مقایسه اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی ، و کیفیت رابطه زناشویی ادراک شده مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌پذیر

محورهای موضوعی : زن و خانواده

نازیلا مزروعی ¹ , مرضیه علیوندی وفا ² , نعیمه محب ³

1 - دانشجوی دکتری تخصصی روانشناسی تربیتی، دانشکده علوم انسانی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران
2 - استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران. * نویسنده مسئول: [e-mail]
3 - استادیار گروه روانشناسی، دانشکده علوم انسانی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی ، تبریز، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/09/20 تاریخ پذیرش : 1401/11/10 تاریخ انتشار : 1403/03/31

کلید واژه: ذهن آگاهی, کیفیت رابطه زناشویی, نظریه گشتالت, رویکرد معنوی -مذهبی اسلام محور, آشفتگی روان شناختی,

چکیده مقاله :

پژوهش حاضر با هدف مقایسه میزان اثر بخشی آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور بر آشفتگی روانشناختی و کیفیت رابطه زناشویی مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌پذیر صورت گرفت. این پژوهش، مطالعه‌ای نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون پس آزمون و گروه کنترل بود. جامعه آماری شامل تمامی مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی آموزش‌پذیر در سال تحصیلی 1399-1400بود که کودکانشان در مدارس ابتدایی استثنایی شهر تبریز مشغول تحصیل بودند. با توجه به ساخت تحقیق، از روش نمونه‌گیری هدفمند برای انتخاب نمونه استفاده شد. لذا، نمونه‌ی آماری شامل 48 نفر از مادران دانش‌آموز ابتدایی بود که به صورت تصادفی (12نفر برای هر گروه آزمایش و 12 نفر گروه کنترل) انتخاب شدند. جهت جمع‌آوری داده‌ها، مقیاس داس و مقیاس کیفیت رابطه ادراک شده فلچر مورد استفاده قرار گرفت. یکی از گروه‌های آزمایش برنامه آموزشی ذهن آگاهی (8 جلسه)، گروه بعدی برنامه آموزشی گشتالت (10جلسه) و معنوی مذهبی (11جلسه) و گروه کنترل برنامه آموزشی دریافت نکردند. نتایج تحلیل کوواریانس نشان داد که بین آموزش گروهی مبتنی بر ذهن آگاهی، نظریه گشتالت و رویکرد معنوی - مذهبی اسلام محور در آشفتگی روانشناختی تفاوت معناداری وجود ندارد اما بین این سه آموزش بر کیفیت رابطه تفاوت دیده شد. ذهن آگاهی نسبت به بقیه درمان‌ها در افزایش کیفیت رابطه زناشویی مادران اثر بخش‌تر بود (05/0 p£). بر این اساس آموزش ذهن آگاهی، گشتالت و رویکرد معنوی مذهبی می‌توانند به عنوان مداخلات تکمیلی در جهت کاهش و بهبود مشکلات روانشناختی مادران دانش‌آموزان کم توان ذهنی به کار گرفته شوند.

چکیده انگلیسی:

The present study intended to compare the effectiveness of group education based on mindfulness, Geshtalt theory and religious spiritual approach Islam oriented on psychological distress and quality of perceived marital relationship of educable student's mothers . Method: This was a quasi-experimental research design with pretest, posttest, and a control group.The statistical population included all student's mothers With Educatable Intellectual Disability studying in elementary schools of Tabriz in 2020-2021 academic year, of whom 48 male students were selected using convenience sampling and randomly assigned to experimental and control groups (12 each). Data were collected using Dass questionnaire and PRQC). first, a pre-test was administered to groups.Then , the first experimental group received Geshtalt theory for ten sessions, and the second experimental group received mindfulness for eight sessions and other group received religious spiritual approach Islam oriented for eleven swssion . After that, the post-test was administered to groups. Results by Covariance analysis showed that there isnt a significant difference between therapies in psychological distress but there is a significant difference between therapies in quality of perceived marital relationship Also, Mindfulness therapy had stronger effects than others therapy in reducing increasing quality of perceived marital relationship. Conclusion: mindfulness, Geshtalt theory and religious spiritual approach Islam can be utilized as complementary interventions for ameliorating the psychological problems of Educable Intellectual Disability student's mothers.

