح شرائع الإسلام. جلد4. چاپ اول. بیروت: دار الهادی.


21. عاملى، حرّ، محمد بن حسن.(1409). وسائل الشیعة. جلد10 و 29. چاپ اول. قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام.


22. عبدالملک، جندی.(1976). الموسوعه الجنائیه. جلد11. چاپ اول. بیروت: دار الاحیاء التراث العربیة.


23. کلینى،ابوجعفر،محمد بن یعقوب.(1407). الکافی (ط - الإسلامیة). جلد8. چاپ 4. تهران: دارالکتب الإسلامیة.

24. نجفى، صاحب الجواهر، محمدحسن. جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. جلد43. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

Sources and references

A: Persian sources

1. Azar Noush, Azartash. (2012). Contemporary Arabic-Persian culture. 15th edition Tehran: Ney.


2. Aghaei Nia, Hossein. (2012). Specific criminal law, crimes against persons (crimes). Ninth edition. Tehran: Mizan Publications.


3. Hajari, Reza. (2012). Head and neck anatomy. 13th edition Tehran: Tehran University Press.


4. Raijian Asli, Mehrdad (2012). "An analysis of the preliminaries of the multiplicity of crimes and its difficulties" Quarterly Journal of Judicial Law Perspectives. 28 and 29.


5. Shokri, Reza; Cyrus, Qadir. (1386). Islamic Penal Code in the current legal system. Sixth edition. Tehran: Nosh Mohajer.


6. Salehi, Fazel. (1376). Diyah or financial penalty. second edition. Qom: Islamic Propaganda Office of Qom Seminary.


7. Fahri, Seyyed Abulhasan. (2010). Persian-Arabic environmental culture. First edition. Tehran: Yadavare Kitab.


8. Faiz, Alireza. (1364). Comparison and matching in Islamic general criminal law. C. 1. Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance. Printing and publishing organization.


9. Aini, Mohsen; Ali Abbasi, Reza. "Investigating the interference of the Dayat in Iranian jurisprudence and law with an approach to Imam Khomeini's perspective", Matin Research Journal, 2014, 73/Volume 17/Number 68, pp. 111-136.


10. Omid, Hassan. (1363). Farhang Farsi Omid, Amir Kabir Publishing House, Tehran.


11. Qiyazi, Jalaluddin (2008). "Examination of unity or multiplicity of crime in the case of multiplicity of results". Fiqh and Law Quarterly. 20.


12. Katouzian, Naser. (1374). Civil rights, non-contractual obligations, civil liability. first volume. First Edition. Tehran: Publishing and Printing Institute, University of Tehran.


13. Goldouzian, Iraj. (2015). Special criminal law. 12th edition Tehran: University of Tehran.


14. Goldouzian, Iraj. (2012). Outline of the Islamic Penal Code based on the law approved in 2012. First edition. Tehran: Majd.


15. Scientific Department of Chater Danesh Azad Higher Education Institute (2013). Islamic Penal Code. fourth edition. Tehran: Chater Danesh Publications.


16. Gerji, Abulqasem. (2013). diat Third edition. Tehran: Tehran University Press.


17. Moradi, Hassan. (2016). Crimes against individuals (Crimes), Mizan Publishing House, Tehran, first edition.


18. Vice President of Education and Research of the Judiciary (2013). A collection of jurisprudential advisory theories in criminal matters (Diyat). First Edition. Qom: Al-Hadi.


19. Legal Deputy and Judicial Development of the Judiciary, General Department of Legal Affairs. (2008). Revised collection of criminal laws and regulations. First Edition. Tehran: Official newspaper of the Islamic Republic of Iran.


20. Mir Mohammad Sadeghi, Hossein. (2012). Crimes against persons. 11th edition Tehran: Mizan.


21. Qadha Educational and Research Institute (2018). Jurisprudential question. The second and fourth volumes. Qom: Nash Qaza.


22. Moin, Mohammad. (2008). Persian culture. first volume. Tehran: Amir Kabir Publications.


23. Minoui, Elnaz, Pourkohermani, Babak. (2018). Rulings of interference in crimes requiring retribution in the Islamic Penal Code 2013, Journal of Islamic Jurisprudence and Law Research, Khordad 2018, Volume 15, Number 55, pp. 179-198.


24. Nowrozi Firouz, Rahmatullah (1390). General criminal law "Penalties". Tehran: Mizan.

B: Arabic sources

1. Ibn Idris, Muhammad bin Mansur bin Ahmad. (1410). Al-Saraer al-Hawi le Al-Tahrir al-Fatawi. Volume 3. second edition. Qom: Islamic publishing office affiliated with the teachers community of Qom seminary.


