مشارکت اجتماعی و عوامل فرهنگی مؤثّر بر آن (مورد مطالعه: شهرستان‌های جوانرود و روانسر)

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

شهرام فاضلی ¹ (دانشجوی دکتری جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)
عبدالرضا ادهمی ² (دانشیار، گروه جامعه شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران (نویسنده مسؤول)[e-mail])
فیض الله نوروزی ³ (استادیار، گروه جامعه شناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/06/10 تاریخ پذیرش : 1402/08/10 تاریخ انتشار : 1403/03/31

کلید واژه: مشارکت اجتماعی, پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات, کم اهمّیّت دادن به عامل زمان, جوانرود و روانسر,

چکیده مقاله :

این پژوهش بر آن است تا از منظر جامعه شناختی به بررسی میزان مشارکت اجتماعی و عوامل فرهنگی مؤثّر بر آن در شهرستان های کمترتوسعه یافته جوانرود و روانسر استان کرمانشاه بپردازد. روش تحقیق، پیمایشی (کمی) است و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده ها استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه شهروندان 18 سال به بالای ساکن در شهرستان های جوانرود و روانسر است. حجم نمونه این تحقیق 384 نفر بوده که با روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. یافته های پژوهش، حاکی از میزان مشارکت اجتماعی متوسّط در شهرستان های جوانرود و روانسر است و رابطه معناداری بین متغیّرهای مستقل (کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات) با متغیّر وابسته (مشارکت اجتماعی) وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیّرهای مستقل 7/12 از تغییرات متغیّر وابسته را تبیین می کنند و از بین عوامل مؤثّر بر مشارکت اجتماعی، متغیّر های پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و کم اهمّیّت دادن به عامل زمان به ترتیب بیش ترین تأثیر را داشته اند.

چکیده انگلیسی:

This research aims to study the level of social participation and cultural factors affecting it in the less developed counties of Javanroud and Ravansar of Kermanshah province from a sociological perspective. The research method is a (quantitative) survey and a questionnaire tool is used to collect data. The statistical population of this research is all citizens over 18 years of age living in the counties of Javanroud and Ravansar. The sample size of this research was 384 people who were selected by multi-stage cluster sampling method. The findings of the research indicate the average level of social participation in the counties of Javanroud and Ravansar, and there is a significant relationship between the independent variables (giving little importance to the time factor and the low level of aspirations and desires) with the dependent variable (social participation). The results of the regression analysis showed that the independent variables explain 12.7 of the changes in the dependent variable, and among the factors affecting social participation, the variables of low level of aspirations and desires and giving less importance to the time factor are respectively more have had the most impact

منابع و مأخذ:

1. Afshani, S. A and Jantifar, A. (2015). Comparing the level of social participation and its related factors among students of public and non-profit high schools in Yazd, Applied Sociology, 27(3), P.p: 73-96.


2. Aghajani Refah, R., Norouz Barazjani, V and Nejad Ebrahimi, A. (2022). An Analysis of Interactions among Influential Factors Contributing to Social Participation in the Historic Bazar of Tabriz through the Lens of Latour Actor-Network Theory: A Grounded Theory, Bagh Nazar, 19(107), P.p: 111-126.


3. Ahmadresh, R., Danesh Mehr, H. and Shakri, S. (2012). investigation of the relationship between the elements of small peasantry and the socio-economic base of villagers (a case study of eastern Lajan district, Piranshahr city), Rural Development Quarterly, 3(2), P.p: 143-164.


4. Azkia, M. (1991). An introduction to the sociology of rural development. Tehran: Information Publications, second edition.


5. Baeriswyl, M., & Oris, M. (2023). Social participation and life satisfaction among older adults: Diversity of practices and social inequality in Switzerland, Ageing & Society, 43(6), P.p: 1259-1283.


6. Bayani, F., Dankob, Gh and Hosseini, S. Y. (2018). The study of social factors affecting the socio-cultural participation of middle school teachers in Mashhad, Journal of research in humanities education, 4(14), P.p: 46-67.


7. Farhadi, M. (2017). Capitals and social participation in the student environment, Cultural Sociology, 9(1), P.p: 99-129.


8. Fazli, Sh., Adhami, A and Nowrozi, F. (2023). Sociological study of the factors affecting social participation (A survey on the cities of Javanroud and Ravansar), Sociology of Culture and Art, 5 (3), P.p: 203-219.


9. Heiss, R., Schmuck, D., Matthes, J and Eicher, C. (2021). Citizen Science in Schools: Predictors and Outcomes of Participating in Voluntary Political Research, SAGE Open, 11(4), P.p: 1-14.


10. Hong, Y., Fu, J., Kong, D., Liu, S., Zhong, Z., Tan, J and Luo, Y. (2021) Benefits and barriers: a qualitative study on online social participation among widowed older adults in Southwest China, BMC Geriatr, 21 (450), P.p: 1-10.


11. Karampour, M. and Yousafund, S. (2013). review of Rogers' peasant subculture theory (case study: villages of Kahman region of Selseleh city), Local Development (Rural-Urban), 4(2), P.p: 139-164.


12. Kivimäki, HM., Ståhl, TP., Joronen, KM and Rimpelä, AH. (2021). Parents’ Participation in School Health Examinations for Their Adolescent Children in Finland, The Journal of School Nursing, 0(0), P.p: 1-11.


13. Llorente, C., Revuelta, G and Carrió, M. (2021). Social participation in science: Perspectives of Spanish civil society organizations, Public Understanding of Science, 30(1), P.p: 36–54.


14. Lotfalizadeh, S., Amini, Y and Hosseinzadeh, A. H. (2022). Investigating the effective factors on citizens' social participation in urban affairs (case study: 8 districts of Ahvaz city), Social Development, 17(2), P.p: 115-144.


15. Management and Planning Organization of Kermanshah Province. (2019). Economic, social and cultural report of Kermanshah province for the years 2017 and 2018, Tehran: National Program and Budget Organizationd, first edition.


16. Mousavi, M.T. (2005). Analysis of social participation in Tehran (the peasant subculture approach of Rogers), Scientific-Research Quarterly of Social Welfare, 5(19), P.p: 301-327.


17. Niazi, M., Khedmati, Z and Khoshbayani-Arani, F. (2021). Investigating the level of social trust and stability in relation to the willingness of the citizens of Kashan to participate in society, Urban Sociological Studies, 12(43), P.p: 101-132.


18. Nikkhah, H and Ahmadi, Z. S. (2016). Investigating socio-cultural factors affecting the social participation of the citizens of Bandar Abbas city, Quarterly Journal of Socio-Cultural Development Studies, 6 (1), P.p: 159-184.


19. Nowrozi, F and Bakhtiari, M. (2009). Social participation and social factors affecting it, Strategy Quarterly, 18(53), P.p: 249-269.


20. Pirahari, N. (2015). Investigating formal and informal social participation of women in Tehran, Women and Society Scientific-Research Quarterly, 7 (Special Issue), P.p: 137-156.


21. Rezaei, O., Ahmadi, V and Moradi, A. (2019). The role of economic poverty in social and political participation and social harms (studyed: deprived neighborhoods of Javanroud), Research Journal of Social Work, 7(24), P.p: 37-66.


22. Toulia, A., Alves, S., Avramidis, E., Sanches-Ferreira, M and Silveira-Maia, M. (2022). Qualitative evaluation of an intervention programme fostering students’ social participation implemented by Greek and Portuguese elementary school teachers, International Journal of Educational Research Open,Volume 3, 100205, P.p: 1-8.


23. Zabadan, M. (2021). The breakdown table of the participation of provinces in the elections of June 28, 2021, Islamic Republic of Iran News Agency, available at: https://www.irna.ir/news/84374531, reference date 17/02/23.


24. Zare, B and Rohande, M. (2014). Investigating social factors affecting socio-political participation in a study of citizens over 18 years of age in Karaj city, Iranian Journal of Social Studies, 9(2), P.p: 64-87.


25. Zarei, Y and Elmi, M. (2023). Investigating the relationship between social participation and life satisfaction with a sense of social security among the citizens of Tabriz city, Sociological Studies, (in press).

متن کامل:



Research Paper

Social participation and cultural factors affecting it

(studied: Javanroud and Ravansar counties)

 

Abstract

This research aims to study the level of social participation and cultural factors affecting it in the less developed counties of Javanroud and Ravansar of Kermanshah province from a sociological perspective. The research method is a (quantitative) survey and a questionnaire tool is used to collect data. The statistical population of this research is all citizens over 18 years of age living in the counties of Javanroud and Ravansar. The sample size of this research was 384 people who were selected by multi-stage cluster sampling method. The findings of the research indicate the average level of social participation in the counties of Javanroud and Ravansar, and there is a significant relationship between the independent variables (giving little importance to the time factor and the low level of aspirations and desires) with the dependent variable (social participation). The results of the regression analysis showed that the independent variables explain 12.7 of the changes in the dependent variable, and among the factors affecting social participation, the variables of low level of aspirations and desires and giving less importance to the time factor are respectively more have had the most impact.   

 

Conflict of interest

 

Keywords: giving less importance to the time factor, low level of aspirations and desires, social participation, Javanroud and Ravansar.

 

 

 

 

 

 

علمی پژوهشی

مشارکت اجتماعی و عوامل فرهنگی مؤثّر بر آن

(مورد مطالعه: شهرستان­های جوانرود و روانسر)

چکیده

این پژوهش بر آن است تا از منظر جامعه شناختی به بررسی میزان مشارکت اجتماعی و عوامل فرهنگی مؤثّر بر آن در شهرستان­های کمترتوسعه­یافته جوانرود و روانسر استان کرمانشاه بپردازد. روش تحقیق، پیمایشی (کمی) است و از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده­ها استفاده شده است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه شهروندان 18 سال به بالای ساکن در شهرستان­های جوانرود و روانسر است. حجم نمونه این تحقیق 384 نفر بوده که با روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شدند. یافته­های پژوهش، حاکی از میزان مشارکت اجتماعی متوسّط در شهرستان­های جوانرود و روانسر است و رابطه معناداری بین متغیّرهای مستقل (کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات) با متغیّر وابسته (مشارکت اجتماعی) وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیّرهای مستقل 7/12 از تغییرات متغیّر وابسته را تبیین می­کنند و از بین عوامل مؤثّر بر مشارکت اجتماعی، متغیّر­های پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و کم اهمّیّت دادن به عامل زمان به ترتیب بیش­ترین تأثیر را داشته­اند.

 

واژگان کلیدی: پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات، کم اهمّیّت دادن به عامل زمان، مشارکت اجتماعی، جوانرود و روانسر.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدّمه و بیان مسأله

مشارکت به معنای شرکت کردن در یک موقعیّتِ زندگی اجتماعی و درگیر شدن در فعّالیّت­های گوناگون است که واجد سه مؤلّفۀ­ داوطلبانه بودن، یاری دادن و مسؤولیّت­پذیری است. بنابراین مشارکت، جزء ضروری و جدایی­ناپذیر زندگی روزمرۀ زندگی هر فرد بوده و از اهمّیّت زیادی برخوردار است (1: 160).