منابع و مأخذ:

ابراهیمی، لقمان (1398). نقش یافته یا بینش شناختی در کیفیت روابط زناشویی زنان متقاضی از طلاق. محل انتشار: کاربردها و توانمندسازی با محوریت رواندرمانی. تعداد صفحات 12.

اشرفی، سیدصابر (1399)، نقش رابطه‌ای کیفیت روابط در ارتباط بین صمیمیت زناشویی با سازگاری زناشویی محل انتشار: هفتمین همایش ملی مطالعات و محققان نوین در حوزه علوم تربیتی روانشناسی و مشاوران.

بساک‌نژاد، سودابه؛ بدری علی کردی، علیرضا؛ مهرابی‌زاده هنرمند، مهناز. (1398). اثربخشی درمان کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر تکانشگری و حساسیت اضطرابی در دانشجویان مبتلا به زخم گوارشی. نشریه: دانشگاه علوم پزشکی سبزوار (اسرار). دوره 26 شماره 4 صص 459- 453.

بستام، جمشید (1399)، رابطه باورهای مذهبی و عزت نفس با احساس گناه دانش­آموزان، محل نشر: چهارمین همایش ملی روانشناسی و علوم رفتاری دانشگاه پیام نور. تعداد صفحات 5.

تجلی، فاطمه؛ جاویدی، حجت اله، مهریار، امیرهوشنگ، میرجعفری، سیداحمد (1398)، نقش پیش‌بینی کنندگی افسردگی، اضطراب، تنیدگی و شیوه‌های فرزندپروری مادران در رفتارهای نافرمانی مقابله‌ای و سلوک فرزندانشان. نشریه: مطالعات روان شناختی دوره 15 شماره 3 صص173- 159.

حبیب‌وند، علی‌مراد (1387). رابطه جهت‌گیری مذهبی با اختلالات روانی و پیشرفت تحصیلی، در روانشناسی و دین؛ ش3، ص 79-107.

حسنی، سارا؛ مهدی‌نژاد، سیدابوالقاسم؛ خدابخش پیرکلانی، روشنک. (1399). مقایسه اثربخشی مواجه- ذهن آگاهی و ذهن آگاهی- مواجهه به صورت تلفیقی بر اختلال وسواس زنان شهر اراک. نشریه: مجله علوم رونشناختی. دوره 19 شماره 86 صص 145- 137.

حسین‌پور، حسین؛ اکبری، مهدی؛ حسنی، جعفر؛ زرگر، فاطمه (1399). اثربخشی دارودرمانی ترکیب شده با درمان کوتاه مدت ذهن آگاهی در کاهش ناتوانی ناشی از میگرن و بهبود کیفیت خواب. نشریه: علوم اعصاب شفای خاتم. دوره 8 شماره 2 صص 28-18.

حسین‌، پورتنکابنی (1399). تربیت معنوی و بایسته‌های معنویت‌گرایی در بینش، منش و کنش رضوی (ع). دو فصلنامه علمی علوم تربیتی از دیدگاه اسلام (دانشگاه امام صادق (ع)). دوره 8 شماره 14 صص 71-53.

شفیع‌آبادی، عبداله و ناصری، غلامرضا. (1392). نظریه‌های مشاوره و روان‌درمانی، تهران مرکز نشر دانشگاهی.

صادقیان، عفت؛ محمدی، زهرا؛ شمسایی، فرشید (1396). ارتباط استرس با الگوهای ارتباطی مادران کودکان عقب مانده ذهنی آموزش‌پذیر. مجله علمی دانشکده پرستاری و مامایی همدان. دوره 25 شماره3.

عطادخت، اکبر؛ دانشور، سمیه؛ فتحی گیلارلو، مهناز؛ سلیمانی، اسماعیل (1394). پروفایل آشفتگی روانشناختی مادران و افسردگی، اضطراب و استرس نوجوانان شهر اردبیل. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دوره (14).

علی‌اکبرزاده آرانی، زهرا؛ خاری آرائی، مجید؛ حاج باقری، علی؛ علی‌اکبرزاده آرانی، فاطمه (1392). سازگاری اجتماعی و مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزش‌پذیر. فصلنامه پژوهش در سلامت روانشناختی. 7 (2) 55-65.

فرامرزی، سالار؛ کرمی‌منش، ولی‌اله؛ محمودی، مرتضی (1392). فراتحلیل اثربخشی مداخلات روانشناختی بر سلامت روانی خانواده کودکان با نقص ذهنی. فصلنامه روانشناسی بالینی. شماره 13، سال چهارم.

