توجیه اصل عدم توجّه ایرادات در حقوق براتی از منظر فقهی

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

احمد اسفندیاری ¹ , غلامعلی سیفی زیناب ²

1 - دانشجوی دکتری، گروه حقوق خصوصی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه آموزشی حقوق ، دانشکده حقوق ، دانشگاه شهید بهشتی، تهران ، ایران

تاریخ دریافت : 1398/05/28 تاریخ پذیرش : 1399/05/06 تاریخ انتشار : 1400/03/01

کلید واژه: ظهور, حقوق براتی, عدم توجه, رابطه پایه, رابطه سندی,

چکیده مقاله :

برخلاف نظام های حقوقی که انتقال دین را مطلقاً مستقل از تأثیر سبب در نظر می گیرد و حتی در صورت اثبات بطلان یا عدم وجود رابطه پایه آن را به رسمیت می شناسند، مطابق قواعد کلی فقه اسلامی و عمومات حقوق مدنی، سبب، یکی از ارکان هر عمل حقوقی تلقی گردیده و چنین انتقالی، به طور مطلق، متأثّر از رابطه پایه محسوب می شود. با این حال، در روابط میان ایادی وارد در سند تجاری انحرافی مهم از قاعده کلی مذکور به چشم می خورد و آن اینکه هرگاه سند پس از امضاء و تسلیم به دارنده نخستین از طریق ظهرنویسی از اختیار انتقال گیرنده بی واسطه خارج گردد، در برابر دارنده کنونی، ایراد بطلان یا عدم وجود رابطه پایه از سوی ایادی باواسطه پیشین، شنیده نمی شود. این مفهوم از حقوق اسناد تجاری- که اصلعدم توجّه ایرادات در حقوق براتی نامیده می شود- به دلیل تعارض آشکار با قواعد مسلّم فقهی و حقوق سنّتی، ممکن است در ابتدای امر برای شخص مقیّد به مبانی فقهی، غیرقابل قبول بنماید اما بررسی برخی تأسیسات فقهی که شارع مقدس در آنها اشخاص را به اعتماد به ظاهر، أمر نموده و یا صرفاً به دلیل اعتماد صادقانه به ظهور، صاحب حق، معرفی کرده است، از یک سو و دقّت در آن دسته از نهادهای فقهی که اشخاص را ضامن زیان های وارد بر دیگری، محسوب و به جبران آن، ملزم کرده است از سوی دیگر، نشان می دهد که به لحاظ فقهی، اصل مذکور، موجّه می باشد.

چکیده انگلیسی:

Unlike the legal system that considers the transfer of debt to be absolutely independent of of influence of cause and even if it proves to be null or void, it has been recognized in accordance with the general rules of Islamic jurisprudence and civil law. Also, it is considered to be one of the pillars of any legal action, and such a transfer is, as a matter of fact, absolutely influenced by the original relationship. In the relationship between the hands entered in negotiable instrument, there is an important deviation, from the general mentioned rule, and that is when the negotiable instrument is circulated after its signature and submission to the first  holder by indorsment, there is not heared the objections of  invalidation or inexistence of original relationship by previous hands. This concept of negotiable instruments  law have been called not Paying Attention to the Objections in Patent Rights. Because of the appearance of a clear conflict with established jurisprudential rules and traditional laws and invalidity as the origin of the right, it is unacceptable for a person bound by jurisprudential principles but in order to consider institutions  in which the lawmaker has appointed persons to be trustworthy to appearance or merely because they have genuine confidence in the emergence of the rightful owner, on the one hand, and the precision of the jurisprudential institutions that make individuals responsible for the caused damages on the other, it obliges them to e indicate that the mentioned principle is jurisprudentially justifiable.

منابع و مأخذ:

1- ابن بابویه القمی، ابوجعفر، محمدبن علی (1426). من لایحضره الفقیه. ج3. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

2- اخلاقی، بهروز (بی­تا). جزوه درسی حقوق تجارت3. تهران: انتشارات دانشکد حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران.