مشارکت از قدیم با زندگی افراد گره خورده است و توجّه به این موضوع، از 200 سال پیش در نظام­های اجتماعی و سیاسی جوامع غربی وجود داشته است، امّا حاصل این توجّه و تأکید بر نقش مشارکت به عنوان یکی از عوامل اصلی و تأثیرگذار بر توسعه تا حدِّ زیادی پس از بعد شکست راهکارها و برنامه­های توسعه اتفاق افتاد که در دهه­های 1950 و 1960 از غرب به کشورهای در حال توسعه وارد شد. در تحقیق و ارزیابی از این برنامه­ها، استفاده نکردن از مشارکت مردم، به عنوان عامل اصلی در شکست برنامه­های مرتبط با توسعه معرفی شده است و پس از این تحقیق و ارزیابی، استراتژی­های توسعه از مشارکت­های مردمی بعنوان نیاز اصلی انسان یاد کردند. امروزه مشارکت را بعنوان یک فاکتور اصلی و جدایی­ناپذیر در امر توسعه می­بینند و هر روز بر ضرورت و اهمّیّت آن بیشتر تأکید می­کنند، به گونه­ای که در گزارش توسعه انسانی سازمان ملل متحد سال 1993 آمده است: «موضوع مشارکت مردم، رفته رفته به صورت مسأله اصلی زمان ما در می­آید» (2: 74).

براساس اجماع نظری، ایران معاصر در وضعیّت گذار می­باشد و برای حل مسائل و مشکلات اجتماعی، بناچار بایستی به مطالعه وضعیّت مشارکت و عوامل و موانع مؤثّر بر آن بپردازند (3). مشارکت­های غیررسمی که سابقه­ای طولانی مدّت دارد با وجود تحولاتی که در یکصد سال اخیر اتّفاق افتاده است، همچنان هم در جامعه ایران پررنگ است و با جرأت می­توان گفت در طول تاریخ همیشه بر مشارکت رسمی و نهادمند در این سرزمین برتری داشته است. ساختن مساجد و حسینه­ها، برگزاری مراسمات مذهبی در ایّام و مناسبت­های خاص، مشارکت در مراسمات عروسی و عزا و مشارکت­های مردم در قالب­هایی مانند بنه و واره را می­توان به عنوان مصداق­هایی از مشارکت غیررسمی در این سرزمین برشمرد. با نگاه کردن به تجربه­های مشارکتی در میان روستاییان و عشایر می­توان دریافت که مشارکت آنها بیشتر در کارهای اقتصادی و به علّت­هایی چون جبر جغرافیایی و شرایطِ مرتبط با زندگانی­شان بوده است. با گذشت زمان و در عصر جدیدتر، اوّلین الگوهای مشارکت که در سطح جامعه ایران به تأسّی از تحولات کشورهای اروپایی به خصوص کشور فرانسه ایجاد شد، تأسیس مجلس شورای ملّی و در ادامه، انقلابِ مشروطه، نهضتِ ملّی شدن صنعت نفت، تشکیل انجمن­های بَلدیّه و انجمن­های ایالتی و ولایتی و در نهایت، انقلاب اسلامی سال 57 و برگزاری انتخابات می­باشد، که همۀ آنها را می­توان از مصادیق مشارکت­های رسمی در کشورمان برشمرد (4).

اگرچه در جامعه ایران به لحاظ تاریخی، مفهوم مشارکت و معادل­های محلّی و بومی آن مثل همیاری و تعاون قدمت زیادی در حیات فرهنگی و اجتماعی مردم دارد، لیکن برداشت­های جدیدتر از مشارکت که مبتنی بر مقدّم بودن عمل اجتماعی است، نه فقط سابقه زیادی ندارد، بلکه این گونه به نظر می­رسد که در عرصه­های مختلف، به هیچ وجه نهادینه نشده است. مشارکت در فکر و عمل مردم و مسؤولان بعنوان یک رفتار بازتاب دهنده که چندان هم فعّالانه نیست و به دنبال اهداف ابزاری در موقعیّت­های خاص که عمدۀ آنها سیاسی می­باشد در پاسخ به درخواست­های مسؤولان که به دنبال کسب مشروعیّت هستند، کاهش یافته است. اگر چه در سال­های اخیر با طرح شدن مفاهیمی مانند حقوق شهروندی و جامعه مدنی و ... ادبیات مشارکت به معنای نوین در نظر اندیشمندان و نخبگان بسط پیدا کرده است، امّا هنوز هم تا نهادینه شدن آن در سطح جامعه راه درازی در پیش دارد (1: 160).

قطعاً مردم آرزو دارند که در سطح جامعه به آنها توجّه شود و در رفع و رجوع کردن مشکلات اجتماعی سهمی داشته باشند و به عنوان شهروندان یک جامعه بتوانند نظرات خود را آزادانه بیان کنند و آنها را پیگیری کنند، تا بدین ترتیب بتوانند در بهتر شدن محیط زندگی خود مؤثّر واقع شوند، لیکن غالب اوقات مشاهده می­گردد، اگرچه شهروندان، نظرات، پیشنهادها و توانمندی­های مؤثّری دارند، در یک حالت بی­تفاوتی، بی­توجّهی و حتی گاهاً در ضدیّت قرار می­گیرند و نمی­توانند فعّالانه مشارکت داشته باشند. در واقع می­توان گفت، نمی­توانند از حقِّ شهروندی خود استفاده کنند. عدم توجّه به این گونه بی­تفاوتی­ها و عدم توجّه به مردم و خواسته­های آنها از طرف مسؤولان، می­تواند منجر به بحران مشارکت شود. بحرانِ مشارکت یکی از مباحث جدی است و به حالتی تعبیر می­شود که اراده مشارکت­­طلبانه مردم و تقاضاهای مردم که در جستجوی مشارکت است با ساختارهای اداری، سیاسی، حقوقی، عرفی و سنّتی حاکم بر جامعه که ویژگی استبدادی و متمرکز را داراست در حالت ناهمخوانی و تضاد قرار می­گیرد. این بحران مشارکت سرانجام منجر به بحران در نظام اجتماعی و مشروعیّت می­شود و به فروپاشی اجتماعی ختم می­شود (1: 161).

میزان مشارکت مردم استان کرمانشاه در انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی سال1400، 46 درصد بوده است (5) و براساس مصاحبه آمده بعمل­آمده محقق با یک نفر از مسؤولین درگیر مسأله مشارکت در شهر کرمانشاه، میزان مشارکت مردم شهرستان­های جوانرود و روانسر در انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای اسلامی سال1400 در مجموع پایین­تر از حدِّ متوسّط بوده است. همچنین، میزان نرخ بیکاری استان کرمانشاه در سرشماری سال 1395 به 1/25 درصد رسیده که در این سال استان کرمانشاه در رتبه اول بیکاری کشور قرار داشته است، در این سرشماری میانگین نرخ بیکاری کشوری 6/12 درصد اعلام گردیده است (6) و میزان نرخ بیکاری شهرستان­های جوانرود و روانسر طی این سال به ترتیب 6/32 درصد و 5/31 درصد بوده است و رتبه های سوم و چهارم را در بین 14 شهرستان استان کرمانشاه در زمینه بیکاری داشته­اند (6).

علاوه بر این­ها، پژوهش انجام شده با عنوان نقش فقر در مشارکت اجتماعی، سیاسی و آسیب­های اجتماعی (مورد مطالعه: محلات محروم شهر جوانرود) نیز مؤیّد این مسأله است که مشارکت اجتماعی و سیاسی در شهرستان جوانرود پایین­تر از حدِّ متوسّط است و پژوهشگران این تحقیق بر این باورند که در این مناطق به علّت کمبود امکانات اقتصادی، مردم توان برقراری ارتباط و مشارکت اجتماعی به شکل سازمان یافته را ندارند و ارتباط آنها عموماً از نوع ارتباط درون گروهی و ارتباط با اقوام و خویشاوندان و روابط جانبی ناشی از وجود آنها می­باشد. به عقیده آنها، ضعف مشارکتی باعث به وجود آمدن شرایطی شده است که فراگیری فقر را تثبیت می­کند و ضعف قابلیت­ها در کنار ضعیف بودن مشارکت، هم باعث اضافه شدن آسیب­های اجتماعی شده است و هم قابلیت­هایی که می­تواند بروز و ظهور داشته باشد را پنهان می­کند و اجازه نمی­دهد، ظرفیت­های بالقوه­ای که وجود دارد، خودنمایی کند و شکوفا شود و در خدمت پیشرفت و توسعه قرار گیرد (7: 61).

 از دیگر مصدا­ق­های عینی و مشاهده شده توسط محقّق در خصوص ضعیف بودن مشارکت در سطح شهرستان­های جوانرود و روانسر، می­توان به کاهش مشارکت مردم در انجمن­ها، جلسات، برنامه­ها و اموری اشاره کرد که هدف آنها اتخاذ تصمیماتی است که بتواند سرنوشت مردم یک منطقه و در بعد وسیع­تر یک کشور را تغییر دهد و ناگفته پیداست، طرح­هایی که در سطح تصمیم­گیری مشارکت آنها ضعیف باشد، در مرحله اجرا نیز چندان موفّقیّتی ندارد. این آمارها نشان از مسأله بودن مشارکت اجتماعی در جامعه مورد مطالعه دارد و بنظر می­رسد داشتن عقایدی مانند کم اهمّیّت دادن به عامل زمان که باعث می­شود، مردم این مناطق، ارزش و اهمّیّت چندانی برای زمان قائل نباشند و مانند شهرنشینان زمان را به صورت دقیق ادراک نکنند و نیز باور مردم در خصوص پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات سبب می شود که با داشتن حداقل­ها در شغل، تحصیلات، درآمد و سطح زندگیشان راضی باشند و میزان خواسته­های آنان در سطح پایینی ­باشد، در نتیجه، این باورها بر مشارکت مردم این مناطق اثرگذار است. همچنین، شهرستان­های روانسر و مخصوصاً جوانرود، شهرستان­های مرزی می­باشد که دارای یک اجتماع سنّتی و در حال گذار هستند، دارای زمینه­های ایلی- عشایری و طایفه­ای می­باشند و اکثریت ساکنین این مناطق دارای مذهب سنّی (فرقه شافعی) می­باشند که این موارد نیز بر روند مشارکت اجتماعی آنها تأثیرگذار است. در پژوهش حاضر می­خواهیم بدانیم میزان مشارکت اجتماعی شهروندان شهرستان­های جوانرود و روانسر در چه وضعیّتی می­باشد؟ و عوامل فرهنگی مؤثّر بر مشارکت اجتماعی را در این شهرستان­ها که جزء مناطق کمترتوسعه­یافته (براساس مصوبه هیأت وزیران سال 1388) استان کرمانشاه می­باشد، مورد مطالعه و آزمون قرار دهیم تا مشخص شود که چه عواملی بر کاهش مشارکت اجتماعی شهروندان شهرستان­های جوانرود و روانسر تأثیر گذاشته­اند؟

 

 

مبانی و چهارچوب نظری پژوهش

مبانی نظری این تحقیق از آرا صاحب نظران مکتب نوسازی قدیم و روانشناسان اجتماعی گرفته شده است. اندیشمندان مکتب نوسازی قدیم بر تمایز و تفکیک دو نوع جامعه سنّتی و مدرن تأکید دارند، آنها برای جامعه مدرن یک سری ویژگی­ها قائل هستند که از آن جمله می­توان، داشتن تکنولوژی­های مدرن، ثبّات­ سیاسی، اقتصاد پیشرفته، سازمان­های اجتماعی با وظایف تفکیک شده، بالا بودن سطح بهداشت و درمان و تحصیلات را برشمرد. متناسب با این ویژگی­های بیرونی و عینی، طرز تفکر و رفتار اجتماعی افراد نیز دچار دگرگونی شده و مشارکت اجتماعی و سیاسی آنان تغییر می­کند. در مقابل این جوامع، جامعه سنّتی قرار دارد که هنوز به سطح توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نرسیده­ است و مشکلات و مسائل ناشی از عدم توسعه، سبب مشارکت کم­رنگ در زمینه­های اجتماعی و سیاسی می­گردد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده است، نشان می­دهد جوامع توسعه­یافته و افرادی که از لحاظ اجتماعی و اقتصادی در مراتب بالاتری قرار دارند، انگیزه­های بیشتری برای مشارکت اجتماعی و سیاسی دارند (4).

دانیال لرنر¹ با بررسی­هایی که در زمینه نوسازی انجام داده است به دنبال اشاعه فرآیند­هایی است که موجبات نوسازی کشورهای صنعتی را فراهم کرده است. او دو نوع جامعه را مدِّ نظر دارد که ویژگی­های اساسی آنها با هم متفاوت است: جامعه سنّتی و جامعه جدید. به نظر وی در جامعه سنّتی، سطح تحصیلات و سواد، دسترسی به رسانه­های جمعی، شهرنشینی و در نهایت روابط اجتماعی نسبت به شهر ضعیف­تر و کم­رنگ­تر است و در نتیجه مشارکت اجتماعی و سیاسی در بین آنها وجود ندارد. لرنر متغیّرهای ذکر شده را در جامعه جدید و مدرن پیدا می­کند و از آن به عنوان یک جامعه مشارکتی نام می­برد. وی تفاوت بین جامعه سنّتی و مدرن را در این متغیّرهای مشارکتی می­بیند و بر این اساس بین جوامع، تفکیک و تمایز قائل می­شود و اعتقاد دارد، سبک جامعه سنّتی و مدرن به فراوانی مشارکت بستگی دارد (8).

به اعتقاد کولین²، توسعه برخاسته از ساختار اجتماعی جوامع است. وی آماده بودن اذهان و داشتن انگیزه­های شخصی را در تحقّق مشارکت و توسعه مؤثّر می­داند و بر آن تأکید دارد. مشارکت اجتماعی مؤثّر، مستلزم داشتن انگیزه­های شخصی است و قبل از اینکه مشارکت عینیت پیدا کند، مستلزم داشتن ذهنیّت مناسب است که بایستی آن را در تفکّرات، عقاید و فرهنگ عامه مردم جستجو کرد. به این منظور و برای درونی کردن فرهنگ مشارکت باید تفکّرات قالبی و پیش­ساخته­های ذهنی را متحوّل و دگرگون کرد و این امر را نمی­توان جز با کار فرهنگی انجام داد (4).

لیپست³ تلاش می‌کند براساس متغیّرهای اجتماعی پدیده مشارکت و عدم مشارکت گروه­های مختلف را در پویش­های اجتماعی تبیین کند و پدیده شرکت یا عدم شرکت اقشار و گروه‌های مختلف را بر اساس عضویّت و مشارکت فعّال در انواع گروه‌ها و سازمان‌های اجتماعی بررسی کند. وی در پژوهش خود در کشورهای مختلف، به بررسی ویژگی­های اجتماعی افرادی که مشارکت بیشتری دارند، پرداخته است. «این ویژگی­ها عبارتند از: منزلت اجتماعی بالا، متأهّل بودن، درآمد بالا، فعّالیّت سیاسی، تحصیلات بالا، شغل بهتر، نژاد سفید، مردان، افراد میانسال، اعضای شوراها و سازمان‌های عمومی» (9).

به اعتقاد هلّی⁴ مشارکت اجتماعی همان مشارکت افراد در گروه­ها و جمع­های خارج از خانواده و در عرصۀ سیاسی شامل مشارکت در گروه­های فشار و احزاب سیاسی است. این مشارکت داوطلبانه که با عضویّت فعّال افراد توأم است و شامل مشارکت افراد در گروه­های خارج از خانواده و گروه­های فشار و سازمان سیاسی می­باشد، هلّی آنها را دو بخش تقسیم می­کند:

- مشارکت رسمی یا نهادی که شامل مشارکت در انجمن­ها، سازمان­ها، باشگاه­ها یا کلوپ­ها می­باشد؛ 

- مشارکت غیرنهادی یا غیررسمی، شامل مشارکت در گروه­هایی با فاصله­های اجتماعی نامنظم مثل گروه­های خیریّه که برای کمک به افرادِ خاص و محرومان تشکیل شده است و یا شرکت در فعّالیّت­هایی که به صورت سازمان یا مؤسّسه نیستند، ولی می­توان روی آنها حساب باز کرد و نسبتاً دائمی­اند، مثل گروه­های تفریحی و موسیقی و ... (10: 140).

از میان نظریه پردازان کلاسیک توسعه و نوسازی، از راجرز⁵ می توان به عنوان جامعه شناسی نام برد که تأکیدش بر متغیّرهای فردی و عناصر نظام شخصیتی افراد بوده و در قالب بحثِ خرده فرهنگ دهقانی و روستایی به بررسی برنامه­های نوگرایی و مشارکت و عدم مشارکت در میان دهقانان و روستاییان پرداخته است. راجرز در تحلیل خود بر ویژگی­های روانی، انگیزشی و فردی تأکید داشته و عقیده دارد از لحاظ روانی بایستی نوعی آمادگی برای پذیرش تغییرات نو و جدید در افراد وجود داشته باشد که آنها را تحت عنوان وجه نظر⁶ مطرح می­کند. به نظر وی عناصری همانند ارزش­ها، انگیزه­ها و وجه نظرها – که در قالب خرده فرهنگ دهقانی طرح شده­اند- عناصر اصلی و کلیدی برای فهم رفتار افراد به شمار می­آیند. او عناصر خرده فرهنگ دهقانی را عناصری می­داند که مانع پذیرش تغییرات جدید، نوآوری و همچنین نوسازی، تجدّد و مشارکت اجتماعی می­باشد. این عناصر عبارتند از: عدم اعتماد متقابل در روابط شخصی، فقدان نوآوری، تقدیرگرایی، پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات، عدم توانایی چشم پوشی از منافع آنی به خاطر منافع آتی، کم اهمّیّت دادن به عامل زمان، خانواده­گرایی، وابستگی به قدرت دولت، محلّی­گرایی و فقدان همدلی (11). اگر بخواهیم به جایگاه مشارکت در نظریه راجرز اشاره کنیم، از برآیند نظر وی این گونه استنباط می­شود که مشارکت مترادف توسعه است و می­توان مشارکت را عنصر کلیدی در فرآیند توسعه به حساب آورد، که به واسطۀ آن می­توان به پیشرفت و توسعه دست یافت و سنّت و عناصر خرده فرهنگ دهقانی نیز مانع رسیدن به مشارکت اجتماعی و توسعه می­باشد.

دیدگاه زمانی محدود

در فرهنگ­های مختلف ارزش و اهمّیّت زمان متفاوت است. در اکثریت جوامع، مردم روستایی فاقد درجه­ای از آگاهی در مورد زمان هستند که سرمایه­داران ارضی و شهرنشینان از آن برخوردارند. زندگی روستایی و دهقانی براساس ثانیه، دقیقه و ساعت­ها نمی­چرخد بلکه سنجش زمان بر پایه طلوع و غروب خورشید و آمدن و رفتن ماه و یا به وسیلۀ فصل­ها و سال­های دراز و طولانی استوار است. به طور عموم، دهقانان تمایل دارند تا زمان را به صورت خام نگاه کنند و مانند افراد شهرنشین، درک درستی از ارزش و اهمیّت زمان ندارند. دهقانان خرده پا گرایش دارند تا به میزان کمتری بر زمان تأکید داشته کنند و کاشت و برداشت در روز مشخّص و برنامه­های پنج ساله برای آنان کارکرد و ضرورتی ندارد. راجرز بر این باور است که دهقانان درک درستی از زمان ندارند و آینده­نگر هم نیستند و گرایش به تفکر، بیشتر نسبت به گذشته و حال وجود دارد تا نسبت به آینده، و این مسأله به عناصر مرتبط با خرده فرهنگ آنها همانند تقدیرگرایی و عدم چشم پوشی از منافع آنی به خاطر کسب منافع آتی ارتباط دارد (12: 63).

 

پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات⁷ 

خواسته­های اجتماعی عبارتست از حالات مطلوب در: شغل، پایگاه اجتماعی، تحصیلات و سطح زندگی در آینده؛ اکثر محققان روستایی معتقدند که میزان خواسته­ها و آرزوها در جامعه دهقانی پایین است. مثلاً لوئیس⁸ اشاره می­کند که به نظر می­رسد اکثر دهقانان تپوزتکانز⁹ فاقد انگیزه قوی بوده و هیچ گونه جاه­طلبی برای پیشرفت فردی ندارند. به نظر وی اگر دهقانان از این خرمن تا خرمن دیگر، غذای کافی و لباس در اختیار داشته باشند راضی هستند. مطالعات راجرز در 4 روستای کلمبیا نشان می­دهد که آرزوهای شغلی و تحصیلی برای فرزندان در میان دهقانان در مقایسه با سرمایه­داران ارضی که در همان دهات زندگی می­کنند، ضعیف­تر است. میزان متوسّط سال­های تحصیل که سرمایه­داران ارضی برای فرزندان خود آرزو کرده­اند دو برابر میزان متوسّطی است که دهقانان خرده­پا برای فرزندان خود آرزو داشته­اند. این تفاوت شدید، از نشانه­های پایین بودن میزان آرزوها در میان دهقانان خرده­ پا است. فاستر اشاره می­کند که محسنات کار شدید و عقل معاش که در میان اقوام انگلوساکسون دیده می­شود در جوامع دهقانی بی­معنی است (12: 60).

 به نظر راجرز و صاحب نظران مکتب نوسازی قدیم، عناصر خرده فرهنگ دهقانی همانند کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات که در جوامع توسعه نیافته وجود دارد، مانع تغییر و نوسازی و مشارکت اجتماعی می­باشد و آن­ها معتقدند ارزش­ها، باورها و نگرش­های افراد که مبتنی بر کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات است با توسعه سازگاری ندارند و تغییرات جدید، باید از طریق نوسازی انجام شود. یعنی این افراد باید در معرض پراکنش اطّلاعات قرار گیرند تا نوسازی اتفاق بیفتد.

 

پبشینه تجربی پژوهش

زارعی و علمی (1402) در مقالۀ «بررسی رابطه بین مشارکت اجتماعی و رضایت از زندگی با احساس امنیّت اجتماعی در بین شهروندان شهر تبریز» که با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است، بیان کردند، نتایج پژوهش بیانگر این است که میزان احساسِ امنیت اجتماعی در بین شهروندان شهر تبریز از وضعیّت متوسطی برخوردار است و از میان ابعاد سه‌گانۀ احساس امنیت اجتماعی: امنیّت جانی و مالی و سیاسی به ترتیب بیشترین میزان را به خود اختصاص داده‌اند. نتایج حاصل از آزمون فرضیّه‌ها نشان داد که بین رضایت از زندگی و مشارکت اجتماعی با احساس امنیّت اجتماعی‌ رابطه معنادار و مثبت وجود دارد. میزان احساس ‌امنیت اجتماعی براساس سطح تحصیلات متفاوت بود،  ولی براساس جنسیّت تفاوتی نداشت. 

