بررسی تاریخی-فقهی موضوع تبعید زنان در حد زنا بر مبنای دیدگاه فیض کاشانی در مفاتیح‌الشرائع

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

عباس تقوائی ¹ ( دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، پردیس بین‌الملل، مشهد، ایران )
حسین صابری ² ( استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران )
حسین ناصری مقدم ³ ( دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران )

تاریخ دریافت : 1398/03/05 تاریخ پذیرش : 1398/03/05 تاریخ انتشار : 1398/03/01

کلید واژه: نفی, حدود, حد زنا, تبعید, تغریب, تبعید زنان,

چکیده مقاله :

نقد و تحلیل تاریخی هریک از هزاران موضوع فقهی که مورد توجه دانشمندان این حوزه قرارگرفته است، از اهمیت بسیار زیادی برخوردار بوده و نقش و جایگاه هریک از فقیهان صاحب‌نظر و برجسته امامیه را در توسعه مباحث مبنایی مربوطه مشخص می‌سازد و بدین ترتیب زمینه را نیز برای طرح مباحث نو در حوزه‌های حقوقی متناسب با زمانه ما فراهم می‌آورد. در میان این موضوعات آنهایی که مورد اختلاف هستند از اهمیت بیشتری برخوردارند. بنابراین در اینجا ما به بررسی یکی از این موضوعات یعنی تبعید زن در حد زنا پرداخته‌ایم که در مورد آن دو دیدگاه مشهور (نظر مخالفان تبعید زن) و دیدگاه غیرمشهور (نظر موافقان تبعید زن) وجود دارد. در این مقاله سیر تحولات تاریخی فقه شیعه امامیه در نگاه به این موضوع در کنار تحلیل ادلّه طرفین و دامنه توسعه مبانی و ادله مطرح‌شده توسط مخالفان و موافقان، مخصوصاً با رویکرد به آراء و مبانی فیض نوگرا در این رابطه، موردتوجه ما قرارگرفته است، چراکه فیض در نقد دیدگاه‌های مشهور و حتی اجماعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد.

چکیده انگلیسی:

The analysis or criticism of any of the thousands of jurisprudence issues which have been noticed by scholars in the related fields is of great importance which determines the role and position of each of the experts and prominent Shiite scholars in the development of related basic subjects preparing the ground for proposing innovative issues in Islamic realms suitable for our modern time. Among these, the controversial issues are of more importance; therefore, we deal with one of them here, that is, the deportation of women due to adultery for which two viewpoints namely as the prominent (the opposing group) and the insignificant (the proponents of deportation) exist. In the current paper we are dealing with Imami Shi'a jurisprudence of historical trends with regard to this issue accompanied with the reasons of each of the above-mentioned groups especially Feyz Kashani’s. This is due to the reason that he has a special position in criticizing famous viewpoints even the social ones.

منابع و مأخذ:

1. ابن ابی جمهور، محمد بن زین‌الدّین، (1410)، الاقطاب الفقهیه علی مذهب الامامیه، تحقیق: شیخ محمد حسون، مطبعه خیام، چاپ اول.


2. ابن ادریس، محمد بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 3 و 4، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم.


3. ابن بابویه، محمدبن علی،  (1415)،  المقنع، مؤسسه الامام الهادی، مطبع اعتماد، قم.


4. ابن بابویه، محمد بن علی،  (1404)، من لایحضره الفقیه، جلد 4، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، جامعه المدرسین فی الحوزه العلمیه، قم، چاپ دوم.


5. ابن بابویه، محمد بن علی،  (1418)، الهدایه، مؤسسه الامام الهادی، مطبع اعتماد، قم، چاپ اول.


6. ابن براج، عبدالعزیز بن نحریر، (1406)، المهذب، جلد 2، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم.


7. ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، (1408)، الوسیله الی نیل الفضیله، تحقیق: شیخ محمدحسون، المطبعه: خیام، چاپ اول.


8. ابن‌حنبل، احمد بن محمد، (بی‌تا)، مسند احمد، دار صادر، بیروت.


9. ابن زهره، حمزه بن علی، (1417)، غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع، مؤسسه امام صادق، قم، چاپ اول.


10. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، (1413)، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، جلد 5، تحقیق: مجتبی عراقی، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم.


11. ابوالصلاح حلبی، تقی بن‌نجم، (1403)، الکافی فی‌الفقه، تحقیق: رضا استادی، مکتبه‌الامام امیرالمؤمنین العامه، اصفهان.


12. بحرانی، مفلح بن حسن، (1420)، غایه المرام فی شرح شرائع الاسلام، جلد 4، تحقیق: شیخ جعفر کوثرانی عاملی، دارالهادی، چاپ اول.


13. بیهقی، احمد بن حسن، (بی‌تا)، السنن الکبری، جلد 8، دارالفکر.


14. تبریزی، میرزا جواد، (1417)، اسس الحدود و التعزیرات، مهر، قم، چاپ اول.


15. تبریزی، میرزا جواد، (1429)، تنقیح مبانی الاحکام (الحدود و التعزیرات)، دار الصدیقه الشهیده، چاپ سوم.


16. حر عاملی، محمد بن حسن، (بی‌تا)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، جلد 18، (چاپ الاسلامیه، 20جلدی)، تصحیح و تحقیق: الشیخ عبدالرحیم الربانی الشیرازی، دار احیاء التراث العربی، بیروت.


17. خمینی، روح­الله، (1386)، تحریر الوسیله، جلد4، ترجمه همراه با متن عربی، ترجمه: سید محمدباقر موسوی همدانی، مؤسسه انتشارات دارالعلم، چاپ اول.


18. خوانساری، سید احمد، (1405)، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، جلد 7، تعلیق: علی‌اکبر غفاری، مکتبه الصدوق، تهران، چاپ دوم.


19. خویی، ابوالقاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج: القضاء و الحدود، جلد 41، مؤسسه احیاء آثار الامام خویی، قم.


20. روحانی، محمدصادق، (1414)، فقه الصادق، جلد 25، مؤسسه دارالکتاب، قم.


21. سبحانی، جعفر، (1423)، الحدود و التعزیرات فی الشریعه الاسلامیه الغراء، مؤسسه الامام‌الصادق، قم، چاپ اول.


22. سلاردیلمی، حمزه بن عبدالعزیز، (1414)، المراسم العلویه فی الحکام النبویه، تحقیق: سید محسن حسینی امینی، مطبعه امیر، قم.


23. سیوری حلی، مقداد بن عبد ا...، (1404)، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، جلد4، تحقیق: سید عبداللطیف حسینی کوه کمری، مکتبه آیت ا... مرعشی، قم، چاپ اول.


24. شهید اول، محمد بن مکی، (1388)، اللمعه الدمشقیه، الهام، تهران، چاپ اول.


25. شهید ثانی، زین الدین بن علی، (بی‌تا)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد 9، تصحیح و تعلیق: السید محمد کلانتر، دار العالم الاسلامی، بیروت.


26. شهید ثانی، زین الدین بن علی، (1416)، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، جلد14، مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.


27. شیخ بهایی، محمد بن حسین، (بی‌تا)، جامع عباسی، مؤسسه انتشارات فراهانی، تهران.


28. صاحب جواهر، محمدحسن بن باقر، (1363)، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد41، تحقیق و تصحیح: محمود قوچانی، دار الکتب الاسلامیه، چاپ ششم.


29. طباطبائی کربلایی، علی بن محمدعلی، (1422 و 1423)، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، جلد 15 و جلد 16، مؤسسه آل البیت (ع) لاحیاء التراث، چاپ اول.


30. طبسی، نجم‎الدین، (1416)، النفی و التغریب فی مصادرالتشریع الاسلامی، مجمع الفکر الاسلامی، قم، چاپ اول.


31. طوسی، محمد بن حسن، (1390)، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تحقیق و تعلیق: سید حسن موسوی خراسان، دارالکتب الاسلامیه، تهران.


32. طوسی، محمد بن حسن،  (1365)، تهذیب الاحکام، جلد 10، تحقیق و تعلیق: سیدحسین موسوی خراسان، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.


33. طوسی، محمد بن حسن،  (1407)، الخلاف، جلد 5، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ دوم.


