بررسی فقهی لزوم اذن همسر اول در ازدواج مجدد مرد

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

بی بی رحیمه ابراهیمی ¹ , علی رحمانی ²

1 - استادیار فقه و حقوق اسلامی، واحد خواهران، مدرسه عالی شهید مطهری، تهران، ایران
2 - گروه فقه و مبانی اجتهاد، واحد خراسان رضوی، دفتر تبلیغات اسلامی، مشهد، ایران

تاریخ دریافت : 1396/09/04 تاریخ پذیرش : 1396/09/04 تاریخ انتشار : 1396/09/01

کلید واژه: تعدد زوجات, اذن همسر اول, ازدواج مجدد, معاشرت به معروف,

چکیده مقاله :

یکی از مسائل چالش برانگیز در حوزه فقه و حقوق خانواده، جواز تعدد زوجات و نارضایتی همسر اول است. جواز تعدد زوجات، به نص قرآن کریم مورد پذیرش بوده، تردیدی در آن وجود ندارد. این مقاله لزوم اذن گرفتن مرد از همسراول برای ازدواج مجدد را مورد تحقیق قرار داده است. در این راستا چگونگی استدلال به دو آیة فَإِنْ خِفْتُمْ أَلاَّ تَعْدِلُوا فَوَاحِدَةً و عَاشرُِوهُنَّ بِالْمَعْرُوفِ، تعارض احتمالی آن دو با بعضی آیات دیگر و تعیین حکم صور مختلف این ازدواج با تکیه بر مبانی مطرح در قاعده لاضرر بررسی شده است. گونه مطالعه در این پژوهش کتابخانه‌ای و روش حاکم بر آن توصیفی- تحلیلی است.

چکیده انگلیسی:

One of the challenging problems in the area of ​​family law is the permission of polygamy and the dissent of the first wife. The permission of plural marriage for the men is accepted according to text of the Quran and there is no doubt about it. This paper has been investigated the need of first wife's permission for man to marry again. In this regard, we have been studied the methods of argument to these two verses: (but if you fear that you will not do justice -between them-, then –marry- only one) and (and treat them kindly), possible conflicts of these verses with some other signs and determining the order of different forms of this marriage based on the principles outlined in Rule (La Dharar). This scientific investigation has used the library research paper and the method of descriptive-analytical.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم.


2. ‏آخوندخراسانى، محمدکاظم، (1409)، کفایه الأصول، مؤسسه آل البیت «ع»، بی­جا.


3. آل سعدى، عبدالرحمن، (1408)، تیسیر الکریم الرحمن، مکتبه النهضه العربیه، بیروت.


4. ابن بابویه، محمد بن على، (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم.


5. انصاری، مرتضی، (1382)، فرائد الاصول، مؤسسه اسماعیلیان، قم.


6. اندلسى، ابوحیان محمد، (1420)، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق: محمد جمیل صدقی، دار الفکر، بیروت.


7. ابن أثیر جزرى، مبارک، (بی‌تا)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان، قم.


8. بحرانى، سید هاشم، (1416)، البرهان فی تفسیر القرآن، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیة موسسه البعثه، بنیاد بعثت، تهران، تهران‏.


9. بلاغى نجفى، محمدجواد، (1420)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، ‏بنیاد بعثت، قم‏‏.


10. تونی، فاضل، (1415)، الوافیه فی الاصول، مجمع الفکر الإسلامی، بی­جا.


11. جصاص، احمد، (1405)،  احکام القرآن، تحقیق: محمد صادق قمحاوى، دار احیاء التراث العربى، بیروت.


12. حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین، (1363)، تفسیر اثنی­عشرى،‏ انتشارات میقات، تهران.‏


13. حسینی سیستانی، سیدعلی، (بی‌تا)، قاعده­ی لاضرر و لاضرار، بی‌نا، بی­جا.


14. حسینى شیرازى، سیدمحمد، (1423)، تبیین القرآن، دار العلوم‏.


15. حکیم، سید محسن، (1408)، حقائق الأصول، کتابفروشى بصیرتى، بی­جا.


16. حکیم، سید محسن، (1416)، مستمسک العروه الوثقى. مؤسسه دار التفسیر، قم.


17. حلّى، ابن ادریس، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى، دفتر انتشارات، قم.


18. خسروانى، على­رضا، (1390)، تفسیر خسروى‏، تحقیق: محمد باقر بهبودى، انتشارات اسلامیه، تهران.


19. ‏خویى، سید ابو القاسم، (1419)، دراسات فی علم الأصول، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى، بی­جا.


20. زبیدى، سید محمد مرتضى، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.