3- اردبیلی، مولی احمد (1427). مجمع الفایده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان. ج 9. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

4- امین، سیدمحمد علاءالدین (1415). حاشیه عیون الاخبار تکمله رد علی الدرر المختار شرح تنویر الابصار. ج11. بیروت: دارالکتب العلمیه.

5- انصاری، مرتضی (1424). فراید الاصول. ج3.  قم: مجمع الفکر الاسلامی.      

6- انصاری، مرتضی (1375). کتاب المکاسب. تبریز: چاپخانه اطلاعات (به خط طاهر خوشنویس).

7- ایزانلو، محسن؛ میر شکاری، عباس (1388). عزل وکیل. دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، دوره10، شماره 30، ص91-55.

8- بازگیر، یدالله (1376). موازین حقوق تجارت در آراء دیوان عالی کشور. تهران: انتشارات بازگیر.

9- بحرانی، یوسف (1414). الحدایق الناضره فی احکام العتره الطاهره. ج18. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

10- بغدادی، ابوعبدالله محمدبن نعمان العکبری (1417)، المقنعه. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

11- بهرامی، شهریار ( 1375)، تقریرات درس حقوق تجارت. دورۀ کارشناسی ارشد حقوق خصوصی. شیراز: دانشکده حقوق دانشگاه شیراز.

12- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1378). حقوق تعهّدات. تهران:گنج دانش.

13- جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1372). ترمینولوژی حقوق. (چاپ ششم). تهران: کتابخانه گنج دانش.

14- حرعاملی، محمدبن الحسن (1427). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. ج.17 و 18. بیروت: موسّسه الاعلمی للمطبوعات.

15- حسنی، محمدعلی (١٩٧5). أمالی الهادی. مباحث فقهیه فی الالتزام والمعاملات. بیروت: مؤسّسة الاعلمی للمطبوعات.

16- حسینی مراغی، سیدمیر عبدالفتاح (1425). العناوین. ج2. قم: موسّسه النشر الاسلامی.

17- حلبی، سیدحمزه بن علی (1418). غنیه النزوع من الاصول الی الفروع. ج2. قم: مؤسّسه الامام صادق.

18- حلی، ابی منصور حسن (1418). قواعد الاحکام. ج2. قم: مؤسّسه النشر الإسلامی.

19- دمیرچیلی، محمد، حاتمی، علی و قرائی، محسن (1390). قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی. تهران: انتشارات دادستان.

20- رحیمی واسکسی؛ حسین، کاویانی فر؛ حمید، طباطبایی لطفی؛ عصمت السادات؛ کریمی، نسرین (1399). تطور اصل برائت از دیدگاه اصولیون. فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 17، شماره 62،  ص 134-119.

21- ستوده تهرانی، حسن (1388). حقوق تجارت. ج3 . تهران: نشر دادگستر.

22- سکوتی نسیمی، رضا (1397). مباحثی تحلیلی از حقوق اسناد تجاری. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد. 

23- سنهوری، عبدالرزاق احمد (1988). نظریه العقد. ج1، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه.

24- سیوری حلی، جمال الدین مقداد بن عبدالله (1404). التنقیح الرائع لمختصر الشرایع. (چاپ اول). ج4، قم: مکتبه آیه الله مرعشی.

25- صفایی، سیدحسین، عادل، مرتضی، کاظمی، محمود و میرزا نژاد، اکبر (1384). حقوق بیع بین المللی با مطالعه تطبیقی. (چاپ اول). تهران: انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

26- صقری، محمد (1387). حقوق بازرگانی اسناد: گزیده آموزشی. تهران: شرکت انتشار.

27-طباطبایی حائری، سیدعلى (1412). ریاض المسائل فی بیان أحکام الشرع بالدلائل. ج6. قم: دارالهادی.

29- طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1378). حاشیه المکاسب. ج 1.  قم: موسسه اسماعلیان.

