اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر
نازیلا مزروعی
1
(
دانشجوی دکتری تخصصی روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم انسانی، واحد تبریز ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران.
)
مرضیه علیوندی وفا
2
(
استادیار، گروه روانشناسی ، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی ، واحد تبریز ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز ، ایران ( نویسنده مسئول ) m.alivand@iaut.ac.ir
)
نعیمه محب
3
(
استادیار ، گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی ,تربیتی ، واحد تبریز ، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران
)
کلید واژه: احساس گناه, کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده, مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر, رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور, آشفتگی روانشناختی,
چکیده مقاله :
هدف از پژوهش حاضر تعیین اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر بود. این پژوهش، مطالعه‌ای نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس آزمون و گروه کنترل بود؛ جامعه آماری کلیه مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر که در سال تحصیلی 1399-1400 در مدارس ابتدایی استثنایی شهر تبریز پرونده داشته و مشغول تحصیل بودند، شامل می‌شد. از این بین 24 نفر نمونه بصورت جایگذین تصادفی در 2 گروه 12 نفری گروه آزمایش و گروه کنترل انتخاب شدند. با توجه به ساخت و اهداف تحقیق، از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب نمونه استفاده شد. ابزار‌های مورد استفاده، پرسشنامه آشفتگی روانشناختی داس (1995) و مقیاس کیفیت رابطه ادراک شده فلچر (2002) بود. گروه آزمایش برنامه آموزش رویکرد معنوی – مذهبی (11 جلسه) و گروه کنترل برنامه آموزشی دریافت نکردند. نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری نشان داد آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر اثر بخش است. براساس نتایج بدست آمده از این پژوهش می‌توان بیان کرد،آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور می‌تواند به عنوان مداخله تکمیلی جهت کاهش و بهبود مشکلات روانشناختی مادران دانشآموزان کم توان ذهنی به کار رود.
چکیده انگلیسی :
The present study was conducted with the aim of determining the difference in effectiveness of group training based on Islam-oriented spiritual-religious approach on psychological disturbance, guilt and the perceived quality of marital relationship of mothers of intellectually disabled students. This research was a semi-experimental study with a pre-test, post-test and control group design; the statistical population included all the mothers of Intellectually disability students in the academic year 1399-1400 who were studying in exceptional primary schools in Tabriz city, of these, 24 samples were selected in 1 experimental groups of 12 people and 1 control group of 12 people. According to the construction of the research and the current conditions (coronavirus), the purposeful sampling method was used to select the sample. The instruments which used were Doss psychological disturbance questionnaire (1995), guilt questionnaire (self-aware emotion) (1992) and Fletcher's perceived relationship quality scale (2002). One of the experimental groups received the mindfulness training program (8 sessions), the next group did not receive the Gestalt training program (10 sessions) and spiritual-religious approach (11 sessions) and the control group did not receive the training program. Multivariate covariance analysis was used to analyze the data. The findings of this research showed that Group training based on the spiritual-religious approach of Islam is effective on psychological disturbance, guilt and perceived marital relationship quality of mothers of intellectually disability students. Based on the results obtained from this research, it can be concluded that group training based on the spiritual-religious approach based on Islam can be used as complementary interventions to reduce problems and improve the psychological problems of mothers of students with Intellectually disabilities.
ابراهیمی، ل. (1398). نقش یافته یا بینش شناختی در کیفیت روابط زناشویی زنان متقاضی از طلاق. کاربردها و توانمندسازی با محوریت رواندرمانی. تعداد صفحات 12
اکبری، ز.، و یوسفی آملی، ح. (1391). مفهوم‌شناسی و اثر صبر با تاکید بر شبکه معنایی این واژه در قرآن. فصلنامه کتاب قیم. (6)2، 51 -74.
بدیعی سبزه‌وار، ح.، بلقان آبادی، ح. (1399). تأثیر شعر درمانی بر افسردگی و امیدواری و احساس گناه مراجعین بهزیستی. محل انتشار: هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم تربیتی، روانشناختی و مشاوره ایران. تعداد صفحات 10.
برکات، س.، دهقان، ح.ا.، ابراهیمی، ح.، و مرادی، ب. (1400). بررسی احساس حرارتی ذهنی و ارتباط آن با استرس، اضطراب، افسردگی و عملکرد شناختی دانشجویان. نشریه ارگونومی. 9 (2).
بستام، جمشید (1399)، رابطه باورهای مذهبی و عزت نفس با احساس گناه دانشآموزان، چهارمین همایش ملی روانشناسی و علوم
تجلی، ف.، جاویدی، ح.ا.، مهریار، ا.ه.، و میرجعفری، س.ا. (1398). نقش پیش‌بینی کنندگی افسردگی، اضطراب، تنیدگی و شیوه‌های فرزندپروری مادران در رفتارهای نافرمانی مقابله‌ای و سلوک فرزندانشان. مطالعات روانشناختی، 15 (3). صص173- 159.
جنیدی، س.، و موسوی، س.ح. (1399). بررسی رابطه کمال‌گرایی مادر با آشفتگی روانشناختی و تاب‌آوری فرزند نوجوان. هفتمین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی علوم تربیتی، روانشناسی و علوم اجتماعی.
حبیب‌وند، ع.م. (1387). رابطه جهت‌گیری مذهبی با اختلالات روانی و پیشرفت تحصیلی، روانشناسی و دین. 3، صص 79-107.
حسنی، ا.، علیزاده، ح.، غباری‌بناب، ب.، پزشک، ش.، و کاظمی، ف. (1399). تدوین برنامه آموزشی گروهی ارتقاء معنویت و بررسی پیامدهای روانشناختی آن برای مادران کودکان با ناتوانی هوشی، مجله علوم روانشناختی، 19(88).
حسنی، س.، مهدی‌نژاد، س.ا.، و خدابخش پیرکلانی، ر. (1399). مقایسه اثربخشی مواجه- ذهن آگاهی و ذهن آگاهی- مواجهه به صورت تلفیقی بر اختلال وسواس زنان شهر اراک. مجله علوم رونشناختی. 19 (86). صص 145- 137.
حسین‌پور، ح.، اکبری، م.، حسنی، ج.، زرگر، ف. (1399). اثربخشی دارودرمانی ترکیب شده با درمان کوتاه مدت ذهن آگاهی در کاهش ناتوانی ناشی از میگرن و بهبود کیفیت خواب. علوم اعصاب شفای خاتم. 8 (2). صص 28-18.
حسینی‌طاری، ز. (1398). استرس، خودکارآمدی، احساس گناه والدینی واستیگمای ادراک شده در مادران و کودکان مبتلا به بیش فعالی کم توجهی با توجه به عوامل جمعیت شناختی. پنجمین کنفرانس ملی نوآوری‌های اخیر در روانشناسی، کاربردها و توانمندسازی با محوریت رواندرمانی. تعداد صفحات 12.
دهقانی‌زاده، ح.ع.، فلاح، م.ح.، و وزیری، س. (1399). احساس گناه مادری کاوش کیفی بر اشتغال زنان در رابطه مادر فرزندی. طلوع بهداشت، 19 (2): 16-32.
سلیمانی، ا.، نجفی، م.، بشرپور، س. و شیخ‌الاسلامی، ع. (1394). اثربخشی هوش معنوی بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره). فرهنگ در دانشگاه هنر اسلامی، 4 (5)، ص 537- 546.
صادقیان، ا. (1387). قرآن و بهداشت روان. مجله قرآن و علم. دوم، 69- 90.
طالبی، م.، نادری، ف.، بختیارپور، س.، و صفرزاده، س. (1399). تأثیر آموزش بهزیستی و روانشناختی بر عمل آشفتگی، سرگردانی ذهنی و افسردگی مادران کودکان کم توان ذهنی. نشریه آموزش پرستاری. 9 (2).
علی‌اکبرزاده آرانی، ز.، خاری آرائی، م.، حاج باقری، ع.، و علی‌اکبرزاده آرانی، ف. (1392). سازگاری اجتماعی و مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزشپذیر. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. 7 (2) 55-65.
فرامرزی، س.، کرمی‌منش، و.، و محمودی، م. (1392). فراتحلیل اثربخشی مداخلات روانشناختی بر سلامت روانی خانواده کودکان با نقص ذهنی. فصلنامه روانشناسی بالینی. 13 (4).
قشلاقی، س.، علیوندی‌وفا، م.، اسماعیل‌پور، خ.، و آزموده، م. (1398). اثربخشی گروه درمانی معنوی- مذهبی اسلام محور بر شادمانی زناشویی و کیفیت رابطه ادراک شده زناشویی در زنان دارای تجربه دلزدگی زناشویی. پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده. 7(16).
کلانتری، ا و جنتی، ل. (1391). همبستگی قناعت و آرامش روان از منظر امام علی (ع) در نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق. (17)5، 27- 44.
کوهستانی، م.، میرزمانی، س.م. (1385). نشانه‌های اختلال فشار روانی پس از سانحه (PTSD) در مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزشپذیر و مادران کودکان عادی. دو فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری. 4 (1و2).
کوهی، س.، اعتمادی، ع.، و فاتحی‌زاده، م. (1393). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روانی با سرخوردگی زناشویی در زوجین. نشریه پژوهش رفتارهای علوم شناختی. 1 (4). 84-71.
لطفی‌کاشانی، ف.، وزیری، ش.، قیصر، ش.، موسوی، س.م.، و هاشمیه، م. (1391). اثربخشی مداخله معنوی بر ارتقاء کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان، فقه پزشکی، 11(12)، ص 125- 149.
محبیان‌فر، م.، پیراسته، ف.، حنایی، ن.، و احمدی‌پور مهرابی، ف. (1398)، پژوهش بر مطالعات حوزه‌ی افزایش اعتماد زناشویی و کیفیت زندگی و اعتیاد به اینترنت. سومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه‌شناسی ایران. تعداد صفحات 24.
مصرآبادی، ج. (1398). آمار استنباطی در علوم رفتاری. تبریز. انتشارات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
مصطفوی، ج. (1407 ق). بهشت خانواده. قم: انتشارات دارالفکر.
مطهری، م. (1375). انسان و ایمان. قم: انتشارات صدرا.
معاضدی عالی، ک.، پرزور، پ.، عدل، ح.ا. و احمدی، ه. (1397). بررسی اثربخشی روان درمانی معنوی- مذهبی مبتنی بر آموزه‌های اسلام بر کیفیت زندگی زنان نابارور. نشریه سلامت بهداشت اردبیل. 9 (5).