قشلاقی، سعیده؛ علیوندی وفا، مرضیه؛ اسماعیل‌پور، خلیل؛ آزموده، معصومه (1398). اثربخشی گروه درمانی معنوی- مذهبی اسلام محور بر شادمانی زناشویی و کیفیت رابطه ادراک شده زناشویی در زنان دارای تجربه دلزدگی زناشویی. پژوهش‌نامه اسلامی زنان و خانواده. سال هفتم شماره 16.

کمیجانی، مهرناز (1391). کودکان استثنائی و چالش مادران، نشریه تعلیم و تربیت استثنائی شماره 110. ص 2-1.

کوری، جرالد (2005). نظریه و کاربست مشاوره و روان‌درمانی (ترجمه یحیی سید محمدی). (1387). تهران: ارسباران.

کوهستانی، معصومه، میرزمانی، سیدمحمود (1385). نشانه‌های اختلال فشار روانی پس از سانحه (PTSD) در مادران کودکان عقب‌مانده ذهنی آموزش‌پذیر و مادران کودکان عادی. دو فصلنامه تحقیقات علوم رفتاری. دوره 4 شماره 1و2.

کوهی، سمانه؛ اعتمادی، عذرا؛ و فاتحی‌زاده، مریم (1393). بررسی رابطه ویژگی‌های شخصیتی و سلامت روانی با سرخوردگی زناشویی در زوجین. نشریه پژوهش رفتارهای علوم شناختی، 1 (4)، 84-71.

کرین، ربکا (1391). شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی. ترجمه انیس خوش لهجه صدق، تهران: بعثت. (تاریخ تالیف به زبان اصلی 1998).

لطفی کاشانی، فرح؛ وزیری، شهرام؛ قیصر، شروین؛ موسوی، سیدمهدی؛ هاشمیه، مژگان (1391). اثربخشی مداخله معنوی بر ارتقاء کیفیت زندگی مادران کودکان مبتلا به سرطان، در فقه پزشکی، دوره 11، ش12، ص 125- 149.

محبیان‌فر، مهران؛ پیراسته، فاطمه؛ حنایی، نازیلا؛ احمدی‌پور مهرابی، فهیمه (1398)، پژوهش بر مطالعات حوزه‌ی افزایش اعتماد زناشویی و کیفیت زندگی و اعتیاد به اینترنت. محل انتشار: سومین کنفرانس دانش و فناوری روانشناسی، علوم تربیتی و جامع جامعه‌شناسی ایران. تعداد صفحات 24.

میلانی‌فر، بهروز (1398). روانشناسی کودکان و نوجوانان استثنائی. تهران: نشر قومس.

Aten, D. J; Worthington, E. L. (2009). Next steps for clinicians in Religious and Spiritual Therapy: An Endpiece, in: Journal of clinical psychology: 65 (2):224- 229.

Aten, J. D; Schenck, J.E. (2007). Reflections on Religion and Health Research: An Interview with Dr. Horold G. Koenig, in: Journal of religion and Health, 46: 183- 190.

Borawski, Dominik & Zawada Mateusz. (2021). The interplay between loneliness, mindfulness, and presence of meaning. Does search for meaning matter? Personality and individual differences. volume 172.

Brownell, P. (2010). Gestalt therapy: A guide to contemporary practice.   New york: Springer publishing company.

BSS, Mert sirakaya MBBS. (2019). Academic Radiology.

Cetinbakis, G., Bastug, G., & ozel – kizil, E.T. (2020). Factors contributing to higher care giving burden in Turkish mothers of children with autism spectrum disorders. International Journal of Developmental Disabilities, 66(1), 46-53.

Chen, xue & cui, Xiang- Shu. (2021). The effects of mind fullness- based interventions on nursing students: A meta- analysis. Nurse Education Today.

Fang, yuming & Liu Huiwen (2019). Video saliency detection by festaH theory. Pattern Recognition.

Georgiadou, Ekaterini; Schmitt, Gregor martin; Erim, yesim (2020). Does the sparatim from mantal partners of Syrian refugees with a residence permit in Germany have an import on their quality of life? Journal of psychosomatic Research. Volume 130 Article 1099366.