30- طوسی، ابوجعفر، محمد بن­حسن (1426). تهذیب الاحکام. ج2. قم: مؤسسه انصاریان.

31- طوسی، ابوجعفر، محمدبن­حسن (1425). المبسوط فی‌الفقه الامامیه. ج 2. قم: مؤسّسه النشر الإسلامی.

32- عاملی مکی، محمدبن جمال الدین (1403). اللمعه الدمشقیه. ج3. بیروت: منشورات داراحیاء التراث العربی.

33- عاملی جعبی، زین الدین (1415). حاشیه الارشاد. ج2، قم: سازمان تبلیغات اسلامی.

34- عاملی جعبی، زین الدین (1425). مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام. قم: مؤسسه معارف اسلامی.

35- عبدالهی، عبدالکریم (1388). قواعدی از فقه. (چاپ اول). قم: بوستان کتاب.

36- عمید، حسن (1392). فرهنگ فارسی. تهران: موسّسۀ انتشارات امیر کبیر.

37- فاروقی، حارث سلیمان (١٩٨٨). المعجم القانونی. بیروت:  مکتبه لبنان.

38- فوزی الموسوی، علی (2010). قاعده الإغلاق و تطبیقاتها القانونیه. المؤتمر العلمی الثانی لکلیه الحقوق. جامعه  نهرین.

39- کاتوزیان، ناصر (1376). حقوق مدنی: عقود معین. ج 4. تهران: شرکت انتشار.

40-کاتوزیان، ناصر (1391). نظریۀ عمومی تعهدات. تهران: نشر دادگستر.

41-کاویانی، کوروش (1383). حقوق اسناد تجارتی. تهران: نشر میزان.

42-کرکی، علی بن الحسین (1429). جامع المقاصد فی شرح القواعد. ج 5 و6، بیروت: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.

43- کیانی، روح اله؛ طباطبایی، سید محمدصادق (1392). بازتاب­های اصل صحت در فقه و حقوق، فصلنامه پژوهش­های فقه و حقوق اسلامی، دوره 9، شماره 32، ص 68-49.

44- کریمی، عباس؛ علاء مهدی (1396). چالش­های حقوقی معاملات شخص با حسن نیت و آثار آن، فصلنامه پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، دوره 4، شماره 8، ص9-27.

45- محقق داماد، سیدمصطفی (1386). قواعد فقه: بخش مدنی2. تهران: مرکز نشر  علوم اسلامی، تهران.

46- محمدی، ابوالحسن (1383). قواعد فقه. (چاپ هشتم). تهران: نشر میزان.

47- مرتاضی، احمد؛ حاج حسینی، حسین (1399). بررسی معنای قیام امارات و اصول به جای قطع با رویکردی به نظر امام خمینی، فصلنامه پژوهشهای فقه و حقوق اسلامی، دوره 16 ، شماره60. ص214-89.

48- مکارم شیرازی، ناصر ( 1385). القواعد الفقهیه. قم: انتشارات مدرسۀ علی ابن ابی طالب.

49- موسوی، سیدروح­الله (بی تا). الرسایل. قم: انتشارات طباطبایی.

50- موسوی بجنوردی، سیدمحمدحسن (1426). القواعد الفقهیه. ج 2، قم: منشورات دلیل ما.

51-موسوی بجنوردی، سیدمحمد(1385). قواعد فقهیه. ج 1، تهران:مجمع علمی فرهنگی مجد.

52-میرزایی، علیرضا (1389). مجموعه قوانین و مقررات حقوقی. ج 2. تهران: انتشارات بهنامی.

53-نجفی، محمدحسن (1379). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. ج 29. تهران: دار الکتب الاسلامیه.

54- نراقی، احمد بن مهدی (1429). مستند الشیعه الی احکام الشریعه. ج14. بیروت: مؤسّسه آل البیت لإحیاء التراث.

55- نراقی، احمد بن مهدی (1417). عواید الایام.. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

Abdollahi, A. (2009).Some rules of jurisprudence(1^st ed). Qom: Book Garden.