34. طوسی، محمد بن حسن،  (بی‌تا)، المبسوط فی الفقه الامامیه، جلد 8، تصحیح و تعلیق: محمدباقر بهبودی، المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، چاپ سوم.


35. طوسی، محمد بن حسن،  (بی‌تا)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، انتشارات قدس محمدی، قم.


36. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1406)، شرح تبصره المتعلمین فی احکام الدین، جلد 2، المؤلف: السیدصادق الحسینی الشیرازی، دارالایمان، مطبعه مهر، قم.


37. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1410)، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، جلد 2، تحقیق: فارس حسون، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ اول.


38. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1419)، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، جلد 3، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ اول.


39. علامه حلی، حسن بن یوسف، (1412)، مختلف الشیعه فی احکام الشریعه، جلد 9، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ اول.


40. علم‌الهدی، علی بن حسین، (1415)، الانتصار، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم.


41. فاضل آبی، زین‌الدین ابی علی الحسن بن ابی‌طالب، (1410)، کشف الرموز فی شرح المختصرالنافع، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ اول.


42. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن، (1424)، کشف اللثام عن قواعد الاحکام، جلد 10، مؤسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ دوم.


43. فیض کاشانی، ملامحسن، (1401)، مفاتیح الشرایع، جلد 2، تحقیق: مهدی رجائی، کتابخانه آیت ‌ا... مرعشی نجفی، قم،  چاپ اول.


44. فیض کاشانی، ملامحسن، (1430)، کتاب الوافی، جلد 2، القسم الاول، مکتبه الامام امیرالمؤمنین علی (ع)، اصفهان، چاپ اول.


45. قانون مجازات اسلامی.


46. کلینی، محمد بن یعقوب، (1367)، الفروع من الکافی، تصحیح و تعلیق: علی‌اکبر غفاری، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ سوم.


47. گلپایگانی، سید محمدرضا، (1412)، الدر المنضود فی احکام الحدود، جلد 1، تقریر ابحاث بقلم: علی کریمی جهرمی، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول.


48. مجلسی، محمدباقر، (بی‌تا)، حدود و قصاص و دیات، تحقیق و بررسی: علی فاضل، مؤسسه نشر آثار اسلامی.


49. محقق حلی، جعفر بن حسن، (1409)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 2، تعلیق: السیدصادق الشیرازی، انتشارات استقلال، مطبعه امیر، تهران، چاپ دوم.


50. محقق حلی، جعفر بن حسن،  (بی‌تا)، المختصر النافع، جلد 1، مؤسسه المطبوعات الدینی، قدس، قم.


51. مغنیه، محمدجواد، (1421)، فقه الامام جعفر الصادق، جلد 6، مؤسسه انصاریان للطباعه و النشرف، قم.


52. مفید، محمد بن محمد، (1410)، المقنعه، مؤسسه النشرالاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، قم، چاپ دوم.


53. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، (1402)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الذهان، جلد 13، تحقیق: عراقی، اشتهاردی و یزدی اصفهانی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم.


54. مکارم شیرازی، ناصر، (1418)، أنوارالفقاهه: کتاب الحدود و التعزیرات، جلد 1، تحقیق و تعلیق: ابراهیم البهادری، مدرسه الامام علی بن أبی‌طالب، الطبعه الاولی.


55. نوربها، رضا، (1375)، زمینه حقوق جزای عمومی، کانون وکلای دادگستری، تهران، چاپ دوم.

Abo Salah, T. (1982). Al-Kafi fi Fiqh. Isfahan: Maktabatol Imam Amirol Momenin.

Allameh Helli, H. (1985). Sharh Tabserah Al-Motaallemin. Qom: Dar Al-Iman.

Allameh Helli, H. (1989). Ershad Al-Azhan (1^st ed). Qom: A1-Nashr Al-Islami.

Allameh Helli, H. (1998). Qavaed Al-Ahkam (1^st ed). Qom: Al-Nashr Al-Islami.

Allameh Helli, H. (1991). Mokhtalaf Al-Shia (1^st ed). Qom: An-nashr Al-Islami.

Alam Al-Hoda, A. (1994). Al-Entesar. Qom: A1-Nashr Al-Islami Institute.