Hang Hai Audrey & Aurelio Norielle. (2019). The efficacy of spiritual / religious interventions for substance use problems A systematic review and meta- analysis of randomized controlled trials. Drug and Alcohol Dependence.

Hutaqalug, F;& Ishak, z. (2012) sexual Horassment: Apredicator to Job satis satisfaction and work stress among women Employers. Procedia Social and behavirol sciences, 65 (3), 723- 730.

Kabat- Zinin, J. (1990). Full catastrophe living: using the wisdom, of your body and mind to face stress, pain and illness. Newyork: Delacort.

Koyser, K. (1996). The marital disaffection scale: An imlentory for assessing motional estrangement in mar-riage American – Journal of family Therapy. 24 (1), 68- 80.

Li, Xiaowei; Liu, Qianqion (2019). Parent – grandparent co-parenting relationship, marital conflict and parent - child relationship in chinese parent- child relationship in chinese parent- grand parent co-parenting families. Children and youth services Review. Volume 109 Artide 904793.

Lovibond PF, Lovibond SH. The structure of negative emotional states: comparison of the depression Anxiety stress scale (DASS) with the Beek Depression and Anxiety Inventories: Behave Res Their 1995; 33 (3): 335-43.

Mathew D, Marquesph. D; Chris G. Sibley ph.D. (2020). Increased sleep predicts annual decreases in psychological distress: Results from a 6- year longitudinal panel sample. Sleep Health.

Mirowsky, J,& Ross, C.E. (2002). Measurement for a human science. J.Health soc Behov, 43, 70-152.

Saban, Mor & Drach- Zahary, Anat. (2020). The Effects of a novel mindfulness- based Intervention on Nurses' state Mindfulness and Patient satisfaction in the Emergency department. Journal of Emergency Nursing.

Sanford, K. (2006). Communication daring marital conflict: when couples alter their appraisal, they change their behavior Journal of Family psychology, 20(2), 256-265.

Santos, HudsonP; Adynski, Harry; Murgatroyd, Christopher (2020). Biopsychosocial correlates of psychological distress in latina mothers. Journal of Affective Disorders, P, 17-626.

Schaumborg, Rebecca; Flynn, Francis. (2021). Refining the guilt proneness construct and theorizing about its role in conformity and deviance in organizations. Research in organization Behavior.

Spika, B.; Hood, R.W.; Hunsberger, B.; Gorsuch, R (2003). The psychology of Religion, 3rd Ed., New York: Guilford.

Weiss, M.P. (2018). How to review for TEACHING Exceptional children. TEACHING Exceptional children. 50 (3), 123-129.

Aliakbarzadeh Arani, Zahra; Khariarai, Majid; Haj Bagheri, Ali; Aliakbarzadeh Arani, Fatemeh (2012). Social adjustment and mothers of educable mentally retarded children. Quarterly journal of research in psychological health. 7 (2) 55-65.

Ashrafi, Seyed Saber (2019). The relational role of relationship quality in the relationship between marital intimacy and marital adjustment Place of publication: The 7th National Conference of Studies and New Researchers in the field of Psychological Educational Sciences and Counselors.

Atadakht, Akbar; Daneshvar, Samia; Fathi Guilarlo, Mahnaz; Soleimani, Ismail (2014). Profile of psychological disturbance of mothers and depression, anxiety and stress of adolescents in Ardabil city. Journal of Rafsanjan University of Medical Sciences. Period (14).

Azari, Zahra; Aminifesh, Sajjad; Mozafari, Mohammad; Hopeful, Banafsheh (2021). Publication: Social Health. Period 9. Number 1.

Basaknejad, Sudabah; Badri Ali Kurdi, Alireza; Mehrabizadeh the artist, Mahnaz. (2018). Effectiveness of mindfulness-based stress reduction treatment on impulsivity and anxiety sensitivity in students with peptic ulcer. Publication: Sabzevar University of Medical Sciences (Asrar). Volume 26, Number 4, pp. 459-453.

Bestam, Jamshid (2019). The relationship between religious beliefs and self-esteem with students' feelings of guilt. Place of publication: Fourth National Conference of Psychology and Behavioral Sciences of Payam Noor University. Number of pages 5.

Crane, Rebecca (2011). Cognitive therapy based on mindfulness. Translated by Anis Khosh Hohohe Sedek. Tehran: Ba'ath. (Compilation date in original language 1998).