 Akhlaghi, B. (1993). Textbook of business law 3. Tehran: Publications of the Faculty of Law and Political Science, University of Tehran.

Ameli Jaabi, Z. (1992). Hashiyeh al-Ershad (1^st ed). Qom: Islamic Media Foundation.

Ameli Jaabi, Z. (2002). Masalak al-Afham ela-Tanqih Sharie al-Islam (2^nded). Qom: Institute of Islamic Studies.

Ameli Makki, M. (1982). Al-Loma'a al-Damashqiyyah (2^nded). Beirut: Arab Heritage House Publication.

Amid, H. (2013). Persian dictionary. Tehran: Amir Kabir Publishing Institute.

Amin, S. M. A. (1993). Hashiah Oyoun Al-Akhbar the Completion of the Rejection on the Al-Darar Al-Mukhtar Explanation ofTanwir Al-AbsarBeirut: Scientific Books House.

Ansari, M. (2001). Faraid al-Osul (5^thed). Qom: Islamic Thought Association.

Ansari, M. (1952). Ketab al-Makasib (2^nded). Tabriz: Ettelaat Printing House.

Ardabili, M. A. (2004). Majma 'al-Fayda wa al-Burhan fi Sharh Irshad al-Azhan (2^nded). Qom: Islamic Publishing Institute.

Baghdadi, A. A. M. (1994). Al-Muqna'a(4^thed). Qom: Islamic Publishing Institute.

 Bahrami, Sh. (1996). Lectures on commercial law. Shiraz: Shiraz University.

Bahrani, Y.(1991). Al-Hadayiq al-Nadharah fi Ahkam al-Atrah al-Tahirah. Qom: Islamic Publishing Institute.

Bazgir, Y. (1997). The criteria of commercial law in the judgments of the Supreme Court. Tehran: Bazgir Publications.

Crawford, J. (1973). Brownlie's principles of public international law. Oxford: Oxford University Press.

Dalley,P. J. (2011). A theory of  agency law, University of  Pittsburgh Law Review,72(3), 495-547.

Demirchili, M., Hatami, A. & Qaraei, M. (2011). Commercial law in the current legal order. Tehran: Prosecutor Publications.

Farooqi, H. S. (1998). Legal dictionary. Beirut: Lebanese Library.

Garner, B. A. (2009). Black's law dictionaryTehran: Mizan Pulication.

Halabi, S.H. (1995). Ghonyah Aa-lnuzue mina Al-Osoul ela Al-Furue. Qom: Imam Sadegh Institute.

Hassani, M. A. (1975). Jurisprudential issues in obligation and transactions. Beirut: Scientific Foundation for Publications.

Helli, A. M. H. (1418). Rules of decrees. Qom: Islamic Publishing Institute.

 Hosseini Maraghi, S. M. A. (2002). Al-Anawin (2^nded). Qom: Islamic Publishing Institute.

Izanloo, M. & MirShekari, A. (2009). Dismissal of agent. Bi-Quarterly Journal of Islamic Law Researchs, 10(30), 91-55.

Jafari Langroudi, M. J.(2009). Law of obligations (2^nded).Tehran: Ganje-Danesh.

Jafari Langroudi, M. J. (1993). Legal terminology (6^thed).  Tehran: Ganj-e-Danesh Library.

Jane,P. M., A. James B., Thomas B. & Arlen W. L.,( 2007). Business Law. Newyork: MC.Grow- Hill.

Karaki, A. (2006). Jame Al-Maqasid Fi Sharh Al-Qawaed (2^nded).  Beirut: Al-AlBayt Foundation for the Revival of Heritage.

Karimi, A. & Alaa, M. ( 2018). Legal challenges of goodwill transactions and its effects, Quarterly Journal of Private Justice Law, 2(8), 9-27.

Katozian, N. (1997). Civil law: named Contracts (2^nded). Tehran: Enteshar Company in collaboration with Bahman Borna.

