تأملی فقهی در مدلول ماده 440 قانون مجازات اسلامی
محورهای موضوعی : حقوق خصوصی
سیده محبوبه حسنی ابوالحسن کلایی
1
(دانشجوی کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
محمد محسنی دهکلانی
2
(دانشیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
علی اکبر جهانی
3
(استادیار گروه فقه و مبانی اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران)
کلید واژه: قصاص, جنایت, تأخیر, سرایت, اندمال,
چکیده مقاله :
هنگامی که جانی به جهت ارتکاب جنایت مادون نفس به قصاص محکوم شود، مطالبه مجنی علیه برای استیفای قصاص کافی است. اما از آن جا که احتمال گسترش جنایت و سرایت آن به نفس مجنی علیه وجود دارد، این پرسش که استیفای قصاص جراحت از جانی، پیش از استقرار کامل بهبودی جنایت واقع شده در مجنی علیه جایز است یا خیر؟ قابلیت طرح می یابد. مشهور فقها با تکیه بر اطلاقات و عمومات قرآنی و اصل عدم سرایت، جواز قصاص قبل از بهبودی را مبنای خویش قرار داده اند. در مقابل برخی از فقها عدم جواز قصاص قبل از بهبودی را پذیرفته اند و برخی دیگر میان جراحاتی که نوعاً ساری هستند و آنها که سرایت نمی کنند، تفصیل قائل شده اند. نکته قابل توجه تأسیسی است که مقنن در ماده 440 ق.م.ا. ارائه نموده و آورده است: قصاص عضو را می توان فوراً اجراء کرد لکن اگر علم به سرایت وجود نداشته باشد و قصاص اجراء شود و پس از آن جنایت سرایت کند و سرایت پدید آمده، عمدی محسوب شود، مرتکب حسب مورد، به قصاص نفس یا عضو محکوم می شود؛ لکن پیش از اجرای قصاص نفس ولی دم باید، دیه جنایتی را که به عنوان قصاص عضو بر مرتکب وارد شده است را به او بپردازد و اگر سرایت پدید آمده، غیر عمدی محسوب شود، مرتکب به دیه جنایتی که به وسیله سرایت، پدید آمده است محکوم می شود و دیه مقداری که قصاص شده است کسر نمی شود. نویسندگان پس از بررسی مسأله و با تدقیق در مستندات و مدارک آن قول به عدم جواز قصاص را واجد وجاهت فقهی نمی بینند و نیز قول مشهور و مختار قانون گذار مجازات اسلامی را بواسطه لوازم نامقبولش، ادله را یارای تأمین آن نیست در نهایت قول به تفصیل را مختار خویش دانسته اند.
When a criminal is sentenced to retaliation for crimes less than death, the demand of someone who has been committed a crime against him is sufficient for retaliation. This question may be raised that whether the complete retaliation of an injury of criminal, prior to the establishment of full recovery in the real crime victim is permissible or not? Famous jurists based on the Qur'anic generalities and absolutes, and no-spread principle, made the license of retaliation before recovery of their own principle. In contrast, some jurists have not accepted the license of retaliation before recovery. And some others have divided between the injuries that are typically spreading and injuries which do not spread. It is noteworthy that the legislator has provided and presented in Article 440 of Islamic Penal statute. But before executing a life retaliation, the heir authority should pay the blood money of crime as retaliating perpetrator`s. And if the emerged spread is considered unintentionally, the perpetrator is condemned to pay the blood money which is committed by the spread, and does not diminish the amount of the blood money retaliation. The authors, after reviewing the issue and with great care in its documentation, believe that the lack of retaliation permission has no legal basis. Ultimately, they choose “the divisiveness view” as their choice.
- آبى، فاضل، حسن بن ابى طالب یوسفى، (1417)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ سوم.
2- اصفهانى، فاضل هندى، محمد بن حسن، (1416)، کشف اللثام و الإبهام عن قواعد الأحکام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
3- القفال، سیفالدین، ابیبکر محمد بن احمد الشاشی، (1988)، حلیه العلماء فی معرفه مذاهب الفقهاء، مکتبه الرساله الحدیثه، عمان، چاپ اول.
4- تبریزى، جواد بن على، (1426)، تنقیح مبانی الأحکام- کتاب القصاص، دار الصدیقه الشهیده سلام الله علیها، قم، چاپ دوم.