21. سبزوارى نجفى، محمد، (1419)، إرشاد الأذهان إلى تفسیر القرآن، دار التعارف للمطبوعات، بیروت.


22. سند بحرانى، محمد، (1429)، سند العروه الوثقى - کتاب النکاح، مکتبه فدک، قم.


23. شریف لاهیجى، محمد، (1373)، تفسیر شریف لاهیجى.‏ تحقیق: میر جلال الدین حسینى، دفتر نشر داد، تهران.


24. شبر، سید عبد الله، (1407)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، مکتبه الألفین، کویت.


25. شبر،‌ سید عبدالله، (1412)، تفسیر القرآن الکریم، دار البلاغه للطباعه و النشر، بیروت‏.


26. شبیرى زنجانى، سید موسى، (1419)، کتاب نکاح، مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم.


27. شهید ثانى، زین­الدین، (1410)، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه (محشّى- کلانتر)، کتابفروشى داورى، قم.


28. شهید ثانى، زین الدین، (1413)‌، مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام، مؤسسه المعارف الإسلامیه، قم.


29. صانعی، یوسف، (1386)، استفتائات قضایی حقوق مدنی مطابق با فتاوای آقای صانعی، انتشارات پرتو خورشید، بی­جا.


30. صدر، سید محمد باقر، (1420)، قاعده­ی لا ضرر و لا ضرار، دار الصادقین للطباعه و النشر، قم.


31. طباطبایى، سید محمد حسین،‏ (1417)، المیزان فى تفسیر القرآن، دفتر انتشارات اسلامى، قم.‏


32. طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم، (1409)،  العروه الوثقى، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، بیروت.


33. طباطبایى یزدى، سید محمد کاظم، (1428)، العروه الوثقى مع التعلیقات (شارح: امام خمینی، خوئی، گلپایگانی، مکارم شیرازی)، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم.


34. طبرسى، فضل بن حسن،‏ (1372)، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، انتشارات ناصر خسرو، تهران.


35. طبرسی، ‌فضل بن حسن، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم، تهران.


36.  طبرسى، فضل بن حسن، (1412)، مکارم الأخلاق، بی‌نا، قم.


37. طبرى کیا هراسى، ابوالحسن، (1405). احکام القرآن، تحقیق: موسى محمدعلى و عزت عبد عطیه، دارلکتب العلمیه، بیروت‏.


38. طریحى، فخر الدین، (1416)، مجمع البحرین، کتابفروشى مرتضوی، تهران.


39. طوسى، محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى، قم.


40. طوسی،‌ محمد بن حسن، (بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، تحقیق: احمد قصیرعاملى، دار احیاء التراث العربى، بیروت.


41. طیب، سید عبد الحسین، (1378)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، انتشارات اسلام، تهران.


42. فاضل لنکرانى، محمد، (1421)، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیله – النکاح، مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم­السلام، قم.


43. فراهیدى، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، نشر هجرت، قم.


44. فیروزآبادى، مرتضی، (1400)، عنایه الأصول، انتشارات فیروزآبادى، قم.


45. فیض کاشانى، ملامحسن، (1418)، الأصفى فی تفسیرالقرآن، تحقیق: محمدحسین درایتى و محمدرضا نعمتى، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى، قم.‏ ‏


46. فیض کاشانی، ملا محسن، (1415)، تفسیر الصافی. تحقیق: حسین اعلمى، انتشارات الصدر‏، تهران.


47. قاسمى، محمد جمال الدین، (1418)، ‏محاسن التاویل، تحقیق: محمد باسل عیون السود، دار الکتب العلمیه، بیروت.‏


48. قرشى، سید على اکبر، (1377)، تفسیر احسن الحدیث، بنیاد بعثت، تهران‏.‏


49. قمى، على بن ابراهیم (1367). تفسیر قمى، تحقیق: سید طیب موسوى جزایرى، دار الکتاب، قم. ‏


50. کاشانى، ملا فتح الله، (1423)، زبده التفاسیر، بنیاد معارف اسلامى، قم.‏


51. گلپایگانى، محمد رضا، (1410)، افاضه العوائد، دار القرآن کریم، بی­جا.‏


52. گنابادى، سلطان محمد، (1408)، تفسیر بیان السعاده فى مقامات العباده، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.


53. محقق حلّى، نجم الدین، (1418)، المختصر النافع فی فقه الإمامیه، مؤسسه المطبوعات الدینیه، قم.


54. مدرسى، سید محمد تقى، (1419)، من هدى القرآن، دار محبى الحسین، تهران‏.


55. مروج، سید محمد جعفر، (1415)، منتهى الدرایه، انتشارات دار الکتاب جزایرى، تهران.