مکارم شیرازی، ن. (1370). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ملازاده نوران، ا.، شعاع کاظمی، م.، و بدره، م. (1400). مطالعه رابطه کیفیت ارتباطات زناشویی والدین و شادکامی کودکان. نشریه مطالعات زن و خانواده. 9 (2).
Adams, Lan; sintov, Nicole D. (2020) Experienced guilt, but not pride, mediates the effect of feedback on pro- environmental behavior. Journal of Environment psychology. Volume 71.
Aten, D.J; Worthington, E. L. (2009). Next steps for clinicians in Religious and Spiritual Therapy: An Endpiece, in: Journal of clinical psychology: 65 (2):224- 229.
Aten, J.D; Schenck, J.E. (2007). Reflections on Religion and Health Research: An Interview with Dr. Horold G. Koenig, in: Journal of religion and Health, 46: 183- 190.
Beyram, N., & Bilgel. N. (2008). “The prevalence and socio-demographic correlations of depression, anxiety and stress among a group of university students”. Social psychiatry and psychiatric epidemiology and psychiatric epidemiology, 43 (8), 667- 672.
Bosehans, Guster., Willem Boldordijk, Jan; wan, Jing, (2020). Paymore, fly more? Examining the potential guilt- reducing and flight – encouraging effect of on in tegrated carbon offset- journal of Environment psychology, 6 August 2020, volume 71 Article 101469.
Carpenter, T.P. Tignor, S.M., Tsang, J.A.,& willett, A. (2016). Dispositional self-forgiveness, guilt- and shame- proneness, and the roles of motivational tendencies- personality and Individual Differences, 98: 53-61.
Davanloo, H. (2001). Intensive short- thermodynamic psychotherapy: extended major direct access to the unconscious- European psychotherapy, 2,25-70.
Duarte,S.,& Rinto-Gouveia, J (2017) Enpaty and Feeling of guilt experienced by nurses: A cross – sectional study of their role in burnout and compassion fatigue symptoms. Applied nursing Research. 35, 4-2-4-7.
Georgiadou, Ekaterini; Schmitt, Gregor martin; Erim, yesim (2020). Does the sparatim from mantal partners of Syrian refugees with a residence permit in Germany have an import on their quality of life? Journal of psychosomatic Research. Volume 130 Article 1099366.
Hang Hai Audrey & Aurelio Norielle. (2019). The efficacy of spiritual / religious interventions for substance use problems A systematic review and meta- analysis of randomized controlled trials. Drug and Alcohol Dependence.
Kaplan & sodock (2003), synopsis of psychiatry. Behavioral sciences/ clinical psychiatry. 2003: 801, 111-112.
Katzmann, J., Dopfner, Memd Gortz- Dorten, A. (2018). Child – based treatment of oppositional defiant disorder: mediating effects on parental depression, anxiety and stress. European child & adolescent psychiatry. 27 (9): 1181-1192.
Lawrence, K., & Byers, E. (1995). Sexual satisfaction in longterm hetero sexual relationship: the interpersonal exchange model of sexual satisfaction. Personal relationship. 2, 267285.
Lehna, C., Janes, E.G, Rengers, S., Graviss, J., Scrivener, D., Knabel, T., Ccarver, E.,& Myers, J. (2014). Community partnership to promote home fire safety in children with special needs. Burns, 40(6), 1179-1184.
Li, Xiaowei; Liu, Qianqion (2019). Parent – grandparent co-parenting relationship, marital conflict and parent – child relationship in chinese parent- child relationship in chinese parent- grand parent co-parenting families. Children and youth services Review. Volume 109 Artide 904793.
Lovibond PF, Lovibond SH. (1995). The structure of negative emotional states: comparison of the depression Anxiety stress scale (DASS) with the Beek Depression and Anxiety Inventories: Behave Res Their; 33 (3): 335-43.
Marques, Mathew D. Ph.D; sibley, chris G, Ph.D. (2021) Increased sleep predicts annual decreases in psychological distress: Results from a 6- year longitudinal panel sample. Sleep Health, Available 2 January.
Richards, S.P; Bergin, A.E. (2005). A spirtued strategy for counseling and psychotherapy, 2nd ed,. USA: American psychological Association.
Sanford, K. (2006). Communication daring marital conflict: when couples alter their appraisal, they change their behavior. Journal of Family psychology, 20(2), 256-265.
Santos, HudsonP; Adynski, Harry; Murgatroyd, Christopher (2020). Biopsychosocial correlates of psychological distress in latina mothers. Journal of Affective Disorders, P, 17-626.
Spika, B.; Hood, R.W.; Hunsberger, B.; Gorsuch, R (2003). The psychology of Religion, 3rd Ed., New York: Guilford.
Tilghman- Osborne, C.cole, D.A;& Felton, J.w. (2010). Definition and, measurement of guilt: Implications for clinical research and practice. Clinical psychology Review. 30 (5), 356- 546.
Weiss, M.P. (2018). How to review for TEACHING Exceptional children. TEACHING Exceptional children. 50 (3), 123-129.
_||_
Adams, Lan; sintov, Nicole D. (2020) Experienced guilt, but not pride, mediates the effect of feedback on pro- environmental behavior. Journal of Environment psychology. Volume 71.
Akbari, Zahra and Yousefi Amoli, Hossein. (2011). Conceptology and the effect of patience with emphasis on the semantic network of this word in the Quran. Qayyim Book Quarterly. (6)2, 51-74. , [In Persian].
Aliakbarzadeh Arani, Zahra; Khariarai, Majid; Haj Bagheri, Ali; Aliakbarzadeh Arani, Fatemeh (2012). Social adjustment and mothers of educable mentally retarded children. Quarterly journal of research in psychological health. 7 (2) 55-65 [In Persian].
Anoushehai, M., Pourshahriari, M.S., and Sanai Zaker, B. (2015). Investigating the relationship between girls' perceptions of their parents' educational patterns and feelings of shame and guilt with them. Counseling News and Research, 45 (27). 06. [In Persian].
Ashrafi, S.S. (2019). The relational role of relationship quality in the relationship between marital intimacy and marital adjustment Place of publication: The 7th National Conference of New Studies and Researchers in the field of Psychological Educational Sciences and Counselors. Applied psychology. 11 (4): 475-493. [In Persian].
Atadakht, A. and colleagues (2014). Profile of psychological disturbance of mothers and depression, anxiety and stress of adolescents in Ardabil city. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences, (14). [In Persian].
Aten, D.J; Worthington, E. L. (2009). Next steps for clinicians in Religious and Spiritual Therapy: An Endpiece, in: Journal of clinical psychology: 65 (2):224- 229.
Aten, J.D; Schenck, J.E. (2007). Reflections on Religion and Health Research: An Interview with Dr. Horold G. Koenig, in: Journal of religion and Health, 46: 183- 190.
Badii Sabzevar, Hamid; Balkhanabadi, Hamid (2019). The effect of poetry therapy on depression, hope, and guilt of welfare clients. Place of publication: The 7th National Conference of Modern Studies and Researches in the Field of Educational, Psychological and Counseling Sciences of Iran. The number of pages is 10. [In Persian].
Barakat Samira, Dehghan Habibullah, Ebrahimi Hossein and Moradi Behnam. (1400). Investigating subjective thermal sensation and its relationship with stress, anxiety, depression and cognitive performance of students. Ergonomics magazine. 9 (2). [In Persian]
Bastam, Jamshid (2019), the relationship between religious beliefs and self-esteem with students' feelings of guilt, place of publication: 4th National Conference of Psychology and Behavioral Sciences of Payam Noor University. Number of pages 5 [In Persian].
Beyram, N., & Bilgel. N. (2008). “The prevalence and socio-demographic correlations of depression, anxiety and stress among a group of university students”. Social psychiatry and psychiatric epidemiology and psychiatric epidemiology, 43 (8), 667- 672.
Bosehans, Guster., Willem Boldordijk, Jan; wan, Jing, (2020). Paymore, fly more? Examining the potential guilt- reducing and flight – encouraging effect of on in tegrated carbon offset- journal of Environment psychology, 6 August 2020, volume 71 Article 101469.
Carpenter, T.P. Tignor, S.M., Tsang, J.A.,& willett, A. (2016). Dispositional self-forgiveness, guilt- and shame- proneness, and the roles of motivational tendencies- personality and Individual Differences, 98: 53-61.
Cetinbakis, G., Bastug, G., & ozel – kizil, E.T. (2020). Factors contributing to higher care giving burden in Turkish mothers of children with autism spectrum disorders. International Journal of Developmental Disabilities, 66(1), 46-53.
Davanloo, H. (2001). Intensive short- thermodynamic psychotherapy: extended major direct access to the unconscious- European psychotherapy, 2,25-70.
Dehghanizadeh, Hossein Ali, Fallah, Mohammad Hossein; Waziri, Saeed (2019). Maternal guilt, a qualitative research on women's employment in the mother-child relationship. Dawn of Health 19(2): 16-32. [In Persian].
Duarte,S.,& Rinto-Gouveia, J (2017) Enpaty and Feeling of guilt experienced by nurses: A cross – sectional study of their role in burnout and compassion fatigue symptoms. Applied nursing Research. 35, 4-2-4-7.
Ebrahimi, Luqman (2018). The role of cognitive insight in the quality of women's marital relations from divorce. Place of publication: applications and empowerment centered on psychotherapy. The number of pages is 12 Fang, [In Persian].
Faramarzi, Salar; Karmimanesh, Walialeh; Mahmoudi, Morteza (2012). Meta-analysis of the effectiveness of psychological interventions on the mental health of families of children with intellectual disabilities. Clinical Psychology Quarterly. Number 13, fourth year [In Persian].
Georgiadou, Ekaterini; Schmitt, Gregor martin; Erim, yesim (2020). Does the sparatim from mantal partners of Syrian refugees with a residence permit in Germany have an import on their quality of life? Journal of psychosomatic Research. Volume 130 Article 1099366.
Ghofrani, F., colleagues (2017). Examining the role of spiritual intelligence in the quality of life of students. The first national conference on mental health of Islamic Azad University students, Qochan Branch, May 13 and 14. [In Persian].
Habibvand, Ali Murad (2008). The relationship between religious orientation and mental disorders and academic achievement, in psychology and religion; Vol. 3, pp. 79-107 [In Persian].
Hang Hai Audrey & Aurelio Norielle. (2019). The efficacy of spiritual / religious interventions for substance use problems A systematic review and meta- analysis of randomized controlled trials. Drug and Alcohol Dependence.
Harper, J. M. Schaalye, B. G. Sandberg, J. G. (2000). Daily hassles, intimacy and marital quality in later life marriages. The American Journal of Family Therapy, 28: 118, 3.
Hashemi, S. and colleagues (2016). The structural model of feelings of shame and guilt based on parents' parenting methods; The mediating role of attachment styles. [In Persian].
Hosni, Akram; Alizadeh, Hamid; Ghbari Bonab, Baqer; Doctor, Shahla; Kazemi; Frangis (2019). Compilation of a group training program to promote spirituality and examine its psychological consequences for mothers of children with intellectual disabilities, Journal of Psychological Sciences, 19th Volume, No. 88. [In Persian].
Hosni, Sara; Mahdinjad, Sidabol al-Gasem; Khodabakhsh Pirkalani, Roshank. (2019). Comparing the effectiveness of exposure-mindfulness and mindfulness-exposure combined on obsessive-compulsive disorder in women of Arak city. Publication: Journal of Psychological Sciences. Volume 19, Number 86, pp. 145-137 [In Persian].
Hosseini Tari, Zahra (2018). Stress, self-efficacy, parental guilt and perceived stigma in mothers and children with attention deficit hyperactivity disorder according to demographic factors. Place of publication: The 5th National Conference on Recent Innovations in Psychology, Applications and Empowerment Centered on Psychotherapy. The number of pages is 12. [In Persian].
Hosseinpour, Hossein; Akbari, Mehdi; Hosni, Jafar; Zargar, Fatemeh (2019). Effectiveness of pharmacotherapy combined with short-term mindfulness therapy in reducing migraine disability and improving sleep quality. Publication: Shafai Khatam Neurosciences. Volume 8, Number 2, pp. 18-and behavirol sciences, 65 (3), 723- 730 [In Persian].
Junaidi, Samia and Mousavi, Seyyed Hassan. (2019). Investigating the relationship between mother's perfectionism and adolescent child's psychological disturbance and resilience. The 7th International Conference on New Research Achievements in Educational Sciences, Psychology and Social Sciences. [In Persian].
Kalantari Ebrahim and Janati Leila Police Station. (2011). Correlation of contentment and peace of mind from the perspective of Imam Ali (AS) in Nahj al-Balagha. Ethical research quarterly. (17)5, 27-44. [In Persian].
Kamijani, M. (2011). Exceptional children and challenges of mothers, exceptional education and training magazine.[In Persian].
Kaplan & sodock (2003), synopsis of psychiatry. Behavioral sciences/ clinical psychiatry. 2003: 801, 111-112.
Katzmann, J., Dopfner, Memd Gortz- Dorten, A. (2018). Child – based treatment of oppositional defiant disorder: mediating effects on parental depression, anxiety and stress. European child & adolescent psychiatry. 27 (9): 1181-1192.
Kohestani, Masoumeh, Mirzamani, Seyyed Mahmoud (2015). Symptoms of post-traumatic stress disorder (PTSD) in mothers of educable mentally retarded children and mothers of normal children. Two Quarterly Journals of Behavioral Science Research. Period 4, numbers 1 and 2[In Persian].
Kohi, Semane; Etamadi, sorry; and Fatehizadeh, Maryam (2014). Examining the relationship between personality traits and mental health with marital frustration in couples. Behavior Research Journal of Cognitive Sciences, 1 (4), 71-84 [In Persian].
Lawrence, K., & Byers, E. (1995). Sexual satisfaction in longterm hetero sexual relationship: the interpersonal exchange model of sexual satisfaction. Personal relationship. 2, 267285.
Lehna, C., Janes, E.G, Rengers, S., Graviss, J., Scrivener, D., Knabel, T., Ccarver, E.,& Myers, J. (2014). Community partnership to promote home fire safety in children with special needs. Burns, 40(6), 1179-1184.
Li, Xiaowei; Liu, Qianqion (2019). Parent – grandparent co-parenting relationship, marital conflict and parent – child relationship in chinese parent- child relationship in chinese parent- grand parent co-parenting families. Children and youth services Review. Volume 109 Artide 904793.
Lotfi Kashani, Farah; Waziri, Shahram; Kaiser, Sherwin; Mousavi, Seyed Mehdi; Hashemiyeh, Mezhgan (2013). The effectiveness of spiritual intervention on improving the quality of life of mothers of children with cancer, in medical jurisprudence, volume 11, issue 12, pp. 125-149 [In Persian].
Lovibond PF, Lovibond SH. (1995). The structure of negative emotional states: comparison of the depression Anxiety stress scale (DASS) with the Beek Depression and Anxiety Inventories: Behave Res Their; 33 (3): 335-43.
Makarem Shirazi Nasser. (1370). Sample interpretation. Tehran: Darul Kitab al-Islamiya. [In Persian].
Marques, Mathew D. Ph.D; sibley, chris G, Ph.D. (2021) Increased sleep predicts annual decreases in psychological distress: Results from a 6- year longitudinal panel sample. Sleep Health, Available 2 January.
Masrabadi Javad. (2018). Inferential statistics in behavioral sciences. Tabriz. Publications of Shahid Madani University of Azerbaijan. [In Persian].
Mirowsky, J,& Ross, C.E. (2002). Measurement for a human science. J.Health soc Behov, 43, 70-152.
Moaddi Ali Kazem, Parzour Parviz, Adl Hadith Al Sadat Adl and Ahmadi Homa. (2017). Investigating the effectiveness of spiritual-religious psychotherapy based on Islamic teachings on the quality of life of infertile women. Ardabil Health Journal. 9 (5). [In Persian].
Mohibianfar, Mehran; Pirasteh, Fatima; Haney, Nazila; Ahmadipour Mehrabi, Fahima (2018), research on studies on increasing marital trust and quality of life and internet addiction. Place of publication: The third conference of knowledge and technology of psychology, educational sciences and comprehensive sociology of Iran. The number of pages is 24[In Persian].
Molazadeh Noran Afson, Shua Kazemi Mehranadi and Badreh Mohsen. (1400). Studying the relationship between the quality of parents' marital communication and children's happiness. Journal of Women and Family Studies. 9 (2) [In Persian].
Motahari Morteza. (1375). Man and faith. Qom: Sadra Publications. [In Persian].
Mustafavi Javad. (1407 AH). family paradise Qom: Dar al-Fekr Publications. [In Persian].
Narimani, M., Agha Mohammadian, H.R., and Rajabi, S. (1386). Comparing the mental health of mothers of exceptional children with the mental health of mothers of normal children. Quarterly Journal of Principles of Mental Health, 9th (34 and 33). pp. 15-24. [In Persian].
Nilfroshan, P. (1390). The structural equation model of the quality of marital relationship on the psychocognitive characteristics of couples. Doctoral thesis in the field of psychology, Faculty of Educational and Psychological Sciences, University of Isfahan. [In Persian].
Qashlaghi, Saeeda; Alivandi Wafa, Marzieh; Ismailpour, Khalil; Azmoudeh, Masoumeh (2018). The effectiveness of Islamic-centered spiritual-religious group therapy on marital happiness and the perceived quality of marital relationship in women with marital heartbreak. Islamic Research Journal of Women and Family. Seventh year, number 16 [In Persian].
Richards, S.P; Bergin, A.E. (2005). A spirtued strategy for counseling and psychotherapy, 2nd ed,. USA: American psychological Association.
Ridner, S.H. (2004). Psychological distress: concept analysis. Journal Advanced Nursing. 45(5), 536-545.
Sadeghian Ahmed. (1387). Quran and mental health. Qur'an and science magazine. Second, 69-90. [In Persian].
Sanford, K. (2006). Communication daring marital conflict: when couples alter their appraisal, they change their behavior. Journal of Family psychology, 20(2), 256-265.
Santos, HudsonP; Adynski, Harry; Murgatroyd, Christopher (2020). Biopsychosocial correlates of psychological distress in latina mothers. Journal of Affective Disorders, P, 17-626.
Soleimani, Ismail; Najafi, Mahmoud; Beshrpour, Sajjad; Sheikh al-Islami, Ali (2014). The effectiveness of spiritual intelligence on the quality of life and happiness of students covered by the Imam Khomeini Relief Committee (RA) in: Culture in the University of Islamic Arts, Vol. 4 (5), pp. 537-546. [In Persian].
Spika, B.; Hood, R.W.; Hunsberger, B.; Gorsuch, R (2003). The psychology of Religion, 3rd Ed., New York: Guilford.
Talebi, Mahnaz; Naderi, Farah; Bakhtiarpour, Saeed; Safarzadeh, Sahar (2019). The effect of well-being and psychological training on the act of confusion, mental wandering and depression of mothers of mentally retarded children. Journal of nursing education. Volume 9, Number 2. [In Persian].
Tangney, J.P., Wagner, P. & Aramzow, R (1992). Proneness to shame, proneness to quilt, and psychopathology. Journal of Abnormal psychology. 101 (3): 469.
Tejali, Fatima; Javidi, Hojat Elah, Mehriyar, Amirhoshang, Mirjafari, Syed Ahmad (2018), The predicting role of depression, anxiety, tension and parenting methods of mothers in their children's confrontational disobedience and behavior. Journal: Psychological Studies, Volume 15, Number 3, pp. 159-173 [In Persian].
Tilghman- Osborne, C.cole, D.A;& Felton, J.w. (2010). Definition and, measurement of guilt: Implications for clinical research and practice. Clinical psychology Review. 30 (5), 356- 546.
Weiss, M.P. (2018). How to review for TEACHING Exceptional children. TEACHING Exceptional children. 50 (3), 123-129.
Zarei, A., Bigleri, F. (2019). Investigating the mediating role of body image in the relationship between mindfulness and marital relationship quality of married female nurses. Recent advances in the behavioral sciences. 47. pp. 29-45. [In Persian].
اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر
چکیده
هدف از پژوهش حاضر تعیین اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر بود. این پژوهش، مطالعه‌ای نیمه آزمایشی با طرح پیش‌آزمون، پس آزمون و گروه کنترل بود؛ جامعه آماری کلیه مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر که در سال تحصیلی 1399-1400 در مدارس ابتدایی استثنایی شهر تبریز پرونده داشته و مشغول تحصیل بودند، شامل می‌شد. از این بین 24 نفر نمونه بصورت جایگذین تصادفی در 2 گروه 12 نفری گروه آزمایش و گروه کنترل انتخاب شدند. با توجه به ساخت و اهداف تحقیق، از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب نمونه استفاده شد. ابزار‌های مورد استفاده، پرسشنامه آشفتگی روانشناختی داس (1995) و مقیاس کیفیت رابطه ادراک شده فلچر (2002) بود. گروه آزمایش برنامه آموزش رویکرد معنوی – مذهبی (11 جلسه) و گروه کنترل برنامه آموزشی دریافت نکردند. نتایج تحلیل کوواریانس چند متغیری نشان داد آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر اثر بخش است. براساس نتایج بدست آمده از این پژوهش می‌توان بیان کرد،آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور می‌تواند به عنوان مداخله تکمیلی جهت کاهش و بهبود مشکلات روانشناختی مادران دانشآموزان کم توان ذهنی به کار رود.