5- حلبى، ابو الصلاح، تقى الدین بن نجم الدین، (1403)، الکافی فی الفقه، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین علیه السلام، اصفهان، چاپ اول.
6- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1413)، قواعد الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
7- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1420)، تحریر الأحکام الشرعیه على مذهب الإمامیه، مؤسسه امام صادق علیه السلام، قم، چاپ اول.
8- حلّى، علامه، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1413)، مختلف الشیعه فی أحکام الشریعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
9- حلّى، محقق، نجم الدین، جعفر بن حسن، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.
10- حلّى، ابن ادریس، محمد بن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
11- حلّى، فخر المحققین، محمد بن حسن بن یوسف، (1378)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
12- حلّى، مقداد بن عبدالله سیورى، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، انتشارات کتابخانه آیهالله مرعشى نجفى، قم، اول.
13- حلّى، جمال الدین، احمد بن محمد اسدى، (1410)، المقتصر من شرح المختصر، مجمع البحوث الإسلامیه، مشهد، اول.
14- حلّی، حسن بن علی بن داوود، (1342)، الرجال لابن داود، دانشگاه تهران، تهران، چاپ اول.
15- خراسانى، حسین وحید، (1428)، منهاج الصالحین، مدرسه امام باقر علیهالسلام، قم، چاپ سوم.
16- خمینى، سید روح الله موسوى، (بیتا)، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دار العلم، قم، چاپ اول.
17- خویى، سید ابو القاسم موسوى، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم، چاپ اول.
18- خویى، سید ابو القاسم موسوى، (بیتا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، جلد13، بیجا. 19
19- راوندى، قطب الدین، سعید بن عبدالله، (1405)، فقه القرآن، انتشارات کتابخانه آیه الله مرعشى نجف، قم، چاپ دوم.
20- صیمرى، مفلح بن حسن (حسین)، (1408)، تلخیص الخلاف و خلاصه الاختلاف، انتشارات کتابخانه آیهالله مرعشى نجفی، قم، چاپ اول.
20- طوسى، ابوجعفر، محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.
21- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
22- طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، (1420)، فهرست کتب شیعه، مکتبه المحقق الطباطبائی، قم، چاپ اول.
23- عاملى، حرّ، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
24- عاملى، شهید اول، محمد بن مکی، (1414)، غایه المراد فی شرح نکت الإرشاد، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
25- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1413)، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، جلد 15، مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم، چاپ اول.
26- عاملى، شهید ثانى، زین الدین بن على، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (المحشّى- کلانتر)، کتابفروشى داورى، قم، چاپ اول.
27- عاملى، بهاء الدین، محمد بن حسین و ساوجى، نظام بن حسین، (بیتا)، جامع عباسى و تکمیل آن(محشی، ط- قدیم)، مؤسسه منشورات الفراهانی، تهران، چاپ اول.
28- عاملى، سید جواد بن محمد حسینى، (بیتا)، مفتاح الکرامه فی شرح قواعد العلاّمه (ط- القدیمه)، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.
29- فقعانى، على بن على بن محمد بن طى، (1418)، الدر المنضود، مکتبه إمام العصر( عج) العلمیه، قم، چاپ اول.
30- قطیفى، على بن ابراهیم بن سلیمان، (1419)، شرح ترددات المختصر النافع، دار المصطفى لإحیاء التراث، قم، چاپ اول.
31- قمّى، سید صادق حسینى روحانى، بیتا، منهاج الصالحین، بی جا، بی چا.
32- قمّى، سید تقى طباطبایى، (1426)، مبانی منهاج الصالحین، منشورات قلم الشرق، قم، چاپ اول.
33- کاشانى، حاج آقا رضا مدنى،(1410)، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه، مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
34- لنکرانى، محمد فاضل موحدى، (1422)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام، قم، چاپ اول.
35- مرعشى نجفى، سید شهاب الدین، (1415)، القصاص على ضوء القرآن و السنه، انتشارات کتابخانه آیة الله مرعشى نجفى قدس سره، قم، چاپ اول.
36- نجاشی، احمد بن علی، (1365)، رجال النجاشی، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجامعه المدرسین بقم المشرفه، قم، چاپ ششم.
37- نجفى، صاحب الجواهر، محمد حسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.
38- سبحانی، جعفر، درس خارج، مدرسه فقاهت، کتاب القصاص، (1390)، تاریخ مشاهده3/2/1395 آدرس:
_||_