56. مرعشى شوشترى، سید محمد حسن، (1427)، دیدگاه‌هاى نو در حقوق، نشر میزان، تهران.


57. مصطفوى، حسن، (1380)، تفسیر روشن، مرکز نشر کتاب، تهران‏.‏


58. مظفر، محمدرضا، (بی‌تا)، اصول الفقه، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، لبنان.


59. مکارم شیرازی، ناصر، (1421)، الأمثل فى تفسیر کتاب­الله المنزل، مدرسه امام على بن ابى طالب، قم. ‏


60. موسوى سبزوارى، سید عبدالاعلى، (1409)، ‏مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن، مؤسسه اهل بیت، بیروت.


61. موسوی خمینی، سید روح الله، (1414)، بدائع الدرر فی قاعده نفی الضرر، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، بی­جا.


62. موسوی خمینى، سید روح الله، (1382)، تهذیب الأصول، انتشارات اسماعیلیان، قم.


63. حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلى تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.


64. نائینى، محمد حسین، (1417)، فوائد الأصول، دفتر انتشارات اسلامى.


65. نائینی، محمد حسین، (1373)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب، المکتبه المحمدیه، تهران.


66. نجفى، محمد حسن، (بی­تا)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

 

 

1.    The Holy Quran.

 

1. Abd Rahman, A. (1988). Taysir AlKarim Rahman. Beirut: Nahza Arabiya.

 

1. Akhund Khorasani, A. (1989). Kifayat Usul. N.P: Aal Bayt.

 

1.  Andulusi, A. (2000). Al Bahr UlMuhit Fi Tafsir. Beirut: Dar Fekr.

 

1. Ansari, M. (2003). Faraid Usoul. Qom: Esmaeilian.

 

1. Balaghi Najafi, M. (2000.). Ala Rahman Fi Tafsir AlQuran. Qom: Besat Publication.

 

1. Buhrani, S. (1996). Alburhan Fi Tafsir Alquran. Tehran: Besat.

 

1. Farahidi, K. (1990). Ketab Ayn. Qom: Hijrat.

 

1. Fazel Lankarani, M. (2001). Tafzil Sharia Fi Sharh Tahrir Al-Vasila An Nikah. Qom: Imam Publication Center.

 

10. Fazl, I. (1958). Tafsir Jawamiu Jami. Tehran: Tehran University.

 

11. Feyz Kashani, M. (1995). Tafsir Safi. Tehran: Sadr Publication.

 

12. Feyz Kashani, M. (1998). Asfa Fi Tafsir AlQuran. Qom: Islamic Propaganda Center.

 

13. Firozabadi, A. (1980). Inayat Usul. Qom: Firozabadi.

 

14. Golpayegani, M. (1990). Ifazat Awaid. N.P: Dar Quran Al-Karim.

 

15. Gonabadi, M. (1988). Tafsir Bayan Saada Fi Maqamat AlIbada. Beirut: Al-Alami Lel Matbuat.

 

16. Hakim, S. (1988). Haqaiq Usul. N.P: Basirati.

 

17. Hakim, S. (1996). Mustamsik Urwat Wosqa. Qom: Dar Tafsir.

 

18. Hakim, S. (2005). Urwata Wuthqa Maat Taliqat.. Qom: Imam Ali Ibn Abi Talib.

 

19. Helli, I. (1990). Sarair Al-Havi Le Tahrir Al-Fatawi. Qom: Daftari.

 

20. Hisas, A. (1985). Ahkam Quran. Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.

 

21. Hur Ameli, M. (1989). Tafzil Vasail Shia Ila Tahsil Masael Sharia. Qom: Aal Bayt Institute.

22. Husseini, H. (1944). Tafsir Isna Ashari. Tehran: Miqat.

 

23. Husseini Shirazi, S. (2002). Tabyin Al-Quran. Beirut: Darol Oloum.

 

24. Husseini Sistani, A. (N.D.). Qaida La Zarar Wa La Zarar. N.P: N.Ed.

 

25. Husseini Sistani, A. (1992). Tafsir Al-Quran Al-Karim. Beirut: Dar Balagha Le Tabaa Va Nashr.

 

26. Ibn Baboyeh, M. (1993). Man La Yahzaruh Faqih. Qom: Islamic Publication Office.

 

27. Imam Khumeini, M. (1963). Tahzib Al-Usul. N.P: Esmaeilian.

 

28. Kashani, M. (2002). Zubdat Tafasir. Qom: Islamic Education Office.

 

29. Khoei, S. (1999). Dirasat Fi Em Usul. N.P: Jurisprudence Encyclopedia.

 

30. Khusrawani, A. (1970). Tafsir Khosravi. Tehran: Islamiyah Publication.

 

1. 31.  Makarim Shirazi, N. (2001). Al-Amthal Fi Tafsir Kitab Allah Al-Manzil. Qom: Imam Ali Ibn Abitaleb.

 

32. Mubarak, I. (N.D.). An Nahay Fi Gharib AlHadith Va Al-Athar. Qom: Esmaeilian Publication.

 

33. Mudarressi,  M. (1999). Man Huda Al-Quran. Tehran: Dar Muhibba Al-Hussain.

 

34. Mohaqeq Helli, N. (1998). Al-Mukhtasar An Nafi Fi Fiqhi ElImamiya. Qom: Matbuat Diniyah.

 

35. Musawi Khumeini, R. (1994). Badai Durar Fi Qaidatu Nafi Zarar. N.P: The Institute for Compilation and Publication of the Works of Imam Khomeini.

 

36. Musawi Sabzewari, U. (1989). Mavaheb Rahman Fi Tafsir Al-Quran. Beirut: Ahl Bayt Institute.

 

37. Mustafawi, H. (1961). Tafsir Roshan. Tehran: Kateb Institute.

 

38. Muzaffar, M. (N.D.). Usul Al-Fiqh. Lebanon: AlAlami Le Matbuat.

 

39. Naini, M. (1994). Moniyyata Taleb Fi Hashiyat Al-Makasib. Tehran: Maktabat Al-Muhammadiya.

 

40. Naini, M. (1997). Favaed Al-Usul. N.P: Islamic Publication.

 

41. Najafi, M. (N.D.). Jawahir AlKalam Fi Sharh Sharai Islam. Beirut: Dar Ehya Torath Arabi.

 

42. Qassemi, M. (1998). Mahasin Tavil.. Beirut: Dar Kotob Elmiyah.

 

43. Qumi, A. (1948). Tafsir Qumi. Qom: Dar Ketab.

 

44. Qurashi, A. (1998). Tafsir Ahsan Hadith. Tehran: Besat.

 

45. Sabzevari Najafi, M. (1999). Ershad Al-Azhan Ela Tafsir A-lQuran. Beirut: Dar Tarof Lel Matbuat.

 

46. Sadr, M. (2000). Qaida La Zarar Va La Zarar. Qum: Dar Sadiqin Le Tabaata Va Nashr.

 

47. Sanad Bohrani, M. (2008). Sanad Urvat Vosqa Ketab Nikah. Qom: Fadak.

 

48. Sanei, Y. (2007). Esteftaat Qazai N.P: Parto Khorshid.

 

49. Shabar, A. (1987). Al-Jowhar Thamin Fi Tafsir AlKetab Al-Mobin. Kuwait: Al-Fayn.

 

50. Shabiri Zanjani, M. (1999). Ketab Nekah. Qom: Ray Pardaz.

 

51. Shahid Sani, Z. (1990). Rawzat Al-Bahiyya Fi Sharhi Al-Lumata Dameshqiya Qom: Davari Publication.

 

52. Shahid Sani, Z. (1993). Masalik Al-Afham Ela Tanqih Sharai Al-Islam. Qom: Al-Maref Al-Islamiyah.

 

53. Sharif Lahiji, M. (1954). Tafsir Sharif Lahiji. Tehran: Dad Publication.

 

54. Tabarikia, A. (1985). Ahkam Quran. Beirut: Dar Kotob Elmiyah.

 

55. Tabarsi, F. (1953). Majmaa Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran. Tehran: Nasir Khosrow.

 

56. Tabarsi, F. (1992). Makarim Al-Akhlaq. Qom: N.Ed.

 

57. Tabatabai Yazdi, M. (1989). Urvata Vosqa. Beirut: Alami Le Matbuat.

 

58. Tabatabai, M. (1997). Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran. Qum: Islamic Publication Office.

 

59. Tarihim, F. (1996). Majma Al-Bahrayn. Tehran: Mortazavi Publication.

 

60. Tayyeb, A. (1999). Atyab Al-Bayan Fi Tafsir Al-Quran. Tehran: Islamic Publication.

 

61. Tooni, F. (1995). Al-Vafiya Fi Usul, N.P: Al-Fekr  Islami.

 

62. Tousi, M. (1987). Al-Khalaf. Qom: Islamic Publication Office.

 

 

63. Tousi, M. (N.D.). Tebyan Fi Tafsir A-lQuran. Beirut: Dar Ehya Torath Al-Arabi.

 

64. Zabidi, M. (1994). Taj Al-Arous Men Javaher Al-Qamus. Beirut: Dar Al-Fekr Le Taba Va Le Nashr Va Tazi.