بررسی نقش ضوابط در ساختار فضایی ساختمان‌های بلندمرتبه مسکونی شهر تهران (نمونه موردی: ساختمان‌های بلندمرتبه 1399-1370)

محورهای موضوعی : دو فصل‌نامه فضای زیست

شهره خلوتی ¹ , مزین دهباشی شریف ² , محمدرضا پورزرگر ³

1 - دانشجوی دکتری، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران. نویسنده مسئول.
3 - استادیار،گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاریخ دریافت : 1400/09/21 تاریخ پذیرش : 1400/12/12 تاریخ انتشار : 1400/12/25

کلید واژه: ساختار فضایی, ضوابط, ساختمان‌های بلندمرتبه مسکونی, ساختمان‌های بلندمرتبه 1399-1370,

چکیده مقاله :

توسعه شهرها در قرن حاضر برای پاسخگویی به معضلاتی مانند رشد جمعیت، تقاضای عمومی برای زندگی و کار، توجه به گسترش عمودی را افزایش داده است. مجتمع مسکونی مرتفع راهکاری برای پاسخ‌دهی به شرایط حاکم است. این مجموعه‌های مسکونی در ساختار خود دارای مزایا و معایبی هستند و بسیاری از آن‌ها بر اساس ضوابط مدون و آیین‌نامه‌های موجود ساختار فضایی خود را شکل داده‌اند و ضوابط شاکله اصلی ساختار فضایی در آن‌ها بوده است که در بعضی از آن‌ها این امر به‌صورت واضح‌تری خود را نشان می‌دهد. این پژوهش با بررسی و اولویت‌بندی ضوابط با توجه به میزان سهم عاملی آن‌ها در شکل‌گیری ساختمان‌های بلندمرتبه شکل گرفته است. روش تحقیق ترکیبی و از نوع آمیخته کیفی در کمی است. در مرحله کیفی از مصاحبه برای گردآوری اطلاعات و از پرسشنامه در مرحله کمی بهره گرفته می‌شود. نرم‌افزارهای مورد استفاده در این پژوهش، در بخش کمیJMP و در بخش کیفی ATLASTI است. نتایج نشان می‌دهد که بیشترین تاثیرگذاری متعلق به: ضوابط محدودیت ارتفاعی بر فاصله بین عناصر با مقدار(000/1)، ضوابط محدودیت مکانی بر اجزای واحد با مقدار(000/1)، ضوابط اطفای حریق بر اجزای واحد با مقدار (982/0)، ضوابط آسانسور بر بافت با مقدار(000/1) اما کم‌ترین تاثیرگذاری شامل ضوابط محدودیت ارتفاعی با پیوستگی کالبدی (388/0)، ضوابط محدودیت مکانی با بافت(514/0)، ضوابط آسانسور بر پیوستگی کالبدی با مقدار(356/0) و ضوابط اطفای حریق بر فرم با مقدار(246/0)، ضوابط راه خروج با اجزای واحد با مقدار(401/0)، ضوابط ساختار کالبدی بر خوانایی با مقدار(213/0)، پیوستگی کالبدی و ضوابط مصرف انرژی و صرفه‌جویی با پیوستگی کالبدی با مقدار(388/0)، ضوابط استقرار خودروها با تفاوت‌های کالبدی با مقدار(255/0) و ضوابط پیش‌آمدگی بر عرصه بندی فضایی با مقدار(262/0) است. درنهایت برای بهبود ساختار فضایی و کنترل نقش‌های مخرب ضوابط به علت عدم هماهنگی بین ابعاد ساختاری فضا راهبردهای زیر پیشنهاد ارائه شده است.

چکیده انگلیسی:

Today, in most metropolises and large cities, the growth and development of high-rise buildings is evident and has left many positive and negative effects. The widespread impact of these buildings on the body and space of today's cities is undeniable, as it has caused high-rise buildings to be reviewed by experts in various fields. High-rise buildings in today's cities have always been one of the most influential aspects of urban landscapes, and the symbolic, aesthetic, identity, and readability aspects of the environment are among the dimensions to be considered in their role in the urban landscape. In recent decades, the vertical growth of cities has been increasingly studied and buildings act as a single complex that serves and receives. High-rise construction has been used to exploit downtown lands and to produce and pay attention to urban economy. While most decisions in our country for this type of building are made without regard to this. Construction of high-rise buildings, limited to authorized or special areas for high-rise construction in some sub-zones of land use in Tehran and subject to permission in terms of earthquake zoning studies and related rules and regulations and permitted environmental zones whose location and permitted uses: 2000 Detailed plan zoning is specified and refined. The development of cities in the present century to respond to problems such as population growth, public demand for life and work has increased attention to vertical expansion. A high-rise residential complex is a way to respond to the prevailing conditions. These residential complexes have advantages and disadvantages in their structure and many of them have formed their spatial structure based on the existing rules and regulations and the main structure of the spatial structure has been in them. To control the spatial structure, it is necessary to control all the forces in each building, which requires recognizing the elements and components of the spatial structure, which has not yet been explained and reviewed. As a result of this research, the criteria have been formed by examining and prioritizing the criteria according to the extent of their factor contribution in the formation of high-rise buildings. The research method is a combination of qualitative and quantitative nesting. In the qualitative stage, the interview was used to collect information and the questionnaire was used in the quantitative stage. The software used is in the quantitative part of JMP and in the qualitative part of ATLASTI. The results show that the most impact belongs to; Criteria for height restriction on the distance between the elements with the amount (1.000), criteria for spatial restriction on the components of the unit with the amount (1.000), criteria for fire extinguishing on the components of the unit with the amount (0.982), criteria of elevator on the texture with the amount ( 1.000), but the least effective include the criteria of height restriction with physical continuity (0.388), the criteria of spatial restriction with texture (0.514), the criteria of elevator on the physical connection with the amount (0.356) and the criteria of fire extinguishing Form with value (0.246), exit criteria with unit components with value (0.401), criteria of physical structure on readability with value (0.213), physical coherence and criteria of energy consumption and saving with physical coherence with value ( 0.388), the criteria for the placement of vehicles with physical differences with the value of (0.255) and the criteria of protrusion on the spatial zoning with the value of (0.262).In recent decades, the vertical growth of cities has been increasingly studied and buildings act as a single complex that serves and receives. High-rise construction has been used to exploit downtown lands and to produce and pay attention to the urban economy. Impress. Due to the lack of localization and mere emphasis on some aspects of the spatial structure, the rules have caused some parts to remain rigid and inattention to other parts in the design of the spatial structure. In various researches, the effect of different groups of criteria on the elements of spatial structure has not been discussed and analyzed. To control the spatial structure, it is necessary to control all the forces in each building, which requires recognizing the elements and components of the spatial structure, which has not yet been explained and reviewed.

منابع و مأخذ:

• امینی، صبا و حسینی، سید باقر و نوروزیان ملکی، سعید. (1392). بررسی تطبیقی میزان رضایت‌مندی ساکنان بین دو نمونه از مجتمع‌های مسکونی میان مرتبه و بلندمرتبه، نمونه‌های موردی: مجتمع‌های مسکونی شهید محلاتی و سبحان. آرمان‌شهر، 11(5)، 1-13.


• حبیبی، سید محسن و حمیدی، ملیحه و سلیمی، جواد. (1376). استخوان­بندی شهر تهران. تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.


• رزاقیان، فرزانه. (1395). تحلیل ساختمان‌های بلند مسکونی با تاکید بر نظریه شهر اکولوژیک در حوزه جنوب غرب کلان­شهر مشهد. استاد راهنما: محمد رحیم رهنما، استاد مشاور: محمد اجزاء شکوهی، پایان­نامه دکتری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد.


• رهنما، محمدرحیم و رزاقیان، فرزانه. (1392). مکان­یابی ساختمان‌های بلندمرتبه با تاکید بر نظریه رشد هوشمند شهری در منطقه 9 شهرداری مشهد. فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه گلستان، 3(9)، 45-63.


• داداش پور، هاشم. (1388). درسنامه دوره کارشناسی ارشد، مبانی برنامه­ ریزی منطقه­ ای. رشته برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، دانشگاه تربیت مدرس.


• رموک، میترا. (1381). عوارض ­سنجی و مکان‌یابی ساختمان‌های بلند در تهران. فصلنامه مدیریت شهری، 11(12)، 86-93.


• سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی کشور. (1394). مبانی نظری و مستندات برنامه پنجم توسعه. تهران: سازمان مدیریت و برنامه­ ریزی کشور.


• سعادتی ­وقار، پوریا. (1399). اصول راهبردی طراحی ساختمان‌های بلندمرتبه با رویکرد کیفیت بصری و سلامت روان شهروندان. استاد راهنما: اسماعیل ضرغامی و عبدالحمید قنبران، استاد مشاور: مهرداد کریمی مشاور، پایان­ نامه دکتری، دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی.


