مطالعه جامعه شناختی ادبیات دوره‌ی قاجار با تأکید بر پریشان قاآنی

محورهای موضوعی : جامعه شناسی

مینا تیموری خسروشاهی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران.)
جلیل امیرپور دریانی ² (استادیارگروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شبستر، دانشگاه آزاد اسلامی، شبستر، ایران. (نویسنده مسئول) ([e-mail]))
ناصر ناصری ³ (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.)

تاریخ دریافت : 1400/04/25 تاریخ پذیرش : 1400/08/30 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: ادبیات, جامعه‌شناسی, عهد قاجار, پریشان قاآنی,

چکیده مقاله :

آثار ادبی، بازتاب تفکرات، شیوة زندگی و اوضاع و احوال هر ملتی هستند و واقعیات اجتماعی را به صورت هنرمندانه نشان می دهند. دورة قاجار به علت داشتن فراز و فرودهای اجتماعی و سیاسی، همواره مورد توجه محقّقان زیادی قرار گرفته است. این عصر به جهت واقع شدن انقلاب مشروطه در آن، به دو دوره تقسیم می گردد که تحقیق حاضر فاصلة سال های بین (1223-1270) را شامل می شود. با وجود اینکه در این دوره به اندازة دورة مشروطه، مباحث اجتماعی انعکاس نیافته ، اما کاربرد این مضامین تا حدودی درآثار شاعران و نویسندگان دیده می‌شود. این مقاله برآن است ارتباط ادبیات با جامعه را در این دوره بررسی نماید و به‌طور خاص موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی موجود در پریشان قاآنی را مورد توجه قرار دهد. بنابراین با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به گزارش‌مورخان داخلی و جهانگردان خارجی به جامعه شناسی ادبیات این دوره پرداخته است. نتایج بررسی‌های اسنادی نشان می‌دهد مسائلی از قبیل فقر، رشوه‌، دزدی، گدایی، گرایش به مسکرات و مخدرات، چاپلوسی و تظاهر در پریشان قاآنی مورد توجه قرار گرفته؛ اما به دلیل مدیحه‌سرا بودن این شاعر درباری، انتقاد از اوضاع نابسامان جامعه به‌طور ملموس امکان نداشته و در قالب حکایت اشاراتی به مشکلات و معظلات اجتماعی موجود شده است.

چکیده انگلیسی:

Literary works, reflect the thoughts, way of life and circumstances of any nation and show social realities artistically. The Qajar period, due to its social and political ups and downs, has always been the focus of attention of many scholars. Due to the constitutional revolution, this era is divided into two periods, the present study covers the interval between the years (1223-1270). Although social issues are not reflected in this period as much as in the following; Therefore, the purpose of this study is to study the sociology of Qajar literature with emphasis on Qaani disturbances. The present study uses descriptive-analytical method and library and documentary study to examine the sociological themes of Qaani. The results of documentary studies show that issues such as poverty, bribery, theft, begging, intoxication and flattery, flattery and pretending to be disturbed by Qaani have been considered; However, due to the eulogy of this court poet, it is not possible to criticize the unhealthy situation of the society in a tangible way, and in the form of an anecdote, there are references to social problems and dilemmas

منابع و مأخذ:

- آدمیت، فریدون (1362)، امیرکبیر و ایران، تهران: خوارزمی.

- آرین­پور، یحیی(1372)، از صبا تا نیما، ج 1، چاپ چهارم، تهران: زوار.

- امین ریاحی، محمد(1378)، تاریخ خوی، تهران: طرح نو.

- اویسی، عبدالعلی و صادقی، حسین(1394)، آموزه‌های ادب تعلیمی در پریشان قاآنی، پژوهش‌نامه ادبیات تعلیمی، دوره7، شماره27، پاییز، ص 58-27.

- باقری، علی (1371)، جامعه و حکومت در ایران، چاپ اول، تهران: قومس.

- برزگر، شبنم (1380)، اندیشه­های توسعه و ترقی اقتصادی در عصر ناصرالدین­شاه، تهران: فصل­نامه فرهنگ و اندیشه، شماره 1.