فاضلی و همکاران (1402) در مقالۀ «بررسی جامعه شناختیِ عوامل مؤثّر بر مشارکت اجتماعی (مورد مطالعه: شهرستان­های جوانرود و روانسر)» که با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است، بیان کردند، یافته‌های پژوهش حاکی از میزان مشارکت اجتماعی متوسّط در این دو شهرستان‌ است و رابطه معنی‌داری بین متغیّرهای مستقل (تقدیرگرایی، تحصیلات، سن و جنسیّت) با متغیّر وابسته (مشارکت اجتماعی) وجود دارد. امّا بین متغیّر طبقه اجتماعی با مشارکت اجتماعی رابطه‌ معناداری مشاهده نشد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون نشان داد که مقدار ضریب همبستگی چندگانه 393/0 می‌باشد و متغیّرهای مستقل، 6/14 درصد از تغییرات متغیّر وابسته را تبیین می‌کنند و از بین عوامل مؤثّر بر مشارکت اجتماعی، فقط متغیّرهای سن و تقدیرگرایی به ترتیب تأثیرگذار بوده‌اند. نتایج نشان داد، تقدیرگرایی محرّک مشارکت اجتماعی می‌باشد. 

لطفعلی­زاده و همکاران (1401) در مقالۀ «بررسی عوامل مؤثّر بر مشارکت اجتماعی شهروندان در امور شهری (مطالعه موردی: مناطق 8 گانه شهر اهواز)» که با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است، بیان کردند مشارکت اجتماعی زنان از مردان بیشتر بوده است و بین متغیّرهای تعلّق اجتماعی، اعتماد اجتماعی، دینداری، پایگاه اقتصادی و اجتماعی و متغیّرهای زمینه­ای (وضعیّت تأهل، جنس و سن) با مشارکت اجتماعی رابطه معنادار و مثبت وجود داشته است ولی بین بی قدرتی و مشارکت رابطه معنادار و معکوس وجود داشته است. بین سن و جنس با مشارکت اجتماعی شهروندان رابطه­ای مشاهده نشده است.

نیازی ­و همکاران (1401) در مقالۀ «بررسی میزان اعتماد اجتماعی و پایداری نسبت به تمایل مشارکت اجتماعی شهروندان شهر کاشان» که با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه انجام شده است، بیان کردند، متغیّرهای اعتماد اجتماعی و پایداری به ترتیب 22 درصد و 15 درصد از عامل تمایل به مشارکت اجتماعی را تبیین می­کند. بنابراین متغیّرهای اعتماد اجتماعی و پایداری بر تمایل به مشارکت اجتماعی مؤثّرند و می­توان تمایل به مشارکت را بر اساس این متغیّرها تبیین نمود. نتایج آزمون تی نشان داد که وضعیّت اعتماد اجتماعی و مشارکت اجتماعی در بین شهروندان شهر کاشان متوسّط و در حدِّ مطلوب و وضعیّت پایداری در بین شهروندان شهر کاشان در حدِّ نامطلوب و ضعیف می‌باشد.

آقاجانی رفاه و همکاران (1401) در مقالۀ «تحلیل بر هم کنش عوامل تأثیر گذار در مشارکت اجتماعی در نظریۀ شبکۀ کنشگر لاتور با استفاده از روش کیفی زمینه‌ای در بازار تاریخی تبریز» که با رهیافت کیفی از نوع گرندد تئوری انجام شده است، بیان کردند، ارتقای مؤلفۀ فضایی بازار تاریخی تبریز در گرو افزایش آگاهی بازاریان و ایجاد نقش مثبت برای آنها در انواع تصمیم‌گیری‌های مختلف است. فرآیند ایجاد فرصت‌های برابر، منجر به تقویت آگاهی شهروندان می‌شود و به جایگاه مردم به ‌مثابۀ راه‌حل، ارج نهاده می­شود. در این بین، تقویت ساختارهای اقتصادی و همچنین تقویت حسِّ تعلّق خاطر می‌تواند نقشی دو چندان را ایفا نماید.

کرم پور و یوسفوند (1391) در مقالۀ «بررسی نظریه خرده فرهنگ دهقانی راجرز در روستاهای منطقه کهمان شهرستان سلسله» که با رهیافت کیفی (مصاحبه عمیق، بحث گروهی متمرکز و مشاهده مشارکتی) انجام شده است، بیان کردند، عناصر خرده فرهنگ دهقانی راجرز در منطقه مورد بررسی انطباق نداشته و نه تنها مانعی برای توسعه نبوده، بلکه در بعضی موارد محرّک نیز بوده است و با توجّه به یافته­های پژوهش، خرده فرهنگ بومی و سنّتی، نه به عنوان مانع و معارض، بلکه پناهگاه و رقیبی برای توسعه است. یافته­های آنها بیانگر تاثیر خرده فرهنگ محلّی بر توسعه روستاهای مورد بررسی است. 

احمدرش، دانش مهر و شاکری (1390) در مقالۀ «بررسی رابطه بین عناصر خرده­ فرهنگ دهقانی و پایگاه اقتصادی- اجتماعی روستاییان در بخش لاجان شرقی شهرستان پیرانشهر» که با روش پیمایشی و با ابزار پرسشنامه و مصاحبه انجام شده است، بیان کردند، وضعیت عناصر خرده فرهنگ دهقانی در جامعه مذکور و بسیاری نگرش­ها و مفاهیم موافق توسعه، نسبتاً خوب است و به جز در موارد نادر همانند تقدیرگرایی که در جامعه مورد بررسی، بیشتر جنبه مذهبی دارد، سایر عناصر در سطح بسیار نازلی قرار دارند. 

بائریسویل و اوریس¹⁰ (2023) در مقالۀ «مشارکت اجتماعی و رضایت از زندگی در میان سالمندان: تنوع شیوه­ها و نابرابری اجتماعی در سوئیس» که با روش پیمایشی و ابزار پرسشنامه انجام شده است، بیان کردند، نتایج ما اهمیّت ترکیب اشکال چندگانه مشارکت را برای رضایت از زندگی برجسته کرد و نشان داد که برخی از اشکال از جمله مشارکت در انجمن‌ها، ملاقات با خانواده یا دوستان و حضور در کلیسا بسیار معنادار هستند. هنگام مقایسه تفاوت‌های میان سالمندان، داشتن طیف وسیعی از تعاملات اجتماعی، درگیر شدن در گروه‌ها و حفظ ارتباط خصوصی با غریبه‌ها، منحصر به فردتر به نظر می‌رسد. برخلاف اهمّیّت جامعه­پذیری نهادینه شده و خصوصی برای رضایت از زندگی سالمندان، سنّتی­ترین اشکال ادغام، مانند خانواده و مذهب، برای قشر آسیب­پذیرتر حیاتی هستند.

تولیا¹¹ و همکاران (2022) در مقالۀ «ارزیابی کیفی یک برنامه مداخله­ای برای تقویت مشارکت اجتماعی دانش آموزان اجرا شده توسط معلّمان مدارس ابتدایی یونانی و پرتغالی» که با رهیافت کیفی (مصاحبه) انجام شده است، بیان کردند، مداخله در بهبود مهارت‌های اجتماعی دانش‌آموزان و جوِّ کلی کلاس درس موفّق تلقی می‌شود. مزایای خاص برای دانش آموزان دارای معلولیّت و برای کسانی که از پیشینه­های نژادی یا قومیتی اقلّیّت هستند، دارد. به طور کلّی، برنامه فرند شیپ¹² به عنوان یک مداخله آسان برای اجرای با ساختار و محتوای مرتبط تلقی می­شود و به عنوان بسیار امیدوارکننده در تقویت مشارکت اجتماعی همۀ دانش­آموزان ارزیابی می­شود.

هانگ¹³ و همکاران (2021) در مقالۀ «مزایا و موانع: یک مطالعه کیفی در مورد مشارکت اجتماعی آنلاین در میان سالمندان بیوه در جنوب غربی چین» که با رهیافت کیفی (مصاحبه نیمه­ساختاریافته و عمیق) انجام شده است، بیان کردند، مشارکت اجتماعی افراد مسن بیوه در جنوب غربی چین شروع به ادغام در دنیای دیجیتال کرده است. اگرچه موانع و چالش‌هایی در مشارکت اجتماعی آنلاین وجود دارد، امّا سالمندان بیوه می‌توانند از مزایای آن بهره­مند گردند، زیرا می‌تواند به عنوان یک اقدام مهم برای تسهیل زندگی رضایت‌بخش و پیری موفّق مورد استفاده قرار گیرد. بی­شک مشارکت اجتماعی آنلاین در آینده قابل پیش­بینی به یک روند تبدیل خواهد شد. خانواده، دوستان و متخصصان مراقبت­های بهداشتی باید توجّه بیشتری به نیازهای مشارکت اجتماعی آنلاین در سالمندان بیوه داشته باشند و حمایت کافی از آنها را ارائه دهند.

کیویماکی¹⁴ و همکاران (2021) در مقالۀ «مشارکت والدین در معاینات بهداشت مدارس برای فرزندان نوجوان خود در فنلاند» که با روش پیمایشی انجام شده است، بیان کردند، مشارکت والدین در معاینات بهداشتی مدرسه می­تواند، بهزیستی نوجوانان را ارتقا دهد. کمتر از نیمی از نوجوانان مشارکت والدین را گزارش کردند. عدم مشارکت با شکایات روزانه سلامتی، نوشیدن زیاد الکل، تحصیلات پایین مادر، مشکلات بحث با والدین و سابقه مهاجرت دانش­آموزان همراه بود. پسران و آنهایی که هم با مادر و هم با پدر زندگی نمی­کردند، خطر بیشتری برای عدم مشارکت والدین داشتند. نوجوانان مبتلا به بیماری طولانی مدّت یا مورد آزار و اذیّت، بیشتر مشارکت را گزارش کردند.

یورنته¹⁵ و همکاران (2021) در مقالۀ «مشارکت اجتماعی در علم: دیدگاه سازمان­های جامعه مدنی اسپانیا» که با رهیافت کیفی (مصاحبه نیمه ساختاریافته) انجام شده است، بیان کردند، یافته­های پژوهش در خصوص رابطه فعلی بین سازمان‌های جامعه مدنی و سیستم تحقیقاتی نشان می­دهد که (الف) سازمان‌های جامعه مدنی عمدتاً در یک لحظه تحقیقاتی در علم مشارکت می‌کنند و از پتانسیل خود بی‌اطلاع هستند. (ب) کمبود منابع، دانش متقابل و توانایی‌ها را به عنوان موانعی برای مشارکت سازمان‌های جامعه مدنی شناسایی می‌کنیم. ج) نیاز به تقویت پیوند بین سازمان­های جامعه مدنی و پژوهش از طریق آموزش در روش­های مشارکتی و مهارت­های ارتباطی، ترویج تحقیقات مشارکتی، افزایش درک متقابل و همسویی تحقیقات و اهداف سازمان­های جامعه مدنی وجود دارد.

هیس¹⁶ و همکاران (2021) در مقالۀ «علوم شهروندی در مدارس: پیش­بینی­ها و پیامدهای مشارکت در تحقیقات سیاسی داوطلبانه» که با روش پیمایشی با ابزار پرسشنامه انجام شده است، بیان کردند، زنان، علاقه‌مندتر به لحاظ سیاسی و علمی و نوجوانان کارآمدتر از نظر علمی، انگیزه بیشتری برای یادگیری از این پروژه داشتند. اثربخشی علم نیز به طور مثبت با انگیزه پاداش خارجی (یعنی برنده شدن جایزه) مرتبط بود. هم یادگیری و هم انگیزه پاداش خارجی، احتمال مشارکت را افزایش دادند. پیش و پس اندازه‌گیری بیشتر نشان داد که مشارکت در پروژه، اندکی علاقه علمی را افزایش می‌دهد، اما کارایی علمی را افزایش نمی‌دهد. با این حال، علاقه و کارآمدی سیاسی را هم افزایش داد. داده‌ها کاهش اثربخشی علمی و علاقه را در کسانی که در پروژه شرکت نکردند، نشان داد، که نشان‌دهنده شکاف فزاینده در مشارکت علمی نوجوانان است.