کلمات کلیدی: رویکرد معنوی – مذهبی اسلام محور، آشفتگی روانشناختی، احساس گناه، کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده، مادران دانشآموزان کم توان ذهنی آموزشپذیر.
مقدمه
در دنياي امروز، علي‌رغم تمام پيشرفت‌ها، ناتواني ذهني يك ناراحتي و وضعيت مادام‌العمر است. كم‌توان ذهني از شيوع نسبتاً بالايي در جهان برخوردار است. آنچه از برآوردهاي سازمان ملل و سازمان بهداشت جهاني ارائه شده است نشان‌دهنده ابتلاء حدود 3 درصد از مردم جهان به اين عارضه است؛ و طبق آمار سازمان بهزيستي در سال 1385 حدود 3/2 درصد از كل جمعيت ايران به نوعي دچار معلوليت ذهنی هستند. حال با توجه به آمارهاي موجود مي‌توان اذعان كرد كه بيش از 5/1 ميليون كودك كم‌توان ذهنی با بهره هوشي كمتر از 70 در كشورها وجود دارد (نريمان، 1386). ویز معتقد است که بعلت وجود این کودکان با شرایط روانشناختی خاص، خانواده‌ها و اعضای آن، بارهیجانی سنگینی را تحمل می‌کنند (ویز1، 2018).
والدين اين كودكان در مقايسه با والدين كودكان عادي به دليل اينكه زمان بيشتري را به مراقبت از فرزند خود اختصاص مي‌دهند و به علت شرايط و مسئوليت‌هايي كه اين كودكان از لحاظ شناختي، اجتماعي و هيجاني دارند، تحت تنش و آسيب‌هاي رواني بيشتري قرار مي‌گيرند (ستينباكيس و همکاران، 2020).
بر اساس پژوهش ها، معمولاً مادر بيشترين ضربه روحي را در نگهداری و تربیت کودک با ناتوانی ذهنی متحمل مي‌شود. آگاهي از معلولت كودك فشارهاي رواني مضاعفي را وارد مي‌كند كه اين امر سبب بر هم خوردن نظم، آرامش، یکپارچگی خانواده، مشکلات ارتباطی زناشویی و سازش يافتگي کلی زندگي مي‌شود (كميجاني، 1391). با توجه به گوناگونی مشکلات روانشناختی تجربه شده، يكي از مواردي كه در اين مادران نياز به توجه دارد؛ آشفتگی روانشناختی2 است. آشفتگي رواني به ندرت به عنوان مفهومي مجزا تعريف شده است و اصطلاحي است مترادف با فشار، استرس و اضطراب (ريدنر3، 2004). آشفتگي رواني تا حد زيادي به عنوان حالتي از درد و رنج عاطفي تعريف شده كه متشكل از علائم افسردگي و اضطراب است اين علايم در بسياري از موارد با علايم جسمي همراه است (ميروفسكي و راس4، 2002). این نوع آشفتگی، یک حالت ذهنی ناخوشایند با نشانه‌هایی چون استرس، خلق پایین، اضطراب، افسردگی است که منجر به پایین آمدن سلامت روان شده و بر سطح کارکرد افراد تأثیر می‌گذارد (بایرام و بیلگل5، 2008). بررسی‌های پژوهشی نشان می‌دهد که داشتن فررزند مشکل‌دار قادر است نه تنها بر اضطراب، افسردگی و استرس والدین تاثیر بگذارد؛ بلکه قادر است سلامت روانشناختی کلی آنها را نیز با خطر مواجه سازد بزرگ کردن کودک با اختلال، یک تجربه استرس‌زاست و یکی از انواع استرس‌هایی که مادران این کودکان تجربه می‌کنند، استرس فرزند پروری است (هارپر6 و همکاران، 2013). کاپلان و همکاران عنوان می‌کنند که پیدایش بیماری در یک عضو خانواده سیستم خانواده را تحت تاثیر قرار می‌دهد و معمولاً موجب افسردگی و دیگر مشکلات روانشناختی در اعضای خانواده و کناره‌گیری آنان از یکدیگر میشود (کاپلان7 و سادوک، 2003). بررسی‌های پژوهشی نشان می‌دهد که داشتن فررزند مشکل دار قادر است نه تنها بر اضطراب، افسردگی و استرس والدین تاثیر بگذارد؛ بلکه قادر است سلامت روانشناختی کلی آنها را نیز با خطر مواجه سازد (برکات و همکاران1400؛ طالبی و همکاران 1399؛ جنیدی موسوی 1399؛ تجلی و همکاران، 1398؛ عطادخت و همکاران، 1394؛ ینگی و اگزییافونگ، 2022؛ آدا و لوریس 2022؛ مارکوس8 و سیبلی، 2021؛ سانتوس9 و همکاران2020؛ کاتزمن10 و همکاران، 2018).
بعلاوه، تجربه‌ی آشفتگی روانی در قالب استرس، اضطراب و افسردگی در مادران کودکان با مشکل کم توان ذهنی، چنان بر ابعاد مختلف وجودی آنها تاثیر می‌گذارد که فرد را به تجربه‌ی نوع دیگری از مشکل به نام احساس گناه11 می‌کشاند. احساس گناه با خودانتقادی مزمن افرادهمراه است (کارپنتر و همکاران12، 2016). براساس دیدگاه دوانلو13 (2001)، احساس گناه، سنگین‌ترین احساس بشری و عامل بیماری‌ها روانی است. احساس گناه، احساس خودآگاه و دردناکی است و در صورتی تجربه میشود که فرد باور داشته باشد خلاف ارزش‌ها و قوانین وجودی خود عمل کرده است (تیلمن – اوزبرن و همکاران،2010). در کل، احساس گناه و شرم هیجان‌های ناخوشایندی هستند و زمانی افراد آنها را تجربه می‌کنند که در برآورده ساختن معیارهای اخلاقی و اجتماعی مهم زندگی خود شکست خورده باشند (هاشمی و همکاران، 1396). بررسی‌های پژوهشی نشان می‌دهد که تجارب نامناسب زندگی می‌توانند بر احساس گناه تاثیر گذاشته و کنش فردی و بین فردی را تحت تاثیر قرار دهند (صفری و آلاله، 1400؛ دهقانی‌زاده، 1399؛ بستام14، 1399؛ بدیعی سبزه‌وار و حسینی طاری، 1398؛ همین طور پژوهشهای خارجی از جمله لنی و همکاران، 2022؛ لینا و توون، 2022؛ بوسبهانس و همکاران، 2020؛ لفبوروونگ15، 2019) در مورد احساس گناه انجام شده‌اند.
از طرفی دیگر، بر اساس انواع مشکلات مطرح شده، کیفیت زناشویی این مادران همواره در خطر است. کیفیت رابطه زناشویی مفهومی چند بعدی است که شامل ابعاد گوناگون ارتباط زوجین، مانند سازگاری، رضایت جنسی، شادمانی، انسجام،عشق و تعهدات می‌باشد (سانفورد، 2006). رضایت یک فرد از زندگی زناشویی به منزله رضایت وی از خانواده محسوب میشود و رضایت از خانواده به مفهوم رضایت از زندگی بوده و در نتیجه تسهیل در امر رشد و تعالی و پیشرفت مادی و معنوی جامعه خواهد بود (عدالتی و ردزولن، 2010). اما هنگامی که زندگی زناشویی آن گونه که افراد توقع دارند پیش نمی‌رود، بیشتر زوج‌ها به حالتی از ناباوری می‌رسند (کوهی و همکاران ، 1393). تحقیق‌های انجام شده نشان می‌دهد که داشتن فرزند با مشکل ناتوانی ذهنی چنان بر شاکله‌ی کلی زندگی تاثیر می‌گذارد که منجر به تجربه کیفیت زندگی پایین میشود (ملازاده نوران و همکاران، 1400؛ اشرفی، 1399؛ ابراهیمی و همکاران، 1398؛ محبیان‌فر و همکاران 1398؛ گورجد16 و همکاران،2020؛ لی و لیو17، 2019).
در سال‌های اخیر برای افزایش توان مقابله‌ای و ارتقای سلامت روان کلی، معنویت18 به عنوان مؤلفه مهم وارد ادبیات نظری و پژوهشی شده است (شکیماکو19، 2013). اهمیت معنویت و رشد معنوی انسان در چند دهۀ گذشته به صورتی روزافزون توجه روانشناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است (اسپیلکا و همکاران20، 2003؛ آتن و اسشن21، 2007؛ آتن و ورثینگتون22، 2009؛ کزدی و همکاران23، 2010؛ حبیب‌وند، 1387). مطالعات معنوی در روانشناسی در سطح موضوعی جدی و اساسی است و توجه به آن در بسیاری از کشورها درحال افزایش است (پاچالسکی و همکاران24، به نقل از ریچاردز و همکاران25، 2007). روان درمانی معنوی- مذهبی مبتنی برآموزه‌های اسلام نوعی درمان است که با استفاده از قوه بالقوه ایمان به خدا و معنویت درمان جویان، و استناد به آیات قران و روایات در درمان و بهبودی مراجعان، مداخله‌های مبتنی بر آموزه‌های دینی- اسلامی به کار می‌گیرد (سلیمانی و همکاران، 1394). مداخله معنویت محور شامل رهنمودهایی برای زندگی و ارائه دهنده سامانه باورها و ارزش‌هاست که این ویژگی‌ها می‌توانند زندگی روانشناختی افراد را متأثر کنند) غفرانی و همکاران، 1390).
در کل، با توجه به اهمیت ابعاد وجودی این مادران؛ و همچنین تحقیقات کم انجام گرفته در این موارد و از آنجا که بررسی پژوهشهای موجود نشان می‌داد این موضوع بدین شکل و با این مؤلفه‌ها و متغیرها در ایران مورد بررسی قرار نگرفته بود؛ این تحقیق در نظر داشت به این سوال پاسخ دهد که آیا آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی- مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانشآموزان کم‌توان ذهنی آموزشپذیر اثر بخش است؟
روش
اين تحقيق از نظر زمان گردآوري اطلاعات جزء تحقيقات مقطعي و از لحاظ نوع گردآوري اطلاعات، در زمره تحقيقات نیمه تجربی با طرح پيش آزمون- پس آزمون با گروه كنترل بود؛ بطوری که نمونه مورد مطالعه به یک گروه آزمايش و یک گروه کنترل تقسيم شدند و مداخله بر روي گروه آزمايش اجرا شدند ولی گروه کنترل مداخله‌ای دریافت نکرد.