Katozian, N. (2012). The general theory of obligations(6^thed). Tehran: Dadgostar Publishing.

Kaviani, K. (2004). The negotiable law. Tehran: Mizan Publishing.

Kiani, R. & Tabatabai, S. M. S. (2013). Reflections of the principle of accuracy in jurisprudence and law. Quarterly Journal of Jurisprudence and Islamic Law Researchs, 9(32), 68-49.

Makarem Shirazi, N. (2006). The rules of jurisprudence (2^nded).  Qom:  Ali Ibn Abi Talib School Publications.

Mann, R. A. & Barry, S. R. (2007). Essentials of business law. Ohaio: Thomson.

Martin, E. A. (2001). Oxford dictionary of law (4^thed). Oxford: Oxford University Press.

Mirzaei, A. (2010).  The collection of legal laws and Regulations(1^st ed). Tehran: Behnami Publications.

Mohaghegh Damad, S. M. (2007). Rules of jurisprudence. Tehran: oloom Islami Publishing Center.

Mohammadi, A. (2004). Rules of jurisprudence (8^th ed). Tehran: Mizan Publishing.

Mortazi, A. & Haj Hoseini, H. (2020). Study of the meaning of asumption and principles instead of interruption(reasons) with an Approach According to Imam Khomeini, Quarterly Journal of Jurisprudence and Islamic Law Researchs 16(60), 214-189.

Mousavi Bojnourdi, S. M. H. (1426). Rules of jurisprudence2^nded). Qom: Publications of Dalil Ma.

Mousavi Bojnourdi, S. M. (2006). Rules of jurisprudence(1^stedTehran: Majd Scientific and Cultural Association.

Mousavi, S. R. (Untitled). Al-Rasael. Qom: Tabatabai Publications.

Najafi, M. (2000). Jewaher-Alkelam in the explanation of Sharie al-Islam(5^thed). Tehran: Islamic Bookstore.

Naraghi, A. (1994). Avaied Al-Ayyam (1^st ed). Qom: Islamic Media School.

Naraqi, A.  (2006). Shiite documentary to the rules of sharia (1^st ed). Beirut: Al-aLBayt Institute for the Revival of Heritage.

Rahimi Vaskesi, H., Kavianifar, H., Tabatabai Lotfi, E. S. & Karimi, N., (2021). Evolution of the principle of innocence from the perspective of Osoul sicientists. Quarterly Journal of Islamic Jurisprudence and Law, 17(62), 134-119.

Safaei, S. H., Adel, M., Kazemi, M. & Mirza Nejad, A. (2005). International sale law with comparative study (1^st ed). Tehran: Tehran University Press.

Saqri, M. (2008). Commercial law: Instruments (5^thed). Tehran: Enteshar Companey.

Sanhori, A. R. A. (1988). Theory of contract. Beirut: Al-Halabi Legal Publications.

 Sivari Helli, J. M. (1981). Al-Tanqih al-Ra'i for the shortening of Sharia (1^st ed). Qom: Ayatollah Marashi Library.

Sokooti Nasimi, R. (2015). Analytical Discussions of negotiaible instuments law (2^nded). Tehran: Majd Scientific and Cultural Association.

Sotoudeh Tehrani, H. (2009). Commercial law. Tehran: Dadgostar Publishing.

Tabatabai Haeri, S. A. (1990). Riyadh Al-Masael in the expression of the rules of Sharia by reasons (1^st ed). Qom: Dar al-Hadi.

Tabatabai Yazdi, M. K. (1999). The margin of Al-Makaseb. Qom: Esmailian Institute.

Taheri, H. (2008). Rules of jurisprudence (1^st ed). Qom: Islamic Publications Office.

Tousi, A. J. M. H. (2003). Al-Mabsout(Expanded) in the Imamiah Jurisprudence (1^st ed). Qom: Islamic Publishing Institute.

Tousi, A. J. M. H. (2003). Tahdhib al-Ahkam (1^st ed). Qom: Ansarian Institute.