تاکنون تحقیقات گوناگونی در خصوص مشارکت اجتماعی در بین گروه­های مختلف در داخل و خارج کشور انجام شده است که به بررسی و تأثیر سایر متغیّرها بر مشارکت اجتماعی و برعکس پرداخته­اند، امّا پژوهش­های انجام شده در حوزه مشارکت اجتماعی در ایران، بیشتر در مناطق و شهرهای توسعه­یافته و با ساختار و بافت منسجم انجام شده است و کمتر در مناطق توسعه­نیافته و سنّتی به بحث در خصوص مشارکت اجتماعی پرداخته شده است و به ندرت تحقیقی در خصوص مشارکت اجتماعی و عوامل فرهنگی مؤثّر بر آن در مناطق محروم انجام شده است، که در این زمینه خلاء­های پژوهشی احساس شد و از این لحاظ که تحقیق در یک بافت متفاوت (توسعه نیافته) انجام شده است، دارای نوآوری است در نتیجه، این­ها می­تواند وجه تمایز این تحقیق با سایر تحقیقات باشد.

 

 

 

فرضیّه­های پژوهش

- بین کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان شهرستان­های جوانرود و روانسر رابطه معناداری وجود دارد.

- بین پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان شهرستان­های جوانرود و روانسر رابطه معناداری وجود دارد.

 

روش¹⁷ پژوهش

 تحقیق حاضر از حیث اهداف تحقیق، تبیینی، از نظر کاربرد، کاربردی، از نظر روش، پیمایشی، از لحاظ میزان ژرفایی، پهنانگر¹⁸ است. براساس نوع داده و تحلیل نیز، کمی (پیمایشی) است و به لحاظ زمانی مقطعی است.

جمعیّت تحقیق در این پژوهش را کلیه شهروندان بالای 18 سال ساکن در شهرستان­های جوانرود و روانسر تشکیل می­دهند که براساس آخرین سرشماری انجام شده (سال 1395) به تعداد 122826 نفر (شهرستان جوانرود با 2 بخش و 101 روستا با جمعیّت 75169 و شهرستان روانسر نیز با دو بخش و 139 روستا، با جمعیّت 47657 نفر) می­باشند. حجم نمونه در این تحقیق با استفاده از فرمول کوکران محاسبه شد و تعداد آن 384 نفر به دست آمد، که 384 نفر مجموع دو شهر خواهد بود و پرسشنامه به تناسب جمعیّت بین 2 شهر تقسیم شده است. روش نمونه­گیری در این پژوهش، نمونه­گیری خوشه­ای - چند مرحله­ای متناسب با حجم نمونه است. ابزار گردآوری داده­ها، پرسشنامه بوده است.

با توجّه به روش نمونه­گیری انتخاب شده، در مرحله اوّل بین کلیه محلّه­های شهرستان جوانرود (محلّه فرهنگیان فاز 1، محلّه فرهنگیان فاز 2، محلّه فرهنگیان فاز3، محلّه پاسداران، شهرک سلیم­زاده، محلّه بیمارستان، محلّه باباجانی، محلّه هلانیه، محلّه سنجابی، شهرک دادگستری، شهرک علیزاده، محلّه شاهوردی، محلّه قَرگه، محلّه مسکن مهرِ مولوی و محلّه مسکن مهرِ هلانیه) که 15 محلّه می­باشد، قرعه­کشی گردید و یک محلّه یعنی محلّه فرهنگیان فاز 3 از بین قرعه­ها انتخاب گردید. در مرحلۀ دوم بین کلّیه کوچه­های محلّه فرهنگیان فاز 3 (چنار1، چنار2، شمشاد 1، شمشاد2، سرو1، سرو 2، نارون 1 و نارون 2) که 8 کوچه می­باشد، قرعه­کشی گردید و 4 کوچه (شمشاد 1، شمشاد 2، چنار2 و نارون 1) از بین قرعه­ها انتخاب گردید، که با مراجعه به درب منازل به اتّفاق یک نفر دستیار آماری بومی، تمام­شماری انجام شد. در مرحله بعد، بین کلّیه روستاهای شهرستان جوانرود (101 روستا) نیز قرعه­کشی گردید و از بین قرعه­ها 1روستا یعنی روستای سرود سفلی، انتخاب شد که با مراجعه به روستای مذکور تمام­شماری انجام شد. با توجّه به اینکه نمونه­گیری خوشه­ای- چند مرحله­ای متناسب با حجم نمونه، به عنوان روش نمونه­گیری انتخاب شده بود، از بین 75169 نفر جمعیّت شهرستان جوانرود، تعداد 54354 نفر در شهر (72 درصد جمعیّت) ساکن بودند. بنابراین 72 درصد پرسشنامه­ها، یعنی تعداد 144 پرسشنامه به شهرستان جوانرود اختصاص پیدا کرد و 28 درصد پرسشنامه­ها یعنی تعداد 56 پرسشنامه به روستای انتخاب شده (روستای سرود سفلی) اختصاص یافت.

در شهرستان روانسر نیز، در مرحله اوّل بین کلیه محلّه­های آن شهرستان (محلّه کامیاران، محلّه گرمه­خانی، محلّه خیابان بهار، محلّه هواشناسی، محلّه تازه آباد، محلّه فرهنگیان قدیم و جدید 3 فاز، محلّه زمین شهری، محلّه بلوار معلّم، شهرکِ ویس­القرن و شهرکِ گِلِ سفید) که 10 محلّه می­باشد، قرعه کشی گردید و 1 محلّه یعنی محلّه هواشناسی از بین قرعه­ها انتخاب گردید، سپس در مرحلۀ دوم، با توجّه به کوچک بودن محلّه و کم بودن تعداد کوچه­های آن، کلّیه کوچه­های محلّه هواشناسی (کوچه شقایق 6، کوچه شهیده فیروزه رضایی، کوچه خیّام 4، کوچه شقایق8، کوچه شهیده مولود کرمی و کوچه ربیوار2) که 6 کوچه می­باشد، تمام­­شماری شد. در مرحله بعد، بین کلیّه روستاهای شهرستان روانسر (139روستا) قرعه­کشی گردید و از بین قرعه­ها یک روستا یعنی روستای ده­لیلی انتخاب شد که با مراجعه به روستای مذکور تمام­شماری انجام شد. با توجّه به اینکه نمونه­گیری خوشه­ای- چند مرحله­ای متناسب با حجم نمونه به عنوان روش نمونه­گیری انتخاب شده بود، از بین 47657 نفر جمعیّت شهرستان روانسر، تعداد 28085 نفر در شهر (59 درصد جمعیّت) ساکن بودند، بنابراین 59 درصد پرسشنامه­ها یعنی تعداد 118 پرسشنامه به شهرستان روانسر اختصاص پیدا کرد و 41 درصد پرسشنامه­ها یعنی تعداد 82 پرسشنامه به روستای انتخاب شده (روستای ده لیلی) اختصاص یافت.

در پژوهش حاضر متغیّرهای مستقل، کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات است و متغیّر وابسته، مشارکت اجتماعی است که به تعریف نظری و عملیاتی آنها می­پردازیم.

تعریف نظری مشارکت اجتماعی: تعریف نظری ما از این متغیّر با الهام از تعریف هلّی عبارت است از مشارکت افراد در گروه­ها و جمع­های خارج از خانواده و در عرصه سیاسی شامل مشارکت در گروه­های فشار و احزاب سیاسی است. این مشارکت داوطلبانه که با عضویّت فعّال افراد توأم است و شامل مشارکت افراد در گروه­های خارج از خانواده، گروه­های فشار و سازمان سیاسی می­باشد، هلّی آنها را دو بخش تقسیم می­کند:

- مشارکت رسمی یا نهادی که شامل مشارکت در انجمن­ها، سازمان­ها، باشگاه­ها یا کلوپ­ها می­باشد؛

 - مشارکت غیر نهادی یا غیررسمی شامل مشارکت در گروه­هایی با فاصله­های اجتماعی نامنظم مثل گروه­های خیریّه که برای کمک به  افرادِ خاص و محرومان تشکیل شده است و یا شرکت در فعّالیّت­هایی که به صورت سازمان یا مؤسّسه نیستند، ولی می­توان روی آنها حساب باز کرد و نسبتاً دائمی­اند، مثل گروه­های تفریحی و موسیقی و ... (10: 140).

تعریف عملیاتی مشارکت اجتماعی: مشارکت اجتماعی براساس تعریف هلّی عملیاتی شده است که شامل مشارکت­رسمی و غیررسمی می­باشد. منظور از مشارکت رسمی، مشارکت در سازمان­ها، انجمن­ها و کلوپ­ها (باشگاه­ها) است. برای سنجش مشارکت رسمی از 5 گویه محقّق ساخته استفاده شده است که شامل: 1) شرکت در فعّالیّت­های بسیج؛ 2) شرکت در انجمن اولیا و مربیان؛ 3) مشارکت در تعاونی­های شهری و روستایی؛ 4) شرکت در نماز جماعت؛ 5) شرکت در راهپیمایی­ها می­باشد که در یک طیف پنج گزینه­ای با نمرات مشخص(خ زیاد (4)، زیاد(3)، تا حدودی(2)، کم(1) و خیلی­کم(0)) پرسیده شده است.

منظور از مشارکت غیر­رسمی، مشارکت­های اتّفاقی (نامنظم) و مشارکت پایدار است. برای سنجش مشارکت غیررسمی از 4 گویه محقّق­ساخته استفاده شده است که شامل: 1) کمک به مردم آسیب دیده در رفع مشکلات مانند زلزله و ...؛ 2) پرداخت صدقه و کمک به افراد مستمند؛ 3) مشارکت در مراسم عزا و شادی بستگان، همسایگان و هم­محله­ای­ها؛ 4) مشارکت در فعالیت عمرانی محلّی مثل ساخت مساجد و اماکن مذهبی و ... می­باشد که در یک طیف پنج گزینه­ای با نمرات مشخّص(خ زیاد(4)، زیاد(3)، تا حدودی(2)، کم(1) و خیلی­کم(0)) پرسیده شده است.

تعریف نظری کم اهمّیّت دادن به عامل زمان: زندگی دهقانی براساس ثانیه، دقیقه، و یا ساعت­ها نمی­چرخد بلکه سنجش زمان بر طلوع و غروب خورشید، درآمدن یا پنهان شدن ماه و یا به وسیله فصول و سال­های دراز و بی پایان استوار است (12).

تعریف عملیاتی کم اهمیّت دادن به عامل زمان: کم اهمّیّت دادن به عامل زمان بر اساس تعریف راجرز عملیاتی شده است که در این پژوهش با اهمّیّت وقت­­شناسی، داشتن برنامه زمانی مشخص در طول هفته و بطور روزانه و اعتقاد به انجام فعّالیّت­ها در روز و ساعت مشخص سنجیده شده است. برای سنجش متغیّر کم اهمّیّت دادن به عامل زمان از 4 گویه استاندارد شده پژوهشگران خارجی (راجرز، مک­کله­لند¹⁹ و ...) و داخلی (ازکیا، محسنی تبریزی، غفاری و ...) پس از بومی­سازی، استفاده شده است. گویه­های این متغیّر شامل: 1) برای انجام کارهای خود در طول هفته برنامه زمانی مشخص دارم؛ 2) در هر کاری که برنامه­ریزی زمانی مشخصی داشته­ا­م تقریباً موفق بوده­ام؛ 3) اگر در حین انجام فعّالیّت­هایم ساعت نباشد، دچار سردرگمی می­شوم؛ 4) بدون وجود ساعت و زمان­بندی دقیق، زندگی برایم غیرقابل تصوّر است. گویه­ها در یک طیف پنج گزینه­ای با نمرات مشخص (کاملاً موافقم(4)، موافقم(3)، تا حدودی(2)، مخالفم(1) و کاملاً مخالفم(0)) پرسیده شده است.