جامعه آماري شامل کلیه‌ی مادران دانشآموزان كم توان ذهني آموزش‌‌پذير (دختر و پسر) در سال تحصيلي 1400-1399 بود كه کودکانشان در مدارس استثنايي تبريز دارای پرونده بوده و مشغول تحصیل بودند.
نمونه‌ی آماری شامل 24 مادر دانش آموزان کم توان ذهنی بود که در یک گروه آزمایش و یک گروه کنترل (12 نفر برای هر گروه) بشکل جایگزینی تصادفی قرار داده شدند. همچنین، با توجه به ساخت تحقیق و شرایط بیماری کرونا، از روش نمونه‌گیری در دسترس برای انتخاب نمونه استفاده شد. معیارهای ورود به گروه عبارت بودند از الف) حضور هر دو والد در خانه؛ ب) داشتن سلامت روانپزشکی مادران (عدم مصرف داروی‌های روانپزشکی)؛ ج) داشتن سواد حداقل و د) شرکت نداشتن در جلسات مداخلات روانشناختی در طی شش ماه اخیر. معیارهای خروج نیز شامل الف) شرکت نداشتن در بیش از یک جلسه‌ی درمانی؛ ب) عدم تمایل به ادامه همکاری، در نظر گرفته شد. اطلاعات گردآوري شده با برنامه SPSS 24 مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت. تحليل‌ها در دو قسمت آمار توصيفي (برای مثال، میانگین و انحراف استاندارد) و آمار استنباطي (تحليل كوواريانس) ارائه شده است.
در زیر بسته مداخله‌ای مورد نظر ارایه شده است.
جدول 3-4 آموزش معنوي- مذهبي اسلام محور
مداخله روان‌درماني معنوي- مذهبي ريچارد و برگين (2005) با رويكرد آموزه‌هاي اسلام (لطفي كاشاني و همكاران، 1391)
جلسه 1 | آشنايي اعضاء با يكديگر، اطلاع از دلايل تشكيل گروه و آشنايي با قوانين گروه، جلب اعتماد و همكاري هر يك از آنها به درمان و فراهم كردن زمينه؛ اجراي پيش آزمون | 75 دقيقه |
جلسه 2 | آگاهي از معناي ضمني و شخصي معنويت و تعريف آن از نظر هر يك از اعضا؛ بررسي وجود اعتقاد به نيروي برتر و مقدس‌تر اعضا (اعتقاد به خدا). | 75 دقيقه |
جلسه 3 | آشنايي با مفهوم كيفيت زندگي پله سوم: پذيرش الوهيت الهي، بيان آثار و پيامدهاي داشتن گرايش ايماني در زندگي. | 75 دقيقه |
جلسه 4 | آشنايي با مفهوم خودشناسي، شناخت ماهيت خود، توانمندي‌ها و محدوديت پذيرش ضعف‌هاي خويش و پذيرش مسئوليت الهي خود | 75 دقيقه |
جلسه 5 | آشنايي با مفهوم تاب‌آوري و نقش آن در زندگي؛ بيان نقش توكل و اعتماد به خداوند در برابر سختي‌ها و مشكلات زندگي؛ بيان احاديث و روايات مبتني بر نقش اعتماد به خداوند در آرامش روان؛ بيان مصداق‌هاي از نقش توكل به خداوند در كارهاي روزمره و بررسي آثار آن با استناد به آيات قرآني | 75 دقيقه |
جلسه 6 | تبيين تعريف مفهومي و تحليلي ذكر؛ بيان نقش ذكر و عبادت در آرامش روان؛ بحث درباره مثبت‌نگري و خوش‌بيني در زندگي براي تغيير نگرش افراد، زدودن افكار منفي و جايگزيني افكار مثبت با استناد به آيه‌هاي قرآن كريم و احادث | 75 دقيقه |
جلسه 7 | نقش رضا به قضا و قدر الهي در زندگي؛ بحث درباره منافات نداشتن رضا با دعا و تلاش و كوشش؛ آموزش راه دستيابي به مقام رضا با توجه به آيات قرآن و احادث | 75 دقيقه |
جلسه 8 | آزادسازي احساسات و عواطف و بيان احساسات و هيجانات ناشي از اعمال معنوي مشترك مانند دعا، بخشايش، تأمل، صبر و ... از طريق يادداشت‌برداري و تاكيد بر احساس اعضا در مقابل هر يك از اين عملكردها | 75 دقيقه |
جلسه 9 | شكر و توجه به تغييرات مثبت ناشي از معنويت و اعتقاد به خدا و معنادهي به تجربيات سخت؛ برشمردن نعمت‌هاي موجود در زندگي فرد؛ كمك به پيدا كردن معنا در آنچه ناخوشايند درك مي‌كنند و شكرگزاري به درگاه خدا | 75 دقيقه |
جلسه 10 | توانمند و مقتدر شدن براي حل مشكلات خود و ديگران، تعميم به ساير امور زندگي با توكل به خدا و تأمل و به كارگيري آيات قرآن و احاديث | 75 دقيقه |
جلسه 11 | مرور و جمع‌بندي؛ اجراي پس آزمون از گروه آزمايش و گروه كنترل | 75 دقيقه |
ابزار
1. پرسشنامه آشفتگی روانشناختی (افسردگی، اضطراب و استرس)DASS
مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس DASS در سال 1995 توسط لاویلبوند و لاویبوند26 تهیه شد. این مقیاس دارای دو فرم است فرم اصلی آن 42 عبارت است که هر یک از سازه‌های روانی افسردگی، اضطراب و استرس را توسط 14 عبارت متفاوت، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این مقیاس توانایی تشخیص و غربالگری نشانه‌های اضطراب، افسردگی و استرس را در طی گذشت یک هفته دارد و کاربرد این مقیاس جهت افراد بزرگسال است. مطالعات انجام شده توسط لاویبوند و لاویبوند (1995) نشان داد که اعتبار بازآزمایی برای زیرمقیاس‌های فرعی به ترتیب 81/0 برای استرس، 79/0 برای اضطراب، 71/0 برای افسردگی به دست آمده است. برای روایی مقیاس نیز ضریب همبستگی با پرسشنامه‌های اضطراب و افسردگی به ترتیب 81/0 و 74/0 بدست آمد. در پژوهشی توسط افضلی، دلاور، برجعلی و میزرهانی (1386). هر یک از خرده مقیاس‌های DASS شامل 7 سوال است که نمره نهایی هرکدام از طریق مجموع نمرات سوال‌های مربوط به آن به دست می‌آید هر سوال از صفر (اصلاً در مورد من صدق نمی‌کند) تا 3 (کاملاً در مورد من صدق می‌کند) نمره‌گذاری میشود از آنجا که DASS-21 فرم کوتاه شده مقیاس اصلی 42 سوالی است، نمره نهایی هر یک از این خرده مقیاس‌ها باید 2 برابر شود. پس با مراجعه به جدول مربوطه می‌توان شدت علایم را مشخص کرد (لاویبوند و لاویبوند، 1995). شایان ذکر است که جهت بررسی پایایی پرسشنامه در تحقیق حاضر، از آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه داس برابر87/0، بدست آمد.
پرسشنامه احساس گناه (عاطفه خودآگاه)
پرسشنامه عاطفه خودآگاه (TOSCA-2): تانجنی، واگنر و گومز این آزمون را در سال 1992، ساختند. در پژوهش حاضر، سوالات خرده مقیاس‌های صفت شرم و گناه، احساس شرم و گناه مادران را بررسی خواهد کرد. این پرسشنامه خودسنجی 16 وضعیت زندگی روزمره را به آزمودنی ارائه می‌کند که 11 وضعیت آن از نظر اجتماعی دارای ارزش مثبت و 5 وضعیت آن دارای ارزش منفی است. تمام سوالات به صورت مستقیم نمره‌گذاری می‌شوند. آزمودنی پاسخ‌های خود را به صورت لیکرت 5 درجه‌ای رتبه می‌دهد که دامنه آنها از 1 به معنی «احتمال ندارد یا هرگز» تا 5 به معنی «به احتمال زیاد» است. در پژوهش فرگوسن27، ایری و اشیاکر (2000) که روی 132 دانشجوی مقطع کارشناسی انجام شد، ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاس شرم 81/0 و برای احساس گناه 78/0 گزارش شده است تانجئی و همکاران (1992) روایی سازه دو مقیاس شرم و گناه را در حد مناسب گزارش کردند؛ همچنین آنها در سال (2002)، اظهار می‌دارند که پایایی این آزمون روی سه نمونه دانشجویی مختلف، حاکی از آن است که آلفای کرونباخ خرده مقیاس مستعد بودن به صفت شرم 76/0 تا 88/0 و خرده مقیاس مستعد بودن به صفت گناه 7/0 تا 83/0 است (تانجئی و همکاران، 2002). پایایی و اعتبار این آزمون در ایران توسط انوشه‌ای، پورشهریاری و ثنایی (1385) بررسی شد. نتایج حاصل از بازآزمایی پس از چهار هفته روی دانشجویان مورد مطالعه، برای مقیاس‌های احساس شرم و احساس گناه به ترتیب 78/0 و 70/0 به دست آمد (انوشه‌ای، پورشهریاری و ثنایی، 1385). در پژوهش زارعی، فرحبخش و اسماعیلی (1390) نیز ضریب الفای کرونباخ برای مقیاس‌های شرم و گناه به ترتیب 80/0 و 75/0 محاسبه گردید. لازم به ذکر است که جهت بررسی پایایی پرسشنامه در تحقیق حاضر، از آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه داس برابر 91/0 بدست آمد.
پرسشنامه کیفیت رابطه ادراک شده فلچر
مقیاس کیفیت رابطه ادراک شده (PRQC) توسط فلچر در سال 2002 ساخته شد و دارای 18 ماده است که 6 بعد رضایت، شور و هیجان جنسی، تعهد، صمیمیت، اعتماد و عشق را در طیف هفت درجه‌ای لیکرت می‌سنجد، ضریب آلفای کرونباخ این مقیاس برای ابعاد رضایت، تعهد، صمیمیت، اعتماد، شور و هیجان جنسی و عشق به ترتیب 91/0، 96/0، 86/0، 78/0، 86/0، 89/0 و برای کل مقیاس 85/0 گزارش شده است. همبستگی بین ابعاد شش‌گانه این مقیاس نیز بالا، مثبت و معنی‌دار گزارش شده است و دامنه این ضرایب همبستگی از 13/0 تا 79/0 با میانگین 50/0 است. پایایی این پرسشنامه از طریق همسانی درونی، توسط نیل فروشان (1390) 86/0 و از طریق بازآزمایی 84/0 گزارش شده و مورد تأئید قرار گرفته است. همچنین در پژوهش درگاهی، محسن‌زاده و زهراکار (1394) نیز پایایی این مقیاس به روش آلفای کرونباخ 76/0 گزارش شده است. همچنین، جهت بررسی پایایی این پرسشنامه در تحقیق حاضر، از آلفای کرونباخ استفاده شد که ضریب آلفای کرونباخ برای پرسشنامه داس برابر 70/0 بدست آمد.
