سیر نظریه‌های نقد جامعه‌شناختی ادبیات با تأکید بر رویکردهای جامعه‌شناسی خواندن، اخت‌گرایی تکوینی، مکتب فرانکفورت و روش پی‌یر بوردیو

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

عسگر عسگری حسنکلو ¹ ( استادیار ، زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران. )
آرزو شهبازی ² ( کارشناسی ارشد ، زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران. )

تاریخ دریافت : 1398/12/19 تاریخ پذیرش : 1398/12/19 تاریخ انتشار : 1398/12/01

کلید واژه: ساخت‌گرایی تکوینی, جامعه‌شناسی خواندن, مکتب فرانکفورت, پی‌یر بوردیو,

چکیده مقاله :

جامعه‌شناسی دانشی است که به انسان و ارتباطات او در جامعه می‌پردازد. فرهنگ محصول ارتباطات اجتماعی است و ادبیات یکی از این پدیده‌های فرهنگی، و خالق اثر ادبی تصویرگر جامعه در اثر هنری خود است. وقتی به ارتباط میان جامعه و ادبیات می‌پردازیم وارد حوزة جامعه‌شناسی ادبیات شده‌ایم. نقد جامعه‌شناختی ادبیات یکی از رشته‌های نسبتاً نوین در نقد ادبی است که تاریخچة طولانی‌ای دارد. در آغاز قرن نوزدهم ایپولیت تن و مادام دواستال با انتشار دو کتاب خود اولین مباحث جامعه‌شناسی ادبیات را مطرح کردند. با ظهور کارل مارکس این مطالعات حیات تازه‌ای پیدا کرد؛ به‌طوری که هنوز نظریه‌پردازان بسیاری متأثر از اندیشه‌های اویند. هدف نگارندگان این مقاله بررسی سیر تاریخی نقد جامعه‌شناختی ادبیات با تأکید بر جامعه‌شناسی خواندن، ساخت گرایی تکوینی، مکتب فرانکفورت و نظریة پی‌یر بوردیو است. روش این مقاله، مطالعة آثار نظریه‌پردازان نقد جامعه‌شناختی ادبیات به روش کتابخانه‌ای و نیز تجزیه ‌و تحلیل نظرات آن هاست. علت انتخاب این چهار روش در جامعه‌شناسی ادبیات به این دلیل است که اهمیت، تأثیر و نفوذی که این روش‌ها در تحلیل آثار ادبی و هنری داشته‌اند بسیار مهم و قابل توجه است اما از سوی محققان مغفول مانده است.

چکیده انگلیسی:

Sociology is a science that deals with human and its communication insociety. Culture is a production of social relations and literature is one ofthese cultural phenomena, and creator of literary work is illustrator of thesociety in his artwork. When we deal with the relationship betweensociety and literature, we come into the field of sociology of literature.Sociological criticism of literature is one of the relatively new disciplinesof literary criticism that has a long history. At the beginning of thenineteenth century, Ipoliten Tan and Madame Doustal published the firsttwo books on the sociology of literature. With the advent of Karl Marx,these studies have come to life again, with many theorists still influencedby his ideas. The purpose of this article is to examine the historical courseof the sociological critique of literature with emphasis on the sociology ofreading, developmental constructivism, the Frankfurt School, and PierreBourdieu's theory. The method in the article is studying works of thetheoreticians by library method, as well as analyzing their theories. Thereason for choosing these four methods in the sociology of literature isthe importance and influence that these methods have had on the analysisof literary and artistic works but remains ignored by scholars.

منابع و مأخذ:

احمدی، بابک. (۱۳۸۰). ساختار و تأویل متن. چاپ پنجم. تهران: نشر مرکز.

اسکارپیت، روبر. (۱۳۸۶) جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمه: مرتضی، کُتُبی. چاپ پنجم. تهران: انتشارات سمت.

ایگلتون، تری. (1380). پیش ‌درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمه: عباس، مخبر. ویراست دوم، تهران: نشر مرکز.

ایو‌ـ‌تادیه، ژان. (۱۳۷۷). جامعه‌شناسی ادبیات و بنیان‌گذاران آن، درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اول. تهران: نقش جهان.