- بیت، سی­ای (1900)، خراسان و سیستان: لندن.                      

- پاولویچ، م و تریا ایرانسکی (1357)، سه مقاله درباره­ی انقلاب مشروطه ایران، ترجمه­ی م. هوشیار، تهران: شرکت سهامی کتاب­های جیبی.

- پهنادایان، شاهین (1396)، مروری بر ساختار اجتماعی و اقتصادی ایران عصر قاجار، فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، سال سیزدهم، شماره 38، بهار، ص194-173.

- تقوی، سیدمصطفی (1384)، فراز و فرود مشروطه، تهران: مؤسسه دانش و اندیشه­ی معاصر.

-جندقی، یغما(1357) مجموعه آثار، تهران: انتشارات توس.

- جی گریس، ‌ویلیام (1381)، ادبیات و بازتاب آن، ترجمه بهروز عزب­دفتری، تبریز: خوروش.

- حمیدی شیرازی، مهدی(1364)، شعر در عصر قاجار، تهران: گنج کتاب.

- رابینو، یانست لویی (1343)، سفرنامه­ی مازندران و استرآباد، ترجمه­ی غلامعلی وحید مازندرانی، چاپ دوم، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

- راوندی، مرتضی (1374)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد 2، چاپ اول، تهران: نگاه.

- راوندی، مرتضی (1374)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد 4، چاپ اول، تهران: نگاه.

- راوندی، مرتضی (1374)، تاریخ اجتماعی ایران، جلد 8، چاپ اول، تهران: نگاه.

- رفیعی مهر­آبادی، محمد (1373)، تاریخ معاصر ایران (از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه)، چاپ سوم، تهران: عطایی.

- رنه، هانری (1335)، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه همایون فره­وشی، تهران: امیرکبیر.

- زرین­کوب، عبدالحسین (1386)، نقد ادبی، چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.

- شکیبا، پروین(1370)، ‌شعر فارسی از آغاز تا امروز، چاپ اول، تهران: هیرمند.

- شمس لنگرودی، محمد(1375)، مکتب بازگشت (بررسی شعر دوره­های افشاریه،‌ زندیه، قاجاریه)، تهران: مرکز.

- شوستر، ویلیام مورگان(1334ق)، اختناق ایران، ترجمه ابوالحسن موسوی شوشتری­ الجزایری،‌ کلکته: حبل­المتین.

- شیبانی، فتح الله(1308)، دیوان، اسلامبول: طبعه اختر.

- صبا، فتحعلی­خان(1341)، دیوان اشعار، به کوشش محمدعلی نجاتی، تهران: اقبال.

- فروغی بسطامی، میرزاعباس (1368)، دیوان، مقدمه سعید نفیسی، چاپ سوم، تهران: جاویدان.

- فوران، جان (1377)، مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سال­های پس از انقلاب اسلامی، ترجمه­ی احمد تدین، تهران: مؤسسه­ی خدمات فرهنگی رسا.

- فیروزمیرزا فرمان­روا (1380)، سفرنامه کرمان و بلوچستان، به کوشش منصوره اتحادیه و سعاد پیرا، تهران: تاریخ ایران.

- قاآنی شیرازی، حبیب­الله (1338)، پریشان، تصحیح اسماعیل اشرف، شیراز: چاپ موسوی.

- قاآنی شیرازی، حبیب­ الله(بی­تا)، دیوان، تصحیح و مقدمه محمدجعفر محجوب، تهران:امیرکبیر.

-قاضی مرادی، حسن(1385) نوسازی سیاسی در عصر مشروطة ایران، تهران: اختران.

- کرزن، جرج. (1362)، ایران و قضیه­ ی ایران، ترجمه­ ی وحی مازندرانی، جلد اول، چاپ دوم، تهران: علمی و فرهنگی.

- کریمی، سیدمحمد(1398)، بررسی تأثیر ناهنجاری‌های اجتماعی بر ادبیات دوره قاجار، تهران: تفحص.