یافته‌ها
جدول 2- آماره‌های توصیفی نمرات پیش آزمون و میانگین تعدیل شده متغیرهای آشفتگی روان شناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده در بین گروه‌های آزمایش ذهن آگاهی، گشتالت، رویکرد معنوی-مذهبی اسلام محور و کنترل
کنترل (تعداد12) | آموزش معنوی- مذهبی (تعداد12) | متغیر | |||
انحراف معیار | میانگین | انحراف معیار | میانگین | ||
15/11 | 5/63 | 3/27 | 16/67 | پیش آزمون | آشفتگی روانشناختی |
19/10 | 27/55 | 91/7 | 59/36 | میانگین تعدیل | |
18/6 | 75/127 | 63/12 | 58/101 | پیش آزمون | احساس گناه |
88/13 | 04/121 | 27/5 | 93/95 | میانگین تعدیل | |
54/9 | 25/90 | 9/27 | 25/79 | پیش ازمون | کیفیت رابطه |
9 | 3/97 | 16/17 | 4/95 | میانگین تعدیل | |
در جدول 2 همانگونه که ملاحظه میشود، نمرات میانگین تعدیل شده در مقایسه با نمرات پیش آزمون تغییر یافته است.
در بخش آمار استنباطی ابتدا پیش فرض نرمال بودن نمرات متغیرهای وابسته مورد بررسی قرار گرفت. برای بررسی پیش فرض نرمال بودن از دو روش نمودار‌ها و آزمون‌ها می‌توان استفاده کرد با توجه به حجم پایین نمونه (12 نفر) از روش گرافیکی بجای آزمون‌های آماری (آزمون شاپیرو-ویلک و کولموگروف اسمیرنف) استفاده شد. به این دلیل که در شرایطی که حجم نمونه پژوهش کوچک است (زیر 30 نفر) استفاده از شاخص‌های عددی می‌تواند گمراه کننده باشد (مصر آبادی، 1395).
بنابراین در این پژوهش از روش گرافیکی (نمودارهای Q-Qو هیستوگرام) جهت بررسی نرمال بودن نمرات متغیر وابسته استفاده شد. با بررسی شکل این نمودار‌ها مشخص شد که تخطی چشمگیری از پیش فرض نرمالیتی در نمرات متغیرهای وابسته مشاهده نمی‌شود.
همچنین در تحلیل کوواریانس چند متغیری، پیش فرض‌های تخصصی وجود دارد که ارائه شده است. بطور مشخص، پیش فرض همگنی ماتریس کوواریانس با روش آزمون ام باکس بررسی شد که در صورت معنی‌دار بودن این آزمون پیش فرض همگنی واریانس متغیرهای وابسته در داخل گروه‌ها از طریق آزمون لون نیز بررسی شد.
بعلاوه، یکی از پیش فرض‌های تحلیل کوواریانس همگنی شیب‌های رگرسیون است. برای تشخیص رعایت شدن این پیش فرض، از آزمون (F) برای تعامل اثر گروه بر نمرات پیش آزمون استفاده شد. طبق نتایج این تحلیل مشخص شد که مقادیر این اثرات تعاملی در تمامی مقایسه‌ها غیر معنی‌دار است. می‌توان نتیجه گرفت که پیش فرض همگنی شیب‌های رگرسیون در این پژوهش رعایت شده است.
جدول 3- آزمون ام باکس برای بررسی همگنی ماتریس کوواریانس نمرات پس آزمون مؤلفه‌های متغیرهای آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده در بین گروه‌های آزمایش رویکرد معنوی- مذهبی و کنترل
متغیر | آماره ام باکس | F معادل | درجه آزادی صورت | درجه آزادی مخرج | سطح معنی‌داری |
آشفتگی روانشناختی | 26/19 | 73/2 | 6 | 71/3506 | 012/0 |
احساس گناه | 34/6 | 9/1 | 3 | 87120 | 126/0 |
کیفیت رابطه | 7/42 | 42/1 | 21 | 15/1780 | 097/0 |
در جدول 3 مقدار F معادل برای متغیر آشفتگی روانشناختی برابر 73/2 معنی‌دار است (05/0(p<؛ اما برای متغیرهای احساس گناه برابر 9/1 و کیفیت رابطه برابر 42/1، غیر معنی‌دار است. با توجه به مقادیر غیر معنی‌دار آماره F ام باکس در متغیرهای احساس گناه و کیفیت رابطه نتیجه گرفته میشود پیش فرض همگنی ماتریس کوواریانس در این دو متغیر رعایت شده و در متغیر آشفتگی روانشناختی این پیش فرض رعایت نشده است. به جهت معنی‌دار بودن آزمون ام باکس برای متغیر آشفتگی روانشناختی نتایج آزمون لون برای این متغیر در زیر ارائه میشود.
جدول 4- آزمون‌های لون برای بررسی تفاوت واریانس‌های متغیر آشفتگی روانشناختی در بین گروه‌های آزمایش رویکرد معنوی- مذهبی و کنترل
متغیر | نمایه | F | درجه آزادی صورت | درجه آزادی مخرج | سطح معنی‌داری |
آشفتگی روانشناختی | افسردگی | 06/0 | 1 | 22 | 806/0 |
اضطراب | 28/2 | 1 | 22 | 145/0 | |
استرس | 3/9 | 1 | 22 | 006/0 |
در جدول 4 مقدارF آزمون لون برای مؤلفه‌های افسردگی برابر 06/0 و اضطراب برابر 145/0، غیر معنی‌دار است؛ اما برای مؤلفه استرس مقدار F برابر 3/9 معنی‌دار است (05/0p<). با توجه به مقدار معنی‌دار مؤلفه استرس متغیر کیفیت رابطه در بین دو گروه آزمایش و کنترل می‌توان نتیجه گرفت که پیش فرض همگنی واریانس‌های متغیر در بین دو گروه آزمایش و کنترل رعایت نشده است؛ از این جهت در ادامه در تحلیل کوواریانس نتایج آزمون اثر پیلایی استفاده میشود که نسبت به رعایت نشدن این پیش فرض مقاوم است(مایرز، ترجمه رضایی، 1395).
جدول 5- آزمون چند متغیری اثر پیلایی برای بررسی تفاوت کلی نمرات مؤلفه‌های آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی در بین گروه‌های آزمایش رویکرد معنوی – مذهبی و کنترل
متغیر | آماره پیلایی | F معادل | درجه آزادی صورت | درجه آزادی مخرج | سطح معنی‌داری |
آشفتگی روانشناختی | 47/0 | 05/5 | 3 | 17 | 011/0 |
احساس گناه | 7/0 | 27/22 | 2 | 19 | 001/0 |
کیفیت رابطه | 69/0 | 03/4 | 6 | 11 | 022/0 |
در جدول 5 برای آشفتگی روانشناختی مقدار F برابر 05/5 معنی‌دار (05/0p<)، احساس گناه برابر 27/22 معنی‌دار (05/0p<) و کیفیت رابطه برابر با 03/4 معنی‌داراست (05/0p<)؛ در نتیجه اجرای بسته آموزشی رویکرد معنوی- مذهبی در متغیرهای آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه اثرمثبت داشته است و بیشترین اثر بخشی این بسته بر روی متغیر احساس گناه بوده است.
جدول 6- آزمون‌های تحلیل کوواریانس تک متغیری برای بررسی تفاوت تک تک مؤلفه‌های آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی در بین گروه‌های آزمایش رویکرد معنوی- مذهبی و کنترل
متغیر | مؤلفه | مجموع مجذورات | درجه آزادی | میانگین مجذورات | F | سطح معنی‌داری |
آشفتگی روانشناختی
| افسردگی | 42/85 | 1 | 42/85 | 4/6 | 02/0 |
اضطراب | 77/338 | 1 | 77/338 | 43/6 | 02/0 | |
استرس | 8/141 | 1 | 8/141 | 22/5 | 034/0 | |
احساس گناه | گناه | 4/23 | 1 | 4/23 | 48/5 | 03/0 |
شرم | 07/186 | 1 | 07/186 | 7/21 | 001/0 | |
کیفیت رابطه زناشویی | رضایت | 5/12 | 1 | 5/12 | 97/5 | 027/0 |
تعهد | 47/42 | 1 | 47/42 | 08/13 | 002/0 | |
صمیمیت | 7/15 | 1 | 7/15 | 22/5 | 036/0 | |
اعتماد | 5/21 | 1 | 5/21 | 8/5 | 028/0 | |
شور | 25/11 | 1 | 25/11 | 4/5 | 033/0 | |
عشق | 02/33 | 1 | 02/33 | 7/5 | 03/0 |
در جدول شماره 6 بزرگترین مقدار F در مؤلفه شرم مربوط به متغیر احساس گناه برابر 7/21 معنی‌دار است (05/0p<). و کمترین مقدار F برابر 22/5 مربوط به مؤلفه‌های استرس و صمیمیت، نیز معنی‌دار است (05/0p<). نتیجه گرفته میشود که اجرای این بسته آموزشی در مؤلفه‌های آشفتگی روانشناختی،احساس گناه و کیفیت رابطه اثر بخش است(05/0p<).
بحث و نتیجه‌گیری
بر اساس فرضیه‌ی تحقیق مبنی بر اینکه "آموزش گروهی مبتنی بر رویکرد معنوی- مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانش آموزان کم‌توان ذهنی آموزشپذیر اثر بخش است"؛ به اختصار، یافته‌های تحلیل کوواریانس مربوط به این فرضیه نشانگر این بود که آموزش مبتنی بر رویکرد معنوی- مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روان شناختی، احساس گناه و کیفیت رابطه اثر معنی‌دار داشته است. نتیجه این تحقیق با یافته‌های تحقیق اکبری و همکاران (1400)؛ حسین‌پور تنکابنی (1399)؛ قشلاقی و همکاران (1398)؛ معاضدی عالی و همکاران(1397)؛ استانروویت28 (2020)؛ هانگ‌هی و اوریلیو29 (2019) همسو می‌باشد، بطوریکه نتایج آنها مانند پژوهش حاضر منعکس کننده اثر بخشی رویکرد معنوی – مذهبی است.