 Bahrani, M. (1999). Ghayatol Maram (1^st ed). Qom: Dar Al-Hadi.

Beyhaghi, A. (No date). A1-Sonan Al-Kobra. Qom: Dar Al-Fekr.

Fazel Abi, H. (1989). Kashf Romouz (1^st ed). Qom: A1-Nashr Al-Islami Institute.

Fazel Hendi, M. (2003). Kashf Al-Letham (2^nd  ed). Qom: A1-Nashr Al-Islami Institute.

Feyz Kashani, M (1980). Mafattih Al-Sharayeh (1^st ed). Qom: Maktabahtol Marashi Najafi.

 Feyz Kashani, M (2009). Ketab Al-Vafi (1^st ed). Esfehan: Maktabah Al-Imam Amir Al-Momenin.

Golpayegani, M.R. (1991). Dor Al-Manzoud fi Ahkam Al-Hodoud (1^st ed). Qom: Dar Al-Qoran Al-Karim.

 Hur Ameli, M. (No date). Vasael Al-Shiah. Beirut: Dar Ehya Al-Torath Al-Arabi.

Ibn Edris, M. (1989). A1-Saraer (2^nd  ed). Qom: Islamic Publication Office.

Ibn barraj, A. (1985). Al-Mohazab. Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.

Ibn Hamzeh Tousi, M. (1987). Al-Vasileh (1^st ed). Qom: Khayyam.

Ibn Zohreh, H. (1996). Ghonyahton Nozou (1^st ed). Qom: Imam Sadiq Institute.

Khansari, A. (1984). Jame Al-Madarek (2^nd  ed). Tehran: Maktabat Al-Sadooq.

Khomeini, R. (2007). Tahrir Al-Vasilah (1^st ed). Qom: Dar Al-Elm.

Khoei, A. (2001). Mabani Takmelat Al-Menhaj: Al-Ghaza Val Hodood. Qom: Ehya Asar Imam khoei.

Koleyni, M. (1988). Al-Forou men Al-Kafi (3^rd  ed). Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyah.

Mohaghegh Helli, J. (1988). Sharaye Al-Islam (2^nd  ed). Tehran: Esteghlal Publication.

Mohaghegh Helli, J. (No date). Al-Mokhtasar Nafe. Qom: Islamic Publication Office.

Moghnieh, M.J. (2000). Fegh Al-Imam Jafar Al-Sadiq. Qom: Ansarian Institute.

Mofid, M. (1989). Al-Moghne. (2^nd  ed). Qom: Islamic Publication Institute.

Moghaddas Ardabili, A. (1981). Majma Al-Faedeh Val-Borhan. Qom: A1-Nashr Al-Islami Institute.

Makarem Shirazi, N. (1997). Anvar Al-Feghaheh: Ketab Al-Hodouod Val-Tazirat (1^st ed). Qom: Abi Talib Institute.

Sallar Deylami, H. (1993). Al-Marasem. Qom: Amir.

Shahid Sani, Z. (No date). Al-Rozahtol Bahiyah. Beirut: Dar Al-Alam Al-Islami.

- Shahid Sani, Z. (1995). Masalek Al-Afham (1^st ed). Al-Maaref Al-Islamiyeh Institute.

Sheikh Bahaei, M. (No date). Jame Abbasi. Tehran: Farahani Institute.

Saheb Javaher, M.H. (1984). Javaher Al-Kalam (6^th  ed). Beirut: Dar Al-Kotob Al-Islamiyeh.

Tabatabaei Karbalaei, A. (2001). Riyaz Al-Masael (1^st ed). Qom: Aal Bayt Institute.

Tabrizi, J. (1996). Asasol Hodood Va Tazirat (1^st ed). Qom: Mehr Publication.

Tousi, M. (1969). Al-Estebsar. Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyah.

Tousi, M. (1986). Tahzib Al-Ahkam (4^th ed). Tehran: Dar Al-Kotob Al-Islamiyah.

Tousi, M. (1986). Al-Khelaf (2^nd  ed). Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.

Tousi, M. (No date). Al-Mabsout (3^rd  ed). Al-Maktabah Al-Mortazaviyeh.

Tousi, M. (No date). A1-Nahayeh. Qom: Qods Mohammadi.