تعریف نظری پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات: خواسته­های اجتماعی عبارتست از حالات مطلوب در شغل، پایگاه اجتماعی، تحصیلات و سطح زندگی در آینده. اکثر محققان روستایی معتقدند که میزان خواسته­ها و آرزوها در جوامع دهقانی بسیار پایین است؛ لوئیس اشاره می­کند، به نظر می­رسد اکثر دهقانان تپوزتکانز²⁰ فاقد انگیزه قوی بوده و هیچگونه جاه­طلبی برای پیشرفت ندارند. به نظر وی اگر دهقان از این خرمن تا خرمن دیگر، غذای کافی و لباس در اختیار داشته باشد راضی هستند (12).

تعریف عملی پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات: پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات بر اساس تعریف راجرز عملیاتی شده است که در این پژوهش، داشتن آرزو و پیشرفت برای خود و فرزندان در شغل، تحصیلات، ثروت و سطح زندگی به عنوان شاخص­هایی برای سنجش پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات در نظر گرفته شده است. برای سنجش متغیّر پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات از 4 گویه استاندارد شده پژوهشگران خارجی (راجرز، مک­کله­لند و ...) و داخلی (ازکیا، محسنی تبریزی، غفاری و ...) پس از بومی­سازی، استفاده شده است. گویه­های این متغیّر شامل: 1) تا به­ حال آرزو نکرده­ام که به سفر خارج از کشور بروم؛ 2) من به هر آنچه که در زندگی­ام خواسته­ام، رسیده­ام و از خدا چیز بیشتری نمی­خواهم؛ 3) اینکه دیگران چقدر موفق شوند برایم اهمیتی ندارد و تلاشی جهت رقابت نمی­کنم؛ 4) من دنبال خوشبختی نمی­گردم چون احساس می­کنم خیلی خوشبختم. گویه­ها در یک طیف پنج گزینه­ای با نمرات مشخص (کاملاً موافقم(4)، موافقم(3)، تا حدودی(2)، مخالفم(1) و کاملاً مخالفم(0)) پرسیده شده است.  

پایایی²¹ ابزار تحقیق با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ²² مورد آزمون قرار گرفت که با انجام پیش آزمون²³ مقدار آلفای کرونباخ متغیّرها که شامل مشارکت رسمی (790/0)، مشارکت غیررسمی (708/0)، کم اهمّیّت دادن به عامل زمان (715/0) و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات (718/0) می­باشد، مشخص شد و نشان داد که سؤالات پرسشنامه از پایایی خوبی برخوردار است. اعتبار²⁴ ابزار تحقیق با استفاده از اعتبار صوری²⁵ بدست آمد. در اعتبار صوری، برای برآورد اعتبار تجربی معرّف­ها، از داوری اجتماع علمی استفاده می­شود، که در این تحقیق برای افزایش اعتبار محتوای پرسشنامه، از موارد زیر استفاده گردید:

-  استفاده از نظرات استاد راهنما و استاد مشاور و کارشناسان پژوهشی؛

-  مطالعه پرسشنامه­های مشابه (استفاده از پرسشنامه­های استاندارد و آزمون شده قبلی در پژوهش­های مشابه). پس از تایید صاحب­نظران که سوالات به متغیّرهای مورد نظر مربوط است و می­تواند آنها را بسنجد، پرسشنامه وارد میدان تحقیق شد.

برای تجزیه و تحلیل داده­ها از نرم افزار  SPSSاستفاده شده است. در بخش آمار توصیفی با استفاده از شاخص­های آمار توصیفی، پژوهشگر داده­های جمع آوری شده را توصیف و در بخش استنباطی جهت تعیین همبستگیِ متغیّر مشارکت اجتماعی با متغیّرهای کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چند متغیّری استفاده شده است.

 

یافته­های پژوهش

الف) یافته­های توصیفی

برای توصیف نتایج تحقیق از جدول (1) استفاده شده است که نتایج در قالب آن نمایش داده شده است.

جدول شماره(1): توزیع درصد فراوانی پاسخگویان به تفکیک تحصیلات، جنسیّت، سن و وضعیّت تأهّل

نام متغیّر	طبقات متغیّر	فراوانی	درصد	درصد معتبر
تحصیلات	بیسواد	7	8/1 %	8/1 %
	ابتدایی	19	9/4 %	9/4 %
	سیکل	41	7/10 %	7/10 %
	دیپلم	102	6/26 %	6/26 %
	کاردانی	50	0/13 %	0/13 %
	کارشناسی	125	6/32 %	6/32 %
	کارشناسی ارشد و بالاتر	40	4/10 %	4/10 %
جنسیّت	مرد	241	8/62 %	8/62 %
	زن	143	2/37 %	2/37 %
سن	30 سال و کمتر از 30 سال	178	4/46 %	4/46 %
	31 تا 40 سال	125	6/32 %	6/32 %
	41 تا 50 سال	58	1/15 %	1/15 %
	بالاتر از 50 سال	23	0/6 %	0/6 %
وضعیّت تأهّل	مجرد	158	4/41%	4/41%
	متأهّل	221	6/57%	6/57%
	بدون همسر در اثر فوت	0	0%	0%
	بدون همسر در اثر طلاق	5	3/1%	3/1%

 

مطابق جدول(1)، در بررسی حاضر از بین 384 پاسخگوی مورد مطالعه در شهرستان­های جوانرود و روانسر 8/1 درصد بیسواد، 9/4 درصد ابتدایی، 7/10 درصد سیکل، 6/26 درصد دیپلم، 0/13 درصد کاردانی، 6/32 درصد کارشناسی و 4/10 درصد دارای تحصیلات کارشناسی ارشد و بالاتر بودند. در مجموع می­توان گفت بیشتر پاسخگویان دارای تحصیلات دانشگاهی بودند. در خصوص وضعیّت جنسیّت پاسخگویان ملاحظه می گردد 8/62 درصد مرد و  2/37 درصد زن بودند. در مجموع می­توان گفت بیشتر پاسخگویان مرد بودند. در خصوص وضعیّت سنِّ پاسخگویان، ملاحظه می­گردد 4/46 درصد 30 سال و کمتر از 30 سال، 6/32 درصد 31 تا 40 سال، 1/15 درصد 41 تا 50 سال و 0/6 درصد بالاتر از 50 سال بودند. در مجموع می­توان گفت بیشتر پاسخگویان در گروه سنّی 30 سال و کمتر از 30 سال بودند. در خصوص وضعیّت تأهّل پاسخگویان، ملاحظه می­گردد که 1/41 % مجرّد، 6/57 % متأهّل، 0 % بدون همسر در اثر فوت و 3/1 % بدون همسر در اثر طلاق بودند و در مجموع می­توان گفت بیشتر پاسخگویان متأهّل بودند.

جدول شماره (2): توزیع درصد فراوانی پاسخگویان به تفکیک مشارکت اجتماعی و ابعاد آن، کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و  پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات

نام متغیّر	طبقات متغیّر	فراوانی	درصد	درصد معتبر	میانگین
مشارکتِ اجتماعی رسمی	پایین	180	9/46%	9/46%	متوسّط به پایین
	متوسّط	145	8/37%	8/37%
	بالا	59	4/15%	4/15%
مشارکت اجتماعی غیررسمی	پایین	38	9/9%	9/9%	متوسّط به بالا
	متوسّط	159	4/41%	4/41%
	بالا	187	7/48%	7/48%
مشارکت اجتماعی (رسمی و غیررسمی)	پایین	100	0/26 %	0/26 %	متوسّط
	متوسّط	199	8/51 %	8/51 %
	بالا	85	1/22%	1/22%
کم اهمّیّت دادن به عامل زمان	پایین	18	7/4%	7/4%	متوسّط به بالا
	متوسّط	180	9/46%	9/46%
	بالا	186	4/48%	4/48%
پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات	پایین	54	1/14%	1/14%	متوسّط به بالا
	متوسّط	175	6/45%	6/45%
	بالا	155	4/40%	4/40%

مطابق جدول(2)، در خصوص متغیّر مشارکت اجتماعی رسمی از بین 384 پاسخگوی مورد مطالعه 9/46 درصد پاسخگویان دارای مشارکت اجتماعی رسمی پایین، 8/37 درصد دارای مشارکت اجتماعی رسمی متوسّط و 4/15درصد دارای مشارکت اجتماعی رسمی بالا بودند. میانگین متغیر مشارکت اجتماعی رسمی، متوسط به پایین است. در خصوص متغیر مشارکت اجتماعی غیررسمی 9/9درصد دارای مشارکت اجتماعی غیررسمی پایین، 4/41 درصد دارای مشارکت اجتماعی غیررسمی متوسّط و 7/48 درصد دارای مشارکت اجتماعی غیررسمی بالا بودند. میانگین متغیر مشارکت اجتماعی غیررسمی متوسّط به بالا است. در خصوص متغیّر مشارکت اجتماعی که از ترکیب متغیّرهای مشارکت­ رسمی و غیررسمی سنجیده شده است، 26 درصد دارای مشارکت اجتماعی پایین، 8/51 درصد دارای مشارکت­ اجتماعی متوسّط و 1/22 درصد دارای مشارکت اجتماعی بالا بودند. میانگین متغیّر مشارکت اجتماعی متوسّط است. در خصوص متغیّر کم اهمّیّت دادن به عامل زمان، 7/4% اهمّیّت دادن به عامل زمان آنها پایین، 9/46%اهمّیّت دادن به عامل زمان آنها متوسّط و 4/48% اهمّیّت دادن به عامل زمان آنها بالا بوده است. میانگین متغیّر اهمّیّت دادن عامل زمان متوسّط به بالا است. در خصوص متغیّر پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات، 1/14% سطح آرزوها و تمایلات آنها پایین، 6/45% سطح آرزوها و تمایلات آنها متوسّط و 4/40% سطح آرزوها و تمایلات آنها بالا بوده است . میانگین سطح آرزوها و تمایلات پاسخگویان متوسّط به بالا است.

ب) یافته­های استنباطی

برای آزمون فرضیّه­های تحقیق از آزمون­های دو متغیّره (ضریب همبستگی پیرسون) و برای بررسی آزمون­های چند متغیّره از تحیل رگرسیون استفاده شده است که نتایج آنها آورده شده است.

جدول شماره (3): نتایج آزمون همبستگی پیرسون بین متغیّرهای کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و  پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات با مشارکت اجتماعی

متغیّر وابسته	متغیّر مستقل	ضریب همبستگی پیرسون	سطح معناداری	ضریب تعیین
مشارکت اجتماعی	کم اهمّیّت دادن به عامل زمان	251/0	00/0	06/0
	پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات	284/0-	00/0	08/0

 

- بین کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان شهرستان­های جوانرود و روانسر رابطه معناداری وجود دارد. 