- گوبینو، کنت دو (بی­تا)، سه سال در ایران، ترجمه­ ی ذبیح­ الله منصوری، تهران: فرخی.

- محمدی، برات(1389)،بررسی جامعه‌شناختی و آسیب‌شناسی اجتماعی در آیینه شعر مشروطه، پژوهشنامه فرهنگ و ادب، سال ششم، پاییز و زمستان.

- مراغه­ ای، زین­العابدین (1384)، سیاحت­ نامه­ ابراهیم ­بیگ، به کوشش محمدعلی سپانلو، چاپ یکم، تهران: مرکز.

- میرزاملکم­ خان (1327)، مجموعه آثار ندای عدالت، تنظیم محمد طباطبایی، تهران: علمی.

- نشاط اصفهانی، (بی­تا)، دیوان، تهران: کتاب­فروشی محمودی.

- نعمتی، نورالدین و طایفی، شیرزاد (1392)، بازتاب اوضاع اجتماعی در متون عصر قاجار با تأکید بر فرهنگ عامه، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، دوره6، شماره3( پیاپی)، پاییز، ص514-497.

- واتسن، رابرت گرنت(1340)، تاریخ ایران (از ابتدای قرن نوزدهم تا سال 1858 با نظری اجمالی به وقایع عمده­ای که به استقرار خاندان قاجار منجر شده است)، ترجمه وحید مازندرانی، تهران: سخن.

- وثوق­ الدوله (1363)، به تصحیح ایرج افشار، چاپ اول، تهران: سلسله نشریات ما. 

-واحددوست، مهوش (1396). ادبیات ایران در دوره قاجار،تهران، نشر سروش.    

 -ولک، رنه و وارن آستن(1373)، نظریه ادبیات، ترجمه مینا موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی. 

 

 

 1- Adamiyat, Fereydun .(1983) . Amirkabir and Iran, Tehran: Kharazmi.

2. Amin Riahi, Mohammad .(1999). History of Khoy, Tehran: New Plan..


3. Arinepour, Yahya (1993), From Saba to Nima, Volume 1, Fourth Edition, Tehran: Zavar.


4. Bagheri, Ali .(1992). Society and Government in Iran, First Edition, Tehran: Qoms.


5. Barzegar, Shabnam . (2001). Thoughts of economic development and progress in the era of Nasser al-Din Shah, Tehran: Culture and Thought Quarterly, No. 1.


6. Beit, S.i . (1900). Khorasan and Sistan: London.


7. Curzon, George. (1983). Iran and the Theorem of Iran, translated by Mazandarani Revelation, Volume One, Second Edition, Tehran: Scientific and Cultural.


8. Firooz Mirza Farmanfarma .(2001). Travelogue of Kerman and Baluchistan, by Mansoureh Etehadiyeh and Saad Pira, Tehran: History of Iran.


9. Foroughi Bastami, Mirza Abbas .(1989). Divan, Introduction by Saeed Nafisi, Third Edition, Tehran: Javidan.


10. Furan, Jan. (1998). Fragile Resistance (History of Social Developments in Iran from Safavid to the years after the Islamic Revolution, translated by Ahmad Tadayon, Tehran: Rasa Cultural Services Institute.


11. Gobineau, Kent Do (Bita), Three years in Iran, translated by Zabihullah Mansouri, Tehran: Farrokhi.


12. Hamidi Shirazi, Mehdi. (1985). Poetry in the Qajar Era, Tehran: Book Treasure.


13. Jandaghi, Yaghma. (1978). Collection of works, Tehran: Toos Publications.


14. J. Grace, William .(2002). Literature and its reflection, translated by Behrouz Azbodftari, Tabriz: Khoroush.


15. Karimi, Seyed Mohammad . (2019). The study of the effect of social anomalies on the literature of the Qajar period, Tehran: Investigation.


16. Maraghehi, Zeinal-Abedin .(2005). Ebrahim Beyg Travelogue, by Mohammad Ali Spanloo, First Edition, Tehran: Center.


17. Mirzamalkamkhan .(1948). Collection of works of Call of Justice, arranged by Mohammad Tabatabai, Tehran: Scientific.


18. Mohammadi, Barat .(2010). Sociological and social pathology study in the mirror of constitutional poetry, Journal of Culture and Literature, sixth year, autumn and winter.