در مورد تبیین نظری این دید گاه و به عقیده نظریه پردازان این رویکرد، ریشه‌های اضطراب از جهت گیری به آینده نشأت می‌گیرد که در آن افراد را به منش قناعت جویی، دعوت می‌فرماید. انسان مضطربی که گرفتار حرص و کمال طلبی است، می‌تواند با قناعت آن را کنترل و نگرانی‌ها را با توکل و امید به مدد الهی مبدل کند و باعث ایجاد آرامش شود (کلانتری، ۱۳۹۱). در میزان الحکمه تاکید شده است که "اندوه و اندیشه خود را بر بقیه سالی که در آن هستی بر اندوه و اندیشه امروز خود تحمیل مکن"(میزان الحکمه، ج ۴، ص۴۳۳). در آیه ۱۵۵ سوره بقره خدای متعال خطاب به مومنان، آنها را در مقابل آزمودن سختی‌ها هشدار داده است؛ چرا که از نگاه قرآن سختی‌ها برای رهایی و آزادسازی توانایی‌های بالقوه‌ای است که در انسان نهاده شده است و این توان و قدرت جز به هنگام بروز شدائد و سختی‌ها آشکار نمی‌شود (حسینی، ۱۳۸۷).
آموزه‌های اسلام با تغییر و اصلاح شناخت و تفکر نسبت به جهان و تبدیل جهان بینی بشر به جهان بینی الهی، بر نگرش انسان به مسائل زندگی، رفتار، عواطف و احساسات شخص تأثیر گذار است. این تغییر نگرش بر احساس ناخوشایند گناه می‌تواند اثر بخش باشد. بعلاوه، توکل از جمله تاکیدات این دیدگاه است. منظور از توکل این است که انسان در چهارچوب علل مادی و محدوده توانایی خود محاصره نگردد و چشم خود را به حمایت و لطف پروردگار بدوزد، این توجه مخصوص، آرامش، اطمینان و نیروی فوق‌العاده روحی و معنوی به انسان می‌بخشد که در رویارویی با مشکلات اثر عظیمی خواهد داشت (مکارم، تفسیر نمونه، ۸۸/۷).
همچنین، از نگاه نظری متخصصان امر، انسان یگانه موجودی است که قانون خلقت، قلم ترسیم چهره او را به دست خودش داده است که هر طور می‌خواهد ترسیم کند. انسان به حکم قدرت علمی بر طبیعت مسلط می‌گردد و طبیعت را آن چنان که می‌خواهد منطبق با نیازهای خویش می‌سازد و به حکم نیروی خودسازی و خودساختگی خود را آنچنان که می‌خواهد می‌سازد به این وسیله سرنوشت آینده خویش را به دست می‌گیرد (مطهری، ۱۳۷۵). در واقع، داشتن گمان نیکو یا حسن ظن به دیگران، توجه بیشتر به داشته‌ها و شکر گذاری از موارد تاکیدی این دیدگاه و کمک کننده کیفیت روابط است.
در مورد تبیین علت اثر بخشی رویکرد معنوی- مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی می‌توان به تاثیر تن آرامی حاصل از تصویر سازی‌های این روش و تاکید آن به قبول مصلحت الهی و یاد خداوند که منجر به آرامش و به تبع آن کاهش آشفتگی روانشناختی(افسردگی، اضطراب و استرس) میشود اشاره کرد. علت اثر بخشی رویکرد معنوی- مذهبی اسلام محور بر کاهش احساس گناه این مادران می‌تواند همچنین توجه به مصلحت الهی و ترغیب به استفاده از کتاب الهی و یافتن معنا در زندگی و ارزش‌های معنوی باشد. همچنین دعا و نیایش از احساس گناه که حالت منفی و غالب است می‌کاهد. چرایی اثر بخشی رو یکرد معنوی- مذهبی اسلام محوربر کیفیت رابطه زناشویی به تاکید به عطوفت و نرمی که به زنان در این رویکرد است مربوط می‌باشد و تلاش بیشتر برای یافتن راه‌حل در زندگی و سختی‌های آن؛ در حقیقت در این پژوهش با بکارگیری این رویکرد به روش‌هایی مانند کشف دوباره معنا و ارزش‌های معنوی، گذشت و بخشش در روابط، خودشناسی و خودسازی، حسن‌ظن در ایجاد محیطی مناسب در خانواده و ارتقای کیفیت رابطه زناشویی زنان کمک شد.
وجود محدودیت در هر پژوهش، امری بدیهی است. در این پژوهش نیز محدودیت‌هایی وجود داشت؛ محدود کردن نمونه به روش نمونه‌گیری غیرتصادفی هدفمند، محدود کردن نمونه به مادران دانش آموزان کم توان ذهنی، نمونه‌ی کم و عدم استفاده از والدین در مداخله از محدودیت‌های تحقیق حاضر می‌باشد. پیشنهاد می شود در پژوهش های آتی از پدران نیز استفاده شود روی سایر مادران صورت گیرد و برای بررسی ماندگاری درمان، از مطالعات پیگیری استفاده شود.
ملاحظات اخلاقی
در اجرا پژوهش ملاحظات اخلاقی مطابق با دستورالعمل کمیته اخلاق دانشگاه آزاد واحد تبریز در نظر گرفته شد و کد اخلاق به شماره IR.IAU.TABRIZ.REC.1400.018 دریافت شد.
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
به منظور رعایت ملاحظات اخلاقی پژوهش، اهمیت ضرورت و اهداف پژوهش حاضر در جلسه‌ای توجیهی برای مادران توضیح داده شد، آنها رضایت‌نامه کتبی را مبنی بر شرکت در پژوهش امضا کردند، به آنها اطمینان داده شد که اطلاعات استخراج شده و نام آنها و فرزندانشان به صورت محرمانه باشد و به منظور حفظ اسرار شخصی و عدم تجاوز به حریم خصوصی شرکت‌کنندگان نتایج حاصل از پژوهش در سطح کلی گزارش شود تا برای پیشبرد اهداف پژوهش در اختیار روانشناسان و متخصصان قرار گیرد.
[1] - Weiss
[2] - Psychological crisis
[3] - Ridner
[4] - Mirowsky & Ross
[5] - Bayram & Bilgel
[6] - Harper
[7] - Kaplan and sudock
[8] - Marques
[9] - Sontos
[10] - Katzmann.
[11] - Guilt
[12] - Carpenter
[13] - Davanloo
[14] - Bosehans
[15] - Lefebver
[16] - Georgiadou
[17] - Li; Lia
[18] - Pirituality
[19] - Shimako
[20] - Spilkan
[21] - Aten
[22] - Aten
[23] - Kezdy
[24] - Pachalsky
[25] - Richards
[26] - lovibond & Lovibond
[27] - Ferguson& Ashbaker
[28] - Stauner
[29] - Hang Hai& Aurelio
ابراهیمی، ل. (1398). نقش یافته یا بینش شناختی در کیفیت روابط زناشویی زنان متقاضی از طلاق. کاربردها و توانمندسازی با محوریت رواندرمانی. تعداد صفحات 12
اکبری، ز.، و یوسفی آملی، ح. (1391). مفهوم‌شناسی و اثر صبر با تاکید بر شبکه معنایی این واژه در قرآن. فصلنامه کتاب قیم. (6)2، 51 -74.
بدیعی سبزه‌وار، ح.، بلقان آبادی، ح. (1399). تأثیر شعر درمانی بر افسردگی و امیدواری و احساس گناه مراجعین بهزیستی. محل انتشار: هفتمین همایش ملی مطالعات و تحقیقات نوین در حوزه علوم تربیتی، روانشناختی و مشاوره ایران. تعداد صفحات 10.
برکات، س.، دهقان، ح.ا.، ابراهیمی، ح.، و مرادی، ب. (1400). بررسی احساس حرارتی ذهنی و ارتباط آن با استرس، اضطراب، افسردگی و عملکرد شناختی دانشجویان. نشریه ارگونومی. 9 (2).
بستام، جمشید (1399)، رابطه باورهای مذهبی و عزت نفس با احساس گناه دانشآموزان، چهارمین همایش ملی روانشناسی و علوم
تجلی، ف.، جاویدی، ح.ا.، مهریار، ا.ه.، و میرجعفری، س.ا. (1398). نقش پیش‌بینی کنندگی افسردگی، اضطراب، تنیدگی و شیوه‌های فرزندپروری مادران در رفتارهای نافرمانی مقابله‌ای و سلوک فرزندانشان. مطالعات روانشناختی، 15 (3). صص173- 159.
جنیدی، س.، و موسوی، س.ح. (1399). بررسی رابطه کمال‌گرایی مادر با آشفتگی روانشناختی و تاب‌آوری فرزند نوجوان. هفتمین کنفرانس بین‌المللی دستاوردهای نوین پژوهشی علوم تربیتی، روانشناسی و علوم اجتماعی.
حبیب‌وند، ع.م. (1387). رابطه جهت‌گیری مذهبی با اختلالات روانی و پیشرفت تحصیلی، روانشناسی و دین. 3، صص 79-107.
حسنی، ا.، علیزاده، ح.، غباری‌بناب، ب.، پزشک، ش.، و کاظمی، ف. (1399). تدوین برنامه آموزشی گروهی ارتقاء معنویت و بررسی پیامدهای روانشناختی آن برای مادران کودکان با ناتوانی هوشی، مجله علوم روانشناختی، 19(88).
حسنی، س.، مهدی‌نژاد، س.ا.، و خدابخش پیرکلانی، ر. (1399). مقایسه اثربخشی مواجه- ذهن آگاهی و ذهن آگاهی- مواجهه به صورت تلفیقی بر اختلال وسواس زنان شهر اراک. مجله علوم رونشناختی. 19 (86). صص 145- 137.
حسین‌پور، ح.، اکبری، م.، حسنی، ج.، زرگر، ف. (1399). اثربخشی دارودرمانی ترکیب شده با درمان کوتاه مدت ذهن آگاهی در کاهش ناتوانی ناشی از میگرن و بهبود کیفیت خواب. علوم اعصاب شفای خاتم. 8 (2). صص 28-18.
حسینی‌طاری، ز. (1398). استرس، خودکارآمدی، احساس گناه والدینی واستیگمای ادراک شده در مادران و کودکان مبتلا به بیش فعالی کم توجهی با توجه به عوامل جمعیت شناختی. پنجمین کنفرانس ملی نوآوری‌های اخیر در روانشناسی، کاربردها و توانمندسازی با محوریت رواندرمانی. تعداد صفحات 12.