مطابق جدول (3) و براساس آزمون همبستگی پیرسون ملاحظه می­گردد که بین کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و مشارکت اجتماعی پاسخگویان همبستگی وجود دارد. میزان ضریب همبستگی پیرسون بین متغیّرهای کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و مشارکت اجتماعی 251/0، حجم نمونه 384 نفر، سطح معناداری00/0 و سطح اطمینان 99 درصد می­باشد. جهت رابطه بین کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و مشارکت اجتماعی مثبت است، شدّتِ همبستگی به دست آمده در حدِّ کم و ضعیف است، ضریب تعیین 06/0 است که نشان می­دهد متغیّر کم اهمّیّت دادن به عامل زمان، 6 درصد از واریانس مشارکت اجتماعی را تبیین می­کند، نتایج نشان می­دهد با افزایش میزان اهمّیّت دادن به عامل زمان، مشارکت اجتماعی تا حدِّ کمی افزایش پیدا خواهد کرد.

- بین پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و میزان مشارکت اجتماعی شهروندان شهرستان­های جوانرود و روانسر رابطه معناداری وجود دارد. 

مطابق جدول (3) و براساس آزمون همبستگی پیرسون ملاحظه می­گردد که بین پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و مشارکت اجتماعی پاسخگویان همبستگی وجود دارد. میزان ضریب همبستگی پیرسون بین متغیّرهای پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و مشارکت اجتماعی 284/0-، حجم نمونه 384، سطح معناداری00/0 و سطح اطمینان 99 درصد می­باشد. جهت رابطه بین پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات و مشارکت اجتماعی معکوس و منفی است. شدّت همبستگی به دست آمده در حدِّ کم و ضعیف است. ضریب تعیین 08/0 است که نشان می­دهد متغیّر پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات، 8 درصد از واریانس مشارکت اجتماعی را تبیین می­کند، نتایج نشان می­دهد با بالارفتن سطح آرزوها و تمایلات، مشارکت اجتماعی تا حدِّ کمی کاهش پیدا خواهد کرد.

 

رگرسیون چند متغیّری

تحلیل رگرسیون این امکان را برای محقق فراهم می­کند تا تغییرات متغیّر وابسته را از طریق متغیّرهای مستقل پیش­بینی و سهم هر یک از متغیّرهای مستقل را در تعیین متغیّر وابسته تبیین کند. شرط استفاده از رگرسیون، تایید شدن پیش فرض­های آن است که به شرح زیر می­باشد:

 - بین متغیّرهای مشارکت اجتماعی و کم اهمّیّت دادن به عامل زمان رابطه خطّی و مثبت وجود داشت و بین متغیّرهای مشارکت اجتماعی و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات رابطه خطّی و منفی وجود داشت؛

- سطح سنجش متغیّر ملاک (مشارکت اجتماعی) و متغیّرهای پیش­بین (کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات) فاصله ای/ نسبی بود؛

- بالا بودن حجم نمونه که حداقل 10 برابر تعداد متغیّرهای پیش­بین است؛ 

- بین متغیّرهای مستقل رابطه خطّی چندگانه وجود نداشت و میزان ضریب همبستگی پیرسون بین دو متغیّر مستقل 137/0- بود که احتمال وجود رابطه هم­خطّی چندگانه بسیار کم است.

 بنابراین، برای اندازه­گیری میزان تغییرات متغیّر وابسته به وسیله متغیّرهای مستقل از آزمون تحلیل رگرسیون چند متغیّره و متد همزمان²⁶ استفاده شده است.

مطابق جدول (4) مقدار ضریب همبستگی چندگانه 356/0 به دست آمده است که نشان دهنده همبستگی ضعیف بین مقادیر واقعی و مقادیر مشاهده شده­ی متغیّر ملاک است. مقدار ضریب تعیین تعدیل شده 127/0 است و بدین معناست که متغیّرهای پیش­بین مدل توانسته­اند 7/12 درصد از واریانس متغیر ملاک را پیش­بینی کنند و به عبارت دیگر 7/12 درصد از سهم واریانس متغیّر مشارکت اجتماعی ناشی از متغیّرهای مستقل (کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات) است. 

جدول شماره (4): خلاصه مدل رگرسیون چند متغیّره
شاخص های آماری	ضریب همبستگی چندگانه	ضریب تعیین	ضریب تعیین تعدیل شده	خطای استاندارد تخمین
مقادیر	356/0	127/0	122/0	48012/7

 

مطابق جدول (5) نتایج نشان داد که متغیّر پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات با ضریب بتای استاندارد شده 255/0- با جهت تأثیر و پیش­بینی­کنندگی منفی در مرتبه اوّل و متغیّر کم اهمّیّت دادن به عامل زمان با ضریب بتای استاندارد شده 217/0 با جهت تأثیر و پیش­بینی­کنندگی مثبت در مرتبه دوم بر مشارکت اجتماعی اثر دارند.

جدول شماره (5): میزان تأثیر متغیّرهای کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات  بر متغیّر مشارکت اجتماعی در رگرسیون چندمتغیّره 

متغیّرها	ضرایب استاندارد نشده				ضرایب استاندارد شده		مقدار T		سطح معناداری
	Unstandardized coefficient				coefficients
	B		Std. Error		Beta
کم اهمّیّت دادن به عامل زمان		546/0		122/0		217/0		480/4		000/0
پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات		573/0-		109/0		255/0-		272/5-		000/0

 

بحث و نتیجه­گیری

پژوهش حاضر با هدف بررسی جامعه­شناختی مشارکت­ اجتماعی و عوامل فرهنگی مؤثّر بر آن در شهرستان­های کمتر­توسعه­یافته جوانرود و روانسر استان کرمانشاه انجام شده است. نتایج بدست آمده نشان می­دهد میزان مشارکت اجتماعی در سطح شهرستان­های مورد مطالعه در سطح متوسّط است که با نتایج پژوهش نیازی و همکاران (1401) و فاضلی و همکاران (1402) همسو می­باشد. با توجّه به اینکه متغیّر مشارکت اجتماعی از ترکیب متغیّرهای مشارکت رسمی و غیررسمی سنجیده شده است، با بررسی­های انجام شده و به صورت دقیق می­توان گفت میزان مشارکت غیررسمی در این جوامع در سطح متوسّط به بالا می­باشد. برعکس میزان مشارکت رسمی آنها در سطح متوسّط به پایین می­باشد که نشان می­دهد شهروندان چندان تمایلی به مشارکت در فعّالیّت­های رسمی ندارند.

با توجه به اینکه دغدغه این پژوهش، پایین بودن میزان مشارکت مردم بویژه مشارکت رسمی می­باشد، دماسنج مشارکت اجتماعی در این مناطق با میزانی که نشان می­دهد، می­تواند هشداری برای مسؤولان باشد تا با داشتن راهکارهای مناسب از سقوط بیشتر مشارکت اجتماعی جلوگیری کنند. مشارکت­های غیررسمی از قدیم در میان عشایر، روستاییان و حتّی شهرنشین­ها وجود داشته و مشارکت در مراسمات عزا و شادی و کمک به مردم آسیب دیده و پرداخت صدقه و ... از طریق خانواده و اطرافیان در وجود افراد نهادینه شده است و سبب شده تا بعد غیررسمی مشارکت پررنگ­تر از بعد رسمی باشد و بروز و ظهور بیشتری داشته باشد. بنابراین نتایج این تحقیق با بسترهای تاریخی و فرهنگی در جامعه ما سنخیّت دارد، امّا مشارکت در کارهای رسمی به آگاهی و آموزش نیاز دارد و آموزش و بالا بردن سطح اطّلاعات، دانش و آگاهی افراد می­تواند سبب بالارفتن مشارکت آنها در بعد رسمی گردد. اهمیّت و ارزش بالای مشارکت رسمی در سطح جامعه باید به صورت مستقیم و غیرمستقیم در وجود افراد نهادینه شود، به گونه­ای که افراد از زمان کودکی روحیّات مشارکت­پذیری را داشته باشند و این ارزش­ها از طریق خانواده و مدارس در وجود آنها نهادینه و درونی شود تا بتوانند در فعّالیّت­های رسمی مانند انجمن­ها و تعاونی­ها و ... مشارکت داشته باشند.

برخلاف نظریه راجرز و آرا نظریه پردازان نوسازی قدیم که وجود سنّت و عناصر خرده فرهنگ بومی (کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات) را مانعی برای توسعه و مشارکت می­دانستند نتایج این تحقیق نشان می­دهد، می­توان بر نقشِ مثبتِ این عناصر تاکید کرد، یافته­ها نشان می­دهد بین اهمّیّت دادن به عامل زمان با مشارکت اجتماعی رابطه معنادار و مثبتی وجود دارد و با افزایش میزان اهمّیّت دادن به عامل زمان، مشارکت اجتماعی افزایش پیدا می­کند که با نتایج پژوهش کرم و یوسفوند (1391) همسو می­باشد. راجرز معتقد است در جوامع دهقانی و کم­تر توسعه­یافته، مردم برای زمان ارزش و اهمّیّت چندانی قائل نیستند و کم اهمّیّت دادن به عامل زمان مانعی برای توسعه و مشارکت اجتماعی محسوب می­شود امّا یافته­ها گواهی می­دهد در جامعه مورد مطالعه، مردم برای زمان اهمّیّت و ارزش بالایی قائل هستند و این اهمّیّت دادن به عامل زمان باعث افزایش میزان مشارکت اجتماعی می­شود، آنها برای انجام کارهای خود در طول روز، هفته، ماه و سال برنامه زمانی مشخص دارند. در شهرستان جوانرود که اکثریت افراد در موقعیّت­های تجاری، فعّالیّت و مشارکت دارند، حاضر شدن به موقع در محل کار و شروع فعّالیّت­ها از ابتدای صبح تا ظهر و متعاقباً تا غروب آفتاب و ساعاتی پس از آن تا هنگام تعطیلی مشاغل و کسب و کارها، نشان از ارزش قائل شدن مردمان این شهرستان برای زمان و موقعیّت­های کار می­باشد. در شهرستان روانسر نیز که مردم بیشتر در مشاغل کشاورزی فعّالیّت دارند و می­توان آن را قطب کشاورزی استان کرمانشاه دانست نیز به همین منوال می­باشد، شاید بتوان گفت که در این جوامع، نگرش و دیدگاه مردم نسبت به زمان متفاوت است و زمان را براساس طلوع و غروب خورشید می­سنجند امّا این به معنای کم اهمّیّت دادن به عامل زمان نیست و حتی در مقاطعی، زمان برای آنها اهمّیّت و ارزش بالاتری نسبت به جوامع توسعه­یافته دارد. به طور مثال محصولاتی مانند نخود و صیفی­جات که در این مناطق کشت می­شود، اگر دیرتر از موعد مقرّر از زمین گردآوری گردد، آفتاب آنها را از بین می­برد و ضررهای زیادی را برای کشاورزان منطقه بعمل می­آورد. موفقیّت در فعّالیّت­های کشاورزی در این منطقه که سهم عمده­ای در تأمین محصولات مورد نیاز استان و کشور دارد، نشان­دهنده اهمّیّت دادن مردم به عامل زمان در بارور کردن این محصولات و به ثمر رساندن آنها می­باشد.