19. Nemati, Noureddin and Taifi, Shirzad .(2013). Reflection of social situation in Qajar era texts with emphasis on popular culture, stylistics of Persian poetry and prose, Volume 6, Number 3 (consecutive), Autumn, pp. 514-497.


20. Neshat Esfahani, (Bita), Divan, Tehran: Mahmoudi Bookstore.


21. Oveysi, Abdolali and Sadeghi, Hossein (2015), Teachings of educational literature in the disturbance of Qaani, Research Journal of Educational Literature, Volume 7, Number 27, Autumn, pp. 58-27.


22. Pahnadayan, Shahin .(2017). A Review of the Social and Economic Structure of Qajar Iran, Quarterly Journal of Political Science, Year 13, Issue 38, Spring, pp. 194-173.


23. Pavlovich, M. and Tria Iransky . (1978). three articles on the Iranian Constitutional Revolution, translated by M. Hoshyar, Tehran: Pocket Books Company.


24. Qaani Shirazi, Habibaullah (Bita), Divan, correction and introduction by Mohammad Jafar Mahjoub, Tehran: Amirkabir.


25. Qaani Shirazi, Habibaullah. (1959). Parishan, edited by Ismail Ashraf, Shiraz: Mousavi Press.


26. Qazi Moradi, Hasan .(2006). Political Modernization in the Iranian Constitutional Era, Tehran: Akhtaran.


27. Rabino, Janest Louis .(1964). Travelogue of Mazandaran and Astarabad, translated by Gholam Ali Vahid Mazandarani, second edition, Tehran, book translation and publishing company.


28. Rafiei Mehrabadi, Mohammad . (1994). Contemporary History of Iran (from the establishment to the extinction of the Qajar dynasty), third edition, Tehran: Atai.


29. Ravandi, Morteza (1995), Social History of Iran, Volume 2, First Edition, Tehran: Negah.


30. Ravandi, Morteza. (1995). Social History of Iran, Volume 4, First Edition, Tehran: Negah.


31. Ravandi, Morteza .(1995). Social History of Iran, Volume 8, First Edition, Tehran: Negah.


32. Rene, Henry .(1956). Travelogue from Khorasan to Bakhtiari, translated by Homayoun Farhoushi, Tehran: Amirkabir


33. Saba, Fath Ali Khan . (1962). Poetry Divan, by Mohammad Ali Nejati, Tehran: Iqbal.


34. Schuster, William Morgan .(1916). The Oppression of Iran, translated by Abolhassan Mousavi, Algerian Shushtar, Calcutta: Habal al-Matin.


35. Shakiba, Parvin .(1991). Persian poetry from the beginning to today, first edition, Tehran: Helmand.


36. Shams Langroudi, Mohammad. (1996). The School of Return (Study of Poetry of Afshari Periods, Zandieh, Qajar), Tehran: Center.


37. Sheibani, Fathullah .(1929). Diwan, Islambul: Akhtar Press.


38. Taghavi, Seyed Mostafa . (2005). The Rise and Fall of the Constitution, Tehran: Institute of Contemporary Knowledge and Thought.


39. Vaheddust .mahvash .(2017). Iranian literature in the Qajar period, Tehran, Soroush Publishing.


40. Volk, René and Warren Austen .(1994). Literary Theory, translated by Mina Movahed and Parviz Mohajer, Tehran: Scientific and Cultural


41. Vosough Al-Dawlah. (1984). edited by Iraj Afshar, first edition, Tehran: our series of publications.


42. Watson, Robert Grant .(1961). History of Iran (from the beginning of the nineteenth century to 1858 with a brief overview of the major events that led to the establishment of the Qajar dynasty), translated by Vahid Mazandarani, Tehran: Sokhan.


43. Zarrinkoob, Abdolhossein .(2007). Literary Criticism, Eighth Edition, Tehran: Amirkabir.