باتومور، تامس برتون. (۱۳۹۳). مکتب فرانکفورت. ترجمه: حسینعلی، نوذری. چاپ سوم. تهران: نشر نی.

پاسکادی، یون. (1376) ساخت‌گرایی تکوینی و لوسین گلدمن: جامعه، فرهنگ، ادبیات. ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اوّل. تهران: نشر چشمه.

پوینده، محمدجعفر. (۱۳۷۷). درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. تهران: نقش جهان. چاپ اول.

جنکینز، ریچارد. (1385). پی‌یر بوردیو. ترجمه: لیلا، جوافشانی؛ و حسن، چاوشیان. چاپ اول. تهران: نشر نی.

جواری، محمدحسین. (1384). نظریة زیبایی‌شناسی دریافت: روشی برای خوانش‌های جدید در ادب فارسی، فصلنامة دانشگاه تربیت معلم آذربایجان. سال دوم. شمارة ۵. پاییز۱۳۸۴. صص 72ـ۵۷.

رضایی، محمد. (۱۳۸۳). حوزة تولید فرهنگی پی‌یر بوردیو. ماهنامة کتاب ماه علوم اجتماعی. سال هفتم. شمارة ۶. صص ۵5ـ۵1.

ریتزر، جورج. (۱۳۸۱). نظریه‌های جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه: محسن، ثلاثی. چاپ ششم. تهران: انتشارات علمی.

زالامانسکی، هانری. (1377). بررسی محتواها، مرحله‌ای اساسی در جامعه‌شناسی ادبیات معاصر. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اول. تهران: نقش جهان.

زیما، پیرو. (1377). روش‌های تجربی و دیالکتیکی در جامعه‌‌شناسی ادبیات. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اول. تهران: نقش جهان.

سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. (1377). راهنمای نظریة ادبی معاصر. ترجمه: عباس، مخبر. ویرایش سوم، تهران: طرح نو.

عسگری‌حسنکلو، عسگر. (1387ـ۱۳۸۶). سیر نظریه‌های نقد جامعه‌شناختی ادبیات. فصلنامة تخصصی ادب‌پژوهی. شمارة چهارم. زمستان و بهار ۱۳۸۶ـ۱۳۸۷. صص ۶۴ـ43.

فراروتی، فرانکو. (۱۳۷۷). لوکاچ، گلدمن و جامعه‌شناسی رمان. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اول. تهران: نقش جهان.

کوهلر، اریش. (۱۳۷۷). تزهایی دربارة جامعه‌شناسی ادبیات. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اول. تهران: نقش جهان.

کهنموئی‌پور، ژاله. (1389). نقد جامعه‌شناختی و لوسی‌ین گولدمن. چاپ اوّل. تهران: علمی و فرهنگی.

گلدمن، لوسین. (1371). جامعه‌شناسی ادبیات دفاع از جامعه‌شناسی رمان. ترجمه: محمّدجعفر، پوینده. چاپ نخست، تهران: هوش و ابتکار.

ــــــ، (1376). جامعه، فرهنگ، ادبیات. ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اوّل. تهران: چشمه.

ــــــ، (۱۳۷۷). جامعه‌شناسی ادبیات. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. چاپ اول، تهران: نقش جهان.

ــــــ، (1382). نقد تکوینی. ترجمة: محمدتقی، غیاثی. چاپ اول. تهران: مؤسسة انتشارات نگاه.

لنار، ژاک. (۱۳۷۷). جامعه‌شناسی ادبیات و شاخه‌های گوناگون آن. درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. تهران: نقش جهان. چاپ اول.

لوونتال، لئو. (۱۳۹۰). رویکرد انتقادی در جامعه‌شناسی ادبیات. ترجمه: محمدرضا، شادرو. تهران: نشر نی. چاپ دوم.

لووی، میشل و سامی نعیر. (1376). مفاهیم اساسی در روش لوسین گلدمن. جامعه، فرهنگ، ادبیات. گزیده و ترجمة: محمدجعفر، پوینده. تهران: نشر چشمه. چاپ اول.

مقدس‌جعفری، محمدحسن؛ علی، یعقوبی؛ و مژگان، کاردوست. (۱۳۸۶). بوردیو و جامعه‌شناسی ادبیات. ادب‌پژوهی. شمارة دوم. تابستان ۱۳۸۶. صص ۹۴ـ77.