Currie, Gerald (2005). Theory and application of counseling and psychotherapy (translated by Yahya Seyed Mohammadi). (2008). Tehran: Arsbaran.

Ebrahimi, Luqman (2018). The role or cognitive insight in the quality of marital relations of women applying for divorce. Place of publication: applications and empowerment centered on psychotherapy. The number of pages is 12.

Faramarzi, Salar; Karmimanesh, Walialeh; Mahmoudi, Morteza (2012). Meta-analysis of the effectiveness of psychological interventions on the mental health of families of children with intellectual disabilities. Clinical Psychology Quarterly. Number 13. Fourth year.

Habibvand, Ali Murad (2008). The relationship between religious orientation and mental disorders and academic achievement, in psychology and religion; Sh3. pp. 79-107.

Hosni, Sara; Mahdinjad, Sidabol al-Gasem; Khodabakhsh Pirkalani, Roshank. (2019). Comparing the effectiveness of exposure-mindfulness and mindfulness-exposure combined on obsessive-compulsive disorder in women of Arak city. Publication: Journal of Psychological Sciences. Volume 19, Number 86, pp. 145-137.

Hosseinpour, Hossein; Akbari, Mehdi; Hosni, Jafar; Zargar, Fatemeh (2019). Effectiveness of pharmacotherapy combined with short-term mindfulness therapy in reducing migraine disability and improving sleep quality. Publication: Shafai Khatam Neurosciences. Volume 8, Number 2, pp. 18-28.

Kamijani, Mehrnaz (2012). Exceptional children and the challenge of mothers, exceptional education magazine, number 110, pp. 1-2.

Kohestani, Masoumeh, Mirzamani, Seyyed Mahmoud (2015). Symptoms of post-traumatic stress disorder (PTSD) in mothers of educable mentally retarded children and mothers of normal children. Two Quarterly Journals of Behavioral Science Research. Period 4, numbers 1 and 2.

Kohi, Semane; Etamadi, sorry; and Fatehizadeh, Maryam (2014). Examining the relationship between personality traits and mental health with marital frustration in couples. Behavior Research Journal of Cognitive Sciences. 1 (4). 71-84.

Lotfi Kashani, Farah; Waziri, Shahram; Kaiser, Sherwin; Mousavi, Seyed Mehdi; Hashemiyeh, Mezhgan (2013). The effectiveness of spiritual intervention on improving the quality of life of mothers of children with cancer. in medical jurisprudence. Period 11. No. 12. pp. 125-149.

Milanifar, Behrouz (2018). Psychology of exceptional children and adolescents. Tehran: Qoms Publishing.

Mohibianfar, Mehran; Pirasteh, Fatima; Haney, Nazila; Ahmadipour Mehrabi, Fahima (2018), research on studies on increasing marital trust and quality of life and internet addiction. Place of publication: The 3rd Conference of Psychological Science and Technology. Educational and comprehensive sciences of sociology of Iran. The number of pages is 24.

Portenkabni, Hossein (2019). Spiritual education and the principles of spiritualism in Razavi's vision, character and actions. Two scientific quarterly journals of educational sciences from the perspective of Islam (Imam Sadiq University (AS)). Volume 8, Number 14, pp. 71-53.

Qashlaghi, Saeeda; Alivandi Wafa, Marzieh; Ismailpour, Khalil; Azmoudeh, Masoumeh (2018). The effectiveness of Islamic-centered spiritual-religious group therapy on marital happiness and the perceived quality of marital relationship in women with marital heartbreak. Islamic Research Journal of Women and Family. Seventh year, number 16.

Sadeghian, Chastity; Mohammadi, Zahra; Shamsai, Farshid (2016). The relationship between stress and the communication patterns of mothers of educable mentally retarded children. Scientific journal of Hamadan Nursing and Midwifery Faculty. Volume 25, Number 3.

Shafiabadi, Abdullah and Naseri, Gholamreza. (2012). Counseling and psychotherapy theories. Tehran University Publishing Center.

Tejali, Fatima; Javidi, Hojatoleh, Mehyar, Amirhoshang, Mirjafari, Seyed Ahmad (2018). The predictive role of depression, anxiety, stress and parenting methods of mothers in their children's confrontational disobedience and behavior. Journal: Psychological Studies, Volume 15, Number 3, pp. 159-173.