دهقانی‌زاده، ح.ع.، فلاح، م.ح.، و وزیری، س. (1399). احساس گناه مادری کاوش کیفی بر اشتغال زنان در رابطه مادر فرزندی. طلوع بهداشت، 19 (2): 16-32.
سلیمانی، ا.، نجفی، م.، بشرپور، س. و شیخ‌الاسلامی، ع. (1394). اثربخشی هوش معنوی بر کیفیت زندگی و شادکامی دانشجویان تحت پوشش کمیته امداد امام خمینی (ره). فرهنگ در دانشگاه هنر اسلامی، 4 (5)، ص 537- 546.
صادقیان، ا. (1387). قرآن و بهداشت روان. مجله قرآن و علم. دوم، 69- 90.
طالبی، م.، نادری، ف.، بختیارپور، س.، و صفرزاده، س. (1399). تأثیر آموزش بهزیستی و روانشناختی بر عمل آشفتگی، سرگردانی ذهنی و افسردگی مادران کودکان کم توان ذهنی. نشریه آموزش پرستاری. 9 (2).
علی‌اکبرزاده آرانی، ز.، خاری آرائی، م.، حاج باقری، ع.، و علی‌اکبرزاده آرانی، ف. (1392). سازگاری اجتماعی و مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزشپذیر. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. 7 (2) 55-65.
فرامرزی، س.، کرمی‌منش، و.، و محمودی، م. (1392). فراتحلیل اثربخشی مداخلات روانشناختی بر سلامت روانی خانواده کودکان با نقص ذهنی. فصلنامه روانشناسی بالینی. 13 (4).
قشلاقی، س.، علیوندی‌وفا، م.، اسماعیل‌پور، خ.، و آزموده، م. (1398). اثربخشی گروه درمانی معنوی- مذهبی اسلام محور بر شادمانی زناشویی و کیفیت رابطه ادراک شده زناشویی در زنان دارای تجربه دلزدگی زناشویی. پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده. 7(16).
کلانتری، ا و جنتی، ل. (1391). همبستگی قناعت و آرامش روان از منظر امام علی (ع) در نهج‌البلاغه. فصلنامه پژوهش‌نامه اخلاق. (17)5، 27- 44.
کوهستانی، م.، میرزمانی، س.م. (1385). نشانه‌های اختلال فشار روانی پس از سانحه (PTSD) در مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزشپذیر و مادران کودکان عادی. دو فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری. 4 (1و2).
کوهی، س.، اعتمادی، ع.، و فاتحی‌زاده، م. (1393). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روانی با سرخوردگی زناشویی در زوجین. نشریه پژوهش رفتارهای علوم شناختی. 1 (4). 84-71.
لطفی‌کاشانی، ف.، وزیری، ش.، قیصر، ش.، موسوی، س.م.، و هاشمیه، م. (1391). اثربخشی مداخله معنوی بر ارتقاء کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان، فقه پزشکی، 11(12)، ص 125- 149.
محبیان‌فر، م.، پیراسته، ف.، حنایی، ن.، و احمدی‌پور مهرابی، ف. (1398)، پژوهش بر مطالعات حوزه‌ی افزایش اعتماد زناشویی و کیفیت زندگی و اعتیاد به اینترنت. سومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامعه‌شناسی ایران. تعداد صفحات 24.
مصرآبادی، ج. (1398). آمار استنباطی در علوم رفتاری. تبریز. انتشارات دانشگاه شهید مدنی آذربایجان.
مصطفوی، ج. (1407 ق). بهشت خانواده. قم: انتشارات دارالفکر.
مطهری، م. (1375). انسان و ایمان. قم: انتشارات صدرا.
معاضدی عالی، ک.، پرزور، پ.، عدل، ح.ا. و احمدی، ه. (1397). بررسی اثربخشی روان درمانی معنوی- مذهبی مبتنی بر آموزه‌های اسلام بر کیفیت زندگی زنان نابارور. نشریه سلامت بهداشت اردبیل. 9 (5).
مکارم شیرازی، ن. (1370). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ملازاده نوران، ا.، شعاع کاظمی، م.، و بدره، م. (1400). مطالعه رابطه کیفیت ارتباطات زناشویی والدین و شادکامی کودکان. نشریه مطالعات زن و خانواده. 9 (2).
Adams, Lan; sintov, Nicole D. (2020) Experienced guilt, but not pride, mediates the effect of feedback on pro- environmental behavior. Journal of Environment psychology. Volume 71.
Aten, D.J; Worthington, E. L. (2009). Next steps for clinicians in Religious and Spiritual Therapy: An Endpiece, in: Journal of clinical psychology: 65 (2):224- 229.
Aten, J.D; Schenck, J.E. (2007). Reflections on Religion and Health Research: An Interview with Dr. Horold G. Koenig, in: Journal of religion and Health, 46: 183- 190.
Beyram, N., & Bilgel. N. (2008). “The prevalence and socio-demographic correlations of depression, anxiety and stress among a group of university students”. Social psychiatry and psychiatric epidemiology and psychiatric epidemiology, 43 (8), 667- 672.
Bosehans, Guster., Willem Boldordijk, Jan; wan, Jing, (2020). Paymore, fly more? Examining the potential guilt- reducing and flight – encouraging effect of on in tegrated carbon offset- journal of Environment psychology, 6 August 2020, volume 71 Article 101469.
Carpenter, T.P. Tignor, S.M., Tsang, J.A.,& willett, A. (2016). Dispositional self-forgiveness, guilt- and shame- proneness, and the roles of motivational tendencies- personality and Individual Differences, 98: 53-61.
Davanloo, H. (2001). Intensive short- thermodynamic psychotherapy: extended major direct access to the unconscious- European psychotherapy, 2,25-70.
Duarte,S.,& Rinto-Gouveia, J (2017) Enpaty and Feeling of guilt experienced by nurses: A cross – sectional study of their role in burnout and compassion fatigue symptoms. Applied nursing Research. 35, 4-2-4-7.
Georgiadou, Ekaterini; Schmitt, Gregor martin; Erim, yesim (2020). Does the sparatim from mantal partners of Syrian refugees with a residence permit in Germany have an import on their quality of life? Journal of psychosomatic Research. Volume 130 Article 1099366.
Hang Hai Audrey & Aurelio Norielle. (2019). The efficacy of spiritual / religious interventions for substance use problems A systematic review and meta- analysis of randomized controlled trials. Drug and Alcohol Dependence.
Kaplan & sodock (2003), synopsis of psychiatry. Behavioral sciences/ clinical psychiatry. 2003: 801, 111-112.
Katzmann, J., Dopfner, Memd Gortz- Dorten, A. (2018). Child – based treatment of oppositional defiant disorder: mediating effects on parental depression, anxiety and stress. European child & adolescent psychiatry. 27 (9): 1181-1192.
Lawrence, K., & Byers, E. (1995). Sexual satisfaction in longterm hetero sexual relationship: the interpersonal exchange model of sexual satisfaction. Personal relationship. 2, 267285.
Lehna, C., Janes, E.G, Rengers, S., Graviss, J., Scrivener, D., Knabel, T., Ccarver, E.,& Myers, J. (2014). Community partnership to promote home fire safety in children with special needs. Burns, 40(6), 1179-1184.
Li, Xiaowei; Liu, Qianqion (2019). Parent – grandparent co-parenting relationship, marital conflict and parent – child relationship in chinese parent- child relationship in chinese parent- grand parent co-parenting families. Children and youth services Review. Volume 109 Artide 904793.
Lovibond PF, Lovibond SH. (1995). The structure of negative emotional states: comparison of the depression Anxiety stress scale (DASS) with the Beek Depression and Anxiety Inventories: Behave Res Their; 33 (3): 335-43.
Marques, Mathew D. Ph.D; sibley, chris G, Ph.D. (2021) Increased sleep predicts annual decreases in psychological distress: Results from a 6- year longitudinal panel sample. Sleep Health, Available 2 January.
Richards, S.P; Bergin, A.E. (2005). A spirtued strategy for counseling and psychotherapy, 2nd ed,. USA: American psychological Association.
Sanford, K. (2006). Communication daring marital conflict: when couples alter their appraisal, they change their behavior. Journal of Family psychology, 20(2), 256-265.
Santos, HudsonP; Adynski, Harry; Murgatroyd, Christopher (2020). Biopsychosocial correlates of psychological distress in latina mothers. Journal of Affective Disorders, P, 17-626.
Spika, B.; Hood, R.W.; Hunsberger, B.; Gorsuch, R (2003). The psychology of Religion, 3rd Ed., New York: Guilford.
Tilghman- Osborne, C.cole, D.A;& Felton, J.w. (2010). Definition and, measurement of guilt: Implications for clinical research and practice. Clinical psychology Review. 30 (5), 356- 546.
Weiss, M.P. (2018). How to review for TEACHING Exceptional children. TEACHING Exceptional children. 50 (3), 123-129.
Subject:
the effectiveness of group education based on religious spiritual approach Islam oriented on psychological distress, Guilt and quality of perceived marital relationship of educable student's mothers
Abstract
The present study was conducted with the aim of determining the difference in effectiveness of group training based on Islam-oriented spiritual-religious approach on psychological disturbance, guilt and the perceived quality of marital relationship of mothers of intellectually disabled students. This research was a semi-experimental study with a pre-test, post-test and control group design; the statistical population included all the mothers of Intellectually disability students in the academic year 1399-1400 who were studying in exceptional primary schools in Tabriz city, of these, 24 samples were selected in 1 experimental groups of 12 people and 1 control group of 12 people. According to the construction of the research and the current conditions (coronavirus), the purposeful sampling method was used to select the sample. The instruments which used were Doss psychological disturbance questionnaire (1995), guilt questionnaire (self-aware emotion) (1992) and Fletcher's perceived relationship quality scale (2002). One of the experimental groups received the mindfulness training program (8 sessions), the next group did not receive the Gestalt training program (10 sessions) and spiritual-religious approach (11 sessions) and the control group did not receive the training program. Multivariate covariance analysis was used to analyze the data. The findings of this research showed that Group training based on the spiritual-religious approach of Islam is effective on psychological disturbance, guilt and perceived marital relationship quality of mothers of Intellectually disability students. Based on the results obtained from this research, it can be concluded that group training based on the spiritual-religious approach based on Islam can be used as complementary interventions to reduce problems and improve the psychological problems of mothers of students with Intellectually disabilities.
Key words: Islam-oriented spiritual-religious approach, psychological disturbance, guilt, perceived quality of marital relationship, mothers of Intellectually disability students.