2. Ibn Zohra, Hosseini al-Halabi. (1417). Ghonya al-nozoo ela elmay al-Usul va Al-Foroo. First Edition. Qom: Imam Sadiq Institute (AS).


3. Ibn Qudama, Abd al-Rahman bin Muhammad. (Bita). Al-Sharh al-Kabir ala matn Almogna. Gahera: Dar al-Kitab al-Arabi for publication and distribution.


4. Ibn Manzoor, Abul Fazl, Jamal al-Din, Muhammad bin Mokrram. (1414) Lesan al-Arab. Volume 11 and 15. Third edition. Beirut -Lobnan: Dar al-Fakr for printing and publishing and distribution - Dar Sader.


5. Ibn Najim (1418). Al-Bahr al-Raiq sharh al Kanza Al-Daqaiq. C. 9. Beirut: Dar al-Kutub al-Elamiya.


6. Ibn al-Hammam (1424). Sharh Al-fath al-Qadir Ala al-Hidaya, Sharh Al-bedaye al-Mubatdi. Beirut: Dar al-Kutub Al-Elamiya.


7. Al-Jaziri, Abdul Rahman. (1424). Fiqh Ala al-Mazaheb al-Arabah. First Edition. Beirut: Dar al-Fekr Publications.


8. Al-Jawini, Abu Ma'ali. (1428). Nehaya al-Matlab fi Deraye al- mazhab. Volume 16. First Edition. Beirut: Dar al-Menhaj.

9.Al-Hor-al-Aameli, Sheikh Muhammad bin Al-Hassan.(1387). Tafsil al-Vasael al-Shi'a ela Tafsil al-masael al-sharia. The tenth volume، First Edition. Qom: Zavi Al-Qurba Publications.

10. Helli, Najmuddin, Jafar bin Hassan. (1410 AH). Al-Mukhastar al-Nafi fi fiqh al-Imamiyah. Third edition. Qom: Islamic Studies Publication in Al-Baatha Institute.


11. Helli, Mohaqeq, Najm al-Din, Jafar bin Hassan. (1408). sharayie al-Islam fi masael al-halal va al-haram. Volume 4. Second edition. Qom: Ismailian Institute.


12. Helli, Allameh Hassan bin Yusuf Motahar Asadi. (1413). Mokhtalef alshi'a fi ahkam al- Shari'a. Volume 9. Second and third editions. Qom: Islamic Publications Office affiliated with Qom Seminary Teachers Society.


13. Helli, Fakhr al-Muhaqqin, Muhammad bin Hasan bin Yusuf. (1387). Izah al-favaed fi sharh moshkelat al-gavaed. Volume 4. First Edition. Qom: Ismailian Institute.


14. Helli, Shams al-Din Muhammad bin Shuja al-Qattan. (1424). Maalem al-din fi fiqh Aal-Yasin. The second volume. First Edition. Qom: Institute of Imam Sadiq, peace be upon him.


15. Khoi, Abulqasem. (1422). Mabani takmelat al-menhaj. Volume 2. First edition. Najaf: Al-Adab Al-Najaf Al-Ashraf Press.


16. Khomeini, Ruhollah. (1425). Tahrir al-vasilah. Volume 2. First Edition. Qom: Dar Alam Press Institute.


17. Khansari, Seyyed Ahmed bin Yusuf. (1405). Jami al-Madarak fi sharh mokhtasar al-manafeh. Volumes 6 and 7. second edition. Qom: Ismailian Institute.


18. Shahid avval. (1380). Lam'at Al-demashqiyyah. The second volume. 15th edition Qom: Dar al-Fekr Publications.


19. Al-Sharbini al-Khatib, Al-Sheikh Muhammad. (1377). Mokhni al-mohtaj, The fourth volume. First Edition. Beirut: Dar al-Ahiya al-Truth al-Arabi.


20. Saimri, Mufllah bin Hassan (Hossein). (1420). Khayet al-maram fi sharh sharayee al islam. Volume 4. First Edition. Beirut: Dar El Hadi.


21. Aamily, Horr, Muhammad bin Hassan. (1409). Vasael al-shia. Volumes 10 and 29. First edition. Qom: Ahl-Bayt Institute, peace be upon them.


22. Abdul Malik, Joondi. (1976). Al-mosoaa al-jenaiyeh. Volume 11. First Edition. Beirut: Dar Al-Ahiya al-Trath al-Arabiya.


23. Koleini, Abu Jaafar, Muhammad bin Yaqoob. (1407). Kafi (I - Islamic). Volume 8. Edition 4. Tehran: Dar al-Ketab Islamic.

24. Najafi, Sahib al-Jawahir, Mohammad Hasan. Jawaharlal Kalam fi shrh al-sharaea al-islam. Volume 43. Beirut: Dar Ehiya al-Trath al-Arabi