یافته­ها نشان داد بین سطح آرزوها و تمایلات با مشارکت اجتماعی رابطه معنادار و منفی وجود دارد و با بالا رفتن سطح آرزوها و تمایلات، مشارکت اجتماعی کاهش پیدا می­کند که با نتایج پژوهش کرم­پور و یوسفوند (1391) همسو و با پژوهش احمدرش، دانش مهر و شاکری (1390) ناهمسو می­باشد. راجرز معتقد است سطح آرزوها و تمایلات در جامعه دهقانی و کم­تر توسعه­ یافته، پایین است امّا یافته­های تحقیق حاکی از آن است که سطح آرزوها و تمایلات در جامعه مورد مطالعه در سطح متوسّط به بالا است و اکثر پاسخگویان دارای انگیزه­ پیشرفت بالا، طالب موفقیت و خوشبختی هستند و ترجیح می­دهند در این زمینه با یکدیگر رقابت کنند. وجود رابطه منفی بین سطح آرزوها و تمایلات و مشارکت اجتماعی می­تواند نشان­دهنده فردگرایی باشد که نتیجه آن کاهش مشارکت اجتماعی است و از خاصیّت­های جوامع در حال گذار می­باشد. فردگرایی در شکل مثبت آن می­تواند منجر به خود شکوفایی، خودباوری و استقلال فردی شود و در شکل منفی آن نیز منجر به توجّه به خود و کسب منافع شخصی بدون توجّه به دیگران می­شود که با توجّه به سابقه ایلی، عشایری و طایفه­ای منطقه و محکم بودن باورهای دینی و مذهبی آنان، می­توان گفت فردگرایی آنها بیشتر جنبۀ مثبت دارد و اکثریت پیشرفت را هم برای خود و خانواده­هایشان به صورت فردی و هم برای طایفه و اطرافیان­شان و به صورت جمعی می­خواهند و علاوه بر جنبه­های مادّی در بعد آروزها به جنبه­های مذهبی و انسان­دوستانه مانند کمک به فقرا و ساخت اماکن مذهبی نیز، توجّه خاصی نشان می­دهند. بنابراین، می­توان گفت هم پیشرفت فردی و جمعی و هم توجّه به جنبه­های مادی و معنوی در جامعه مورد مطالعه وجود دارد.

برخلاف دیدگاه راجرز و صاحب نظران مکتب نوسازی قدیم، میزان عناصر خرده­ فرهنگ دهقانی مانند کم اهمّیّت دادن به عامل زمان و پایین بودن سطح آرزوها و تمایلات، در سطح پایینی می­باشد و این عناصر نیز مبنایی برای مشارکت اجتماعی به شمار می­روند. بنابراین برای تبیین این موضوع باید از تئورهای صاحب­نظران مکتب نوسازی جدید استفاده کرد. برخلاف تئوری­های نظریه­پردازان مکتب نوسازی قدیم که وجود سنّت و عناصر خرده­فرهنگ بومی را مانعی برای توسعه و مشارکت می­دانستند، نظریه­پردازان مکتب نوسازی جدید بر نقش مثبت این عناصر تأکید دارند و تعارضی میان سنّت و تجدّد نمی­بینند، بر تبارشناسی و موقعیّت­های تاریخی در هر منطقه تأکید دارند و مسیر توسعه را یک طرفه و با نگاه به الگوی غربی نمی­بینند و معتقدند هر کشوری می­تواند مسیر توسعه خاصِّ خود را داشته باشد. بنابراین، ترویج سیاست­های صاحب نظران مکتب نوسازی قدیم، بدون توجّه به خرده فرهنگ­های بومی و بافت اجتماعی و فرهنگی هر منطقه نمی­تواند نتایج مورد انتظار را در بحث توسعه و مشارکت به بار بیاورد. برنامه­های توسعه­محور و مشارکتی باید به صورت درون­زا و با تکیه بر سنّت­ها، ارزش­ها و باورهای مردم هر منطقه اجرا شود تا موجب افزایش مشارکت شود.

 

پیشنهادهای کاربردی

- با توجه به ضعیف بودن مشارکت در بعد رسمی در فعّالیّت­های جمعی که توام با مشارکت رسمی مردم انجام می­شود، مسؤولین به وعده­های خود عمل کنند و در صورت داشتن منافع جمعی، این منافع به مردم بازگردد تا میزان اعتماد اجتماعی بالاتر رفته، همراهی مردم با دولت بیشتر شده و زمینه برای مشارکت­های بعدی فراهم گردد و میزان مشارکت رسمی مردم منطقه افزایش پیدا کند؛

- اگر بخواهیم مشارکت مردم منطقه را با توجه به اهمّیّت دادن به عامل زمان در موقعیّت­های کار و زندگی و سطح آرزوها و تمایلات داشته داشتم که هم به پیشرفت فردی و جمعی و هم به جنبه­های مادی و معنوی توجه دارند، می­توان از وحدت، انسجام و یکپارچگی به وجود آمده ناشی از وجود این دو عنصر در بین گروه­های مختلف اجتماعی برای پیشرفت و توسعه استفاده کرد و افراد را در قالب گروه­های مختلف متشکل از دانش­آموختگان، زنان و جوانان در بنگاه­های کوچک و زود بازده سازماندهی کرد و آنها را برای توسعه و مشارکت در سطح جامعه خودشان بسیج کرد، به گونه­ای که امور، به مردم و گروه­های اجتماعی سپرده شود و دولت فقط نقش حمایتی و قابله­گی را ایفا کند و حمایت­های لازم را در بحث­های قانونی، مالی، حقوقی و ... داشته باشد تا توسعه و پیشرفت حاصل شود.

 

تعارض منافع

«بنابر اظهار نویسندگان، مقاله حاضر فاقد هر گونه تعارض منافع بوده است.»

 

منابع

1.       Nikkhah, H and Ahmadi, Z. S. (2016). Investigating socio-cultural factors affecting the social participation of the citizens of Bandar Abbas city, Quarterly Journal of Socio-Cultural Development Studies, 6 (1), P.p: 159-184.

2.       Afshani, S. A and Jantifar, A. (2015). Comparing the level of social participation and its related factors among students of public and non-profit high schools in Yazd, Applied Sociology, 27(3), P.p: 73-96.

3.       Farhadi, M. (2017). Capitals and social participation in the student environment, Cultural Sociology, 9(1), P.p: 99-129.

4.       Nowrozi, F and Bakhtiari, M. (2009). Social participation and social factors affecting it, Strategy Quarterly, 18(53), P.p: 249-269.

5.       Zabadan, M. (2021). The breakdown table of the participation of provinces in the elections of June 28, 2021, Islamic Republic of Iran News Agency, available at: https://www.irna.ir/news/84374531, reference date 17/02/23.

6.       Management and Planning Organization of Kermanshah Province. (2019). Economic, social and cultural report of Kermanshah province for the years 2017 and 2018. Tehran: National Program and Budget Organizationd, first edition.

7.       Rezaei, O., Ahmadi, V and Moradi, A. (2019). The role of economic poverty in social and political participation and social harms (studyed: deprived neighborhoods of Javanroud), Research Journal of Social Work, 7(24), P.p: 37-66.

8.       Zare, B and Rohande, M. (2014). Investigating social factors affecting socio-political participation in a study of citizens over 18 years of age in Karaj city, Iranian Journal of Social Studies, 9(2), P.p: 64-87.

9.       Bayani, F., Dankob, Gh and Hosseini, S. Y. (2018). The study of social factors affecting the socio-cultural participation of middle school teachers in Mashhad, Journal of research in humanities education, 4(14), P.p: 46-67.

10.       Pirahari, N. (2015). Investigating formal and informal social participation of women in Tehran, Women and Society Scientific-Research Quarterly, 7 (Special Issue), P.p: 137-156.

11.       Mousavi, M.T. (2005). Analysis of social participation in Tehran (the peasant subculture approach of Rogers), Scientific-Research Quarterly of Social Welfare, 5(19), P.p: 301-327.

12.       Azkia, M. (1991). An introduction to the sociology of rural development. Tehran: Information Publications, second edition.

13.       Zarei, Y and Elmi, M. (2023). Investigating the relationship between social participation and life satisfaction with a sense of social security among the citizens of Tabriz city, Sociological Studies, (in press).

14.       Fazli, Sh; Adhami, A and Nowrozi, F. (2023). Sociological study of the factors affecting social participation (A survey on the cities of Javanroud and Ravansar), Sociology of Culture and Art, (in press).

15.       Lotfalizadeh, S; Amini, Y and Hosseinzadeh, A. H. (2022). Investigating the effective factors on citizens' social participation in urban affairs (case study: 8 districts of Ahvaz city), Social Development, 17(2), P.p: 115-144.

16.       Niazi, M., Khedmati, Z and Khoshbayani-Arani, F. (2021). Investigating the level of social trust and stability in relation to the willingness of the citizens of Kashan to participate in society, Urban Sociological Studies, 12(43), P.p: 101-132.

17.       Aghajani Refah, R., Norouz Barazjani, V and Nejad Ebrahimi, A. (2022). An Analysis of Interactions among Influential Factors Contributing to Social Participation in the Historic Bazar of Tabriz through the Lens of Latour Actor-Network Theory: A Grounded Theory, Bagh Nazar, 19(107), P.p: 111-126.

18.       Karampour, M. and Yousafund, S. (2013). review of Rogers' peasant subculture theory (case study: villages of Kahman region of Selseleh city), Local Development (Rural-Urban), 4(2), P.p: 139-164.

19.       Ahmadresh, R., Danesh Mehr, H. and Shakri, S. (2012). investigation of the relationship between the elements of small peasantry and the socio-economic base of villagers (a case study of eastern Lajan district, Piranshahr city), Rural Development Quarterly, 3(2), P.p: 143-164.

20.       Baeriswyl, M., & Oris, M. (2023). Social participation and life satisfaction among older adults: Diversity of practices and social inequality in Switzerland, Ageing & Society, 43(6), P.p: 1259-1283.

21.       Toulia, A., Alves, S., Avramidis, E., Sanches-Ferreira, M and Silveira-Maia, M. (2022). Qualitative evaluation of an intervention programme fostering students’ social participation implemented by Greek and Portuguese elementary school teachers, International Journal of Educational Research Open.Volume 3, 100205, P.p: 1-8.

22.       Hong, Y., Fu, J., Kong, D., Liu, S., Zhong, Z., Tan, J and Luo, Y. (2021) Benefits and barriers: a qualitative study on online social participation among widowed older adults in Southwest China, BMC Geriatr, 21 (450), P.p: 1-10.

23.       Kivimäki, HM., Ståhl, TP., Joronen, KM and Rimpelä, AH.(2021). Parents’ Participation in School Health Examinations for Their Adolescent Children in Finland, The Journal of School Nursing. 0(0), P.p: 1-11.

24.       Llorente, C., Revuelta, G and Carrió, M. (2021). Social participation in science: Perspectives of Spanish civil society organizations, Public Understanding of Science, 30(1), P.p: 36–54.

25.       Heiss, R., Schmuck, D., Matthes, J and Eicher, C. (2021). Citizen Science in Schools: Predictors and Outcomes of Participating in Voluntary Political Research, SAGE Open, 11(4), P.p: 1-14.

 

---

[1] 1. Lerner.

[2] 2. Colin.  

[3] 3. Lipset.

[4] 1. Helly.

[5] 2. Rogers.

[6] 3. Attitude.

[7] . Low aspirational levels.

[8] . Lewis.

[9] .Tepoztecans.

[10] . Baeriswyl & Oris.

[11] 1. Toulia. 

[12] 2. Friend-ship.

[13] 3. Hong.

[14] 4. Kivimäki.

[15] 1. Llorente.

[16] 2. Heiss.

[17] . Method.

[18] 2. Extensive.

[19] 1. Mc Clelland. 

[20] . Tepoztecans.

[21] 2. Reliability.

[22] 3. Cronbach's alpha.

[23] 4. Pre-test.

[24] 5. Validity.

[25] 6. Content validity.

[26] . Enter.

---