• سید صدر، سید ابوالقاسم. (1386). بلندمرتبه ­سازی در ساختمان‌های مدرن. تهران: انتشارات نشر آثار اندیشه، تهران.


• سیف الدینی، فرانک. (1385). زبان تخصصی برنامه ­ریزی شهری. تهران: نشر آییژ.


• شفیعی، مریم و فیاض، ریما و حیدری، شاهین. (1392). فرم مناسب ساختمان بلند برای دریافت انرژی تابشی در تهران. نشریه ایران، 4(16)، 47-60.


• شکری، فائزه و شهری، کاوس. (1394). دگرگونی سازمان فضایی خانه ­های سنتی در الگوی مسکن معاصر (نمونه موردی شهر ایلام). همایش ملی معماری شهرسازی عمران و گردشگری توسعه پایدار شهری، 1-11.


• شماعی، علی و جهانی، رحمان. (1392). بررسی توسعه عمودی شهر بر هویت محله­ ای؛ مطالعه موردی: منطقه 4 تهران. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی- اسلامی، 6(2)، 73-82.


• صالحی، نگار. (1392). جایگاه ضوابط بلندمرتبه ­سازی در شکل ­گیری منظر شهری مطلوب. استاد راهنما: حسین ذبیحی، پایان­ نامه کارشناسی ارشد معماری، دانشگاه آزاد مشهد.


• صمصامی حسینی، علی. (1380). لزوم احداث، معیارها و تاثیرات ساختمان‌های بلند. مجموعه مقالات دومین همایش بین‌المللی ساختمان‌های بلند، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.


• عادلی، زینب و سرده، علی‌اکبر. (1390). مکان­یابی ساختمان‌های بلند مسکونی در قزوین با استفاده از فرایند سلسله مراتبی. سومین کنفرانس برنامه‌ریزی و مدیریت شهری، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1-12


• عبداللهی، داود و ربانی، رسول و وارثی، حمیدرضا. (1392). رابطه معماری مجتمع‌های مسکونی شهری با سرمایه اجتماعی ساکنین (مطالعه موردی مجتمع‌های شهری اردبیل ). فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 31(9)، 105-132.


• عینی‌فر، علیرضا و آقا لطیفی، آزاده. (1390). مفهوم قلمرو در مجموعه‌های مسکونی مطالعه مقایسه‌ای دو مجموعه مسکونی در سطح و در ارتفاع در تهران. نشریه هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی، 47(3)، 17-28.


• عینی­ فر، علیرضا و قاضی‌زاده، سیده ندا. (1385). گونه­ شناسی مجتمع­ های مسکونی تهران با معیار فضای باز. نشریه علمی پژوهشی آرمانشهر، 5(3) ، 35-45.


• ﻏﻔﻮرﻳﺎن، ﻣﻴﺘﺮا و ﭘﻲﺳﺨﻦ، ﻣﻴﻨﺎ و ﺣﺼﺎری، الهام. (1396). ﮔﻮﻧﻪ­ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﻀﺎﻳﻲ و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎ تاکید بر ﻣﺤﺮﻣﻴﺖ، ﻧﺸﺮﻳﻪ ﻋﻠﻤﻲ-ﭘﮋوﻫﺸﻲ برنامه‌ریزی ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪی، 2(3)، 129-144.


• فرهودی، رحمت‌الله و محمدی، علیرضا. (1380). تاثیر احداث ساختمان‌های بلندمرتبه بر کاربری­ های شهری در مناطق 1، 2 و 3 تهران. فصل نامه پژوهش­ های جغرافیایی، 33(41)، 71-82.


• فون مایس، پی یر. (1386). نگاهی به مبانی معماری از فرم تا مکان. ترجمه: سیمون آیوازیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.


• قره­ بگلو، مینو و خالقی مقدم، نوید. (1394). گونه­ شناسی مجتمع­ های مسکونی، گامی موثر در طراحی با کیفیت مجموعه­ های مسکونی معاصر. نشریه نامه معماری و شهرسازی، 14(7)، 117-139.


• کریمی مشاور، مهرداد و منصوری، امیر و ادیبی، علی‌اصغر. (1389). رابطه چگونگی قرارگیری ساختمان‌های بلندمرتبه و منظر شهری. مجله باغ نظر، 13(7)، 89-99.


• کیانی، محمد یوسف. (1399). معماری ایرانی دوره اسلامی. تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه­ها (سمت).


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1396). مقررات ملی ساختمان (الزامات عمومی ساختمان) مبحث چهارم. تهران: نشر توسعه ایران.


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1392). مقررات ملی ساختمان(آسانسورها و پلکان برقی) مبحث پانزدهم. تهران: نشر توسعه ایران.


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1390). مقررات ملی ساختمان (عایق­بندی و تنظیم صدا) مبحث هجدهم. تهران: نشر توسعه ایران.


• دفتر امور مقررات ملی ساختمان. (1399). مقررات ملی ساختمان(صرفه‌جویی در مصرف انرژی) مبحث نوزدهم. تهران: نشر توسعه ایران.


• مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی. (1395). حفاظت ساختمان­ها در مقابل حریق مبحث سوم. تهران: مرکز تحقیقات راه و شهرسازی.


• مرکز مطالعات و برنامه­ ریزی شهر تهران. (1392). طرح تدوین و مقررات ساخت‌وساز بناهای بلندمرتبه. مطالعات تحلیل و ارائه ضوابط پیشنهادی، مهندسین مشاور پارت.


• مصوبات شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1395). ضوابط عام بلندمرتبه ­سازی. تهران: شورای اسلامی.


• مصوبات معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران. (1400). مکان‌یابی و ضوابط و مقررات ساخت بناهای بلندمرتبه در محدوده شهر تهران. تهران: مرکز پژوهش ­های مجلس شورای اسلامی.


• معاونت برنامه­ ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور. (1391). قانون برنامه پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران. تهران: معاونت برنامه ­ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور.


• معاونت مطالعه و برنامه ­ریزی امور زیرساخت و طرح جامع. (1392). رویکرد ایرانی اسلامی در تدوین ضوابط ساخت و ساز شهری. تهران: مرکز مطالعات و برنامه­ ریزی شهر تهران.


• مهاجرمیلانی، آزاده و عینی­فر، علیرضا. (1397). بازشناسی سازمان فضایی مسکن متداول تهران. نشریه هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی، 1(24)، 45-56.


• مهندسین مشاور شهرساز و معمار پارت. (1380). منطقه­ بندی و تعیین محدوده­ های دارای پتانسیل برای بلندمرتبه ­سازی در شهر مشهد. مشهد: شهرداری مشهد.


• میرا، آر. پی و بابوگونج، ای. ال. (1368). توسعه منطقه ­ای: روش­های نو. ترجمه: عباس مخبر، تهران: سازمان برنامه‌وبودجه.


• ناطقی الهی، فریبرز. (1375). رفتار و طراحی ساختمان‌های بلند، وزارت فرهنگ و آموزش عالی. تهران: موسسه بین­ المللی زلزله­ شناسی و مهندسی زلزله.


• Armstrong, Paul & Mir, Ali. (2018). Overview of Sustainable Design Factors in High-Rise Buildings. CTBUH 8th world congress, 1-10.


• Barney, Gina (2003). Vertical Transportation in Tall Buildings, CIBSE National Technical Conference, 1-12.


• Fini, Riccardo & Grimaldi, Rosa & Sobrero, Maurizio. (2009). Factors Fostering Academics to Start Up New Ventures: An Assessment of Italian Founders’incentives. Journal of Technology Transfer, 34(4), 380-402.


• Kropf, Karl. (2010). Urban Tissue and the Character of Towns. Urban Design International journal, 1(3), 247-263.


• Kunstler, James Howard & Salingaros, Nikolas (2001). The End of Tall Buildings. Retrieved September 17, 2001, from https://www.planetizen.com/node/5045.


• Niu, Jianlei. (2003). Some Significant Environmental Issues in High rise Residential Building Design in Urban Areas. Energy and Building, 36, 1259-1263.


• Powell, Nicole. (2003). Single-minded, compelling, and unique: visual communications, landscape, and the calculated aesthetic of place branding. Environ. Commun, 7, 231–254. doi: 10.1080/17524032.2013.779291


• Ramkissoon, Haywantee & Smith, Liam David Graham & Weiler, Betty. (2012). Relationships between place attachment, place satisfaction and pro-environmental behavior in an Australian national park. J. Sustain. Tour, 21, 434–457. doi: 10.1080/09669582.2012.708042