مبانی مسؤولیت مدنی در امور مالی دولت از منظر فقه و حقوق موضوعه

محورهای موضوعی : حقوق خصوصی

محمد ادیبی مهر ¹ (دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، پردیس فارابی قم، دانشگاه تهران، ایران)
عین اله سلطانی ² (دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی، دامغان، ایران)

تاریخ دریافت : 1397/12/01 تاریخ پذیرش : 1397/12/01 تاریخ انتشار : 1397/12/01

کلید واژه: نظریه تقصیر, مسؤولیت مدنی, نظریه خطر, مسؤولیت مالی, مسؤولیت مدنی در امور مالی دولت,

چکیده مقاله :

دو نظریه مشهور در خصوص مبنای مسؤولیت مدنی از سوی صاحب نظران ارائه شده است. یکی نظریه تقصیر و دیگری نظریه خطر. لکن این دو نظریه ایراداتی دارند که پاسخگوی روابط پیچیده امروزی نیستند. در فقه احادیث و روایاتی وجود دارد که مبانی مسؤولیت مدنی دولت را شناسایی نموده است و از مهمترین آنها قاعده لاضرر می باشد. در قانون، هم از قانون اساسی و هم از سایر قوانین، اصول و موادی به مسأله مسؤولیت مدنی دولت پرداخته است لکن این مواد، مسؤولیت مدنی دولت را فقط در موارد خاصی به رسمیت شناخته است. در این پژوهش ابتدا مبانی مسؤولیت مدنی به طور عام بررسی شده و سپس به مبانی فقهی و حقوقی مسؤولیت مدنی در امور مالی دولت پرداخته شده است و در آخر پیشنهادات و نظرات قابل توجهی در این زمینه ارائه گردیده که مبین تقصیر و یا قصور دولت در امور مالی می باشد که در این زمینه دولت بایستی از نظر حقوقی و اداری چاره ای بیاندیشد تا خسارتی متوجه شخص حقوقی و حقیقی نگردد.

چکیده انگلیسی:

There are two well-known theories regarding the basis of civil liability presented by experts fault theory and risk theory. However these theories have problems preventing them from being responsive to today complicated relations. There are Hadiths and narratives in jurisprudence identifying the foundations of government civil liabilities, the most important of which is no-harm principle. In law, including constitution as well as other rules, there are principles and articles dealing with governmental civil liabilities. However, these articles recognize governmental civil liabilities merely in special cases. In the present study, first the general foundations of civil liabilities are studied; then the legal and jurisprudential principles of civil liabilities in financial affairs of the government are investigated. Finally, some considerable suggestions are presented in this regard indicating government failure in financial affairs; hence the government should take legal and official arrangements, so that no legal and real entities are harmed.

منابع و مأخذ:

1. آشوری، محمد، (1388)، عدالت کیفری، میزان، تهران.


2. بیهقی، ابوالفضل، (بی­تا)، تاریخ بیهقی، جلد 9، بی­نا.


3. حسینقلی­نژاد، حسین، ( 1389)، مسؤولیت مدنی، مجد، تهران.


4. خوئی، سیدابوالقاسم، (1409)، مصباح الاصول، جلد2، مکتبه داوری، قم.


5. علامه حلی، (1421)، تحریرالاحکام ، جلد 4، مؤسسه امام صادق(ع)، قم.


6. علامه حلی، (1418)، قواعد الاحکام، جلد2، مؤسسه نشر اسلامی، قم.


7. عاملی، سید جواد، (بی­تا)، مفتاح الکرامه ، جلد 6، دار احیاء التراث العربی، بیروت.


8. عاملی، حر، (بی­تا)، حاشیه بر من لایحضرالفقیه، انتشارات اسلامیه، قم.


9. کاتوزیان، ناصر، (1378)، مسؤولیت مدنی (ضمان قهری)، انتشارات دانشگاه تهران، تهران، شماره 90.


10. کریستین سن، (بی­تا)، به نقل از دکتر پرویز صانعی، حقوق جزای عمومی، جلد اول، تهران.


11. فیض­الاسلام، علی­نقی، (بی­تا)، ترجمه و شرح نهج­البلاغه. نشر داراسلام.


12. محقق ثانی، (1414)، جامع المقاصد، جلد 6، مؤسسه آل البیت، قم


13. محقق داماد، مصطفی، (1395)، قواعد فقه بخش مدنی 1، انتشارات مجد، تهران.


14. نجفی، شیخ حسن، (1365)، جواهرالکلام، جلد 37، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ دوم.


15. نوری، ابوالحسن، ( 1408)، مستدرک­الوسائل و مستنبط ­الوسائل، مسائل، ریاض.

Ameli, H. Man Layahzar Alfaghih. Qom: Eslamiyeh Press

Ashouri, M. (2009). Criminal justice. Tehran: Mizan Press

Feyzoleslam, A. N. ( No date). Translation and description of Nahjulbalaghah. Beirut: Daroleslam Press

Helli, A. (2000). Tahrirol Ahkam. Qom: Imam Sadiq Institute.

Helli, A. (1997). Qavaedol Ahkam. Qom: Imam Sadiq Institute.

Hossingholinezhad, H. (2010). Civil liability. Tehran: Majd Press

Katoozian, N. (1999). Civil liability (2^nd ed.). Tehran: Tehran University Press

Kristen, S. (No date). General penal law. Tehran: Tehran Publication

Mohaghegh Damad, M. (2016). Jurisprudence rules of civil section. Tehran: Majd P

Mohaqeq Sani, M. (1993). Jameol Maqased. Qom: Aal Bayt Institute.

Najafi, H. (1987). Javherol Kalam (2^nd ed.). Tehran: Majd Publication.

Nouri, A. (1988). Mostdrak Alvasael va Mostanbat Alvasael, Riyadh: Masael Press

Treitel, G. H. (1991). The law of contract. London: Sweet and Maxwell

Tunc, A. (1983). International encyclopedia of comparative law. London: Martinus Publishers