تاثیر مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی با رویکرد ترکیبی
محورهای موضوعی :ابوالفضل حیدری 1 , عطا الله محمدی ملقرنی 2 , امید محمودی خوشرو 3
1 - دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی ،سنندج، ایران
2 - استادیار، گروه مدیریت، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
3 - استادیار، گروه مدیریت، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
کلید واژه: مدیریت ریسک, روش دلفی فازی, توسعه حسابرسی دولتی,
چکیده مقاله :
چکیدهمدیریت ریسک به مثابه کنترلهای داخلی پیشرفته و پیشگیرانه عمل میکند و سبب کاهش زیانهای احتمالی خواهد شد، از اینرو در برنامهریزیهای حسابرسی نقشی کلیدی دارد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی با استفاده از روشهای کیفی و کمی در بخش عمومی است. برای انجام تحقیق در مرحله کیفی و برای پاسخ به سوالات تحقیق از 20 نفر از خبرگان مدیریت ریسک و حسابرسی دولتی و برای آزمون فرضیه پژوهش و پاسخگویی به پرسشنامه 5 گزینهای نمونهای 205 نفری از حسابرسان دولتی سطوح مختلف به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. این تحقیق از نگاه هدف کاربردی، از لحاظ روش از نوع توصیفی ـ پیمایشی و از لحاظ نوع داده ترکیبی است. در مرحله دلفی فازی در نهایت 20 عامل مدیریت ریسک شناسایی شد که عوامل مربوطه منطبق با استانداردهای بین المللی بود. پس از این مرحله برای آزمون فرضیه بررسی تاثیر اجزای مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی از پرسشنامه 5 گزینهای محقق ساخته استفاده شد. روایی صوری پرسشنامه از نظر خبرگان بررسی و میزان پایایی با ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 0.7 بود. نتایج تحلیل آماری با نرم افزار آماری اس پی اس اس 21 نشان داد که مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی تاثیر گذار است و نوع پست افراد بر پاسخها تاثیر دارد و نهایتاً جنسیت پاسخ دهندگان بر جواب ها تأثیر نداشت. نتایج تحقیق حاکی ازآن است که حسابرسان باید در هنگام برنامه ریزی حسابرسی برای بهبود آزمون های حسابرسی به مولفههای مدیریت ریسک توجه نمایند.
AbstractRisk management acts as advanced and preventive internal controls and will reduce possible losses,therefore it plays a key role in audit planning.The purpose of this research is to investigate the impact of risk management on the development of government audit using qualitative and quantitative methods in the public sector.To conduct research in the qualitative phase and to answer the research questions from 20 people from risk management and government audit experts and to test the research hypothesis and respond to a 5-choice sample questionnaire of 205 people from government auditors of different levels by sampling method were selected purposefully .From the point of view of the applied goal, this research is descriptive-survey in terms of method and mixed in terms of data type.Finally, in the fuzzy Delphi phase, 20 risk management factors were identified,which were in accordance with international standards. After this stage, a researcher-made 5-choice questionnaire was used to test the hypothesis of the impact of risk management components on the development of government audit. According to experts, the face validity of the questionnaire was higher than 0.7 with Cronbach's alpha coefficient The results of statistical analysis with SPSS 21 statistical software showed that risk management has an effect on the development of government audit, and the type of people's post has an effect on the answers, and finally, the gender of the respondents did not affect the answers.The research results indicate that auditors should pay attention to risk management components during audit planning to improve audit tests.
_||_
مجله مدیریت توسعه و تحول 54 (1402)
تأثیر مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی با رویکرد ترکیبی
ابوالفضل حیدری1، عطا الله محمدی ملقرنی2،*، امید محمودی خوشرو3
1دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
2استادیار، گروه حسابداری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران (عهده‌دار مکاتبات)
3استادیار، گروه حسابداری، واحد سنندج، دانشگاه آزاد اسلامی، سنندج، ایران
تاریخ دریافت: تیر 1402، اصلاحيه: شهریور 1402، پذیرش: مهر 1402
چکیده
مدیریت ریسک به مثابه کنترلهای داخلی پیشرفته و پیشگیرانه عمل میکند و سبب کاهش زیانهای احتمالی خواهد شد، از اینرو در برنامهریزیهای حسابرسی نقشی کلیدی دارد. هدف از این پژوهش بررسی تأثیر مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی با استفاده از روشهای کیفی و کمی در بخش عمومی است. برای انجام تحقیق در مرحله کیفی و برای پاسخ به سوالات تحقیق از 20 نفر از خبرگان مدیریت ریسک و حسابرسی دولتی و برای آزمون فرضیه پژوهش و پاسخگویی به پرسشنامه 5 گزینهای نمونهای 205 نفری از حسابرسان دولتی سطوح مختلف به روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. این تحقیق از نگاه هدف کاربردی، از لحاظ روش از نوع توصیفی ـ پیمایشی و از لحاظ نوع داده ترکیبی است. در مرحله دلفی فازی در نهایت 20 عامل مدیریت ریسک شناسایی شد که عوامل مربوطه منطبق با استانداردهای بین المللی بود. پس از این مرحله برای آزمون فرضیه بررسی تاثیر اجزای مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی از پرسشنامه 5 گزینهای محقق ساخته استفاده شد. روایی صوری پرسشنامه از نظر خبرگان بررسی و میزان پایایی با ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 0.7 بود. نتایج تحلیل آماری با نرم افزار آماری اس پی اس اس 21 نشان داد که مدیریت ریسک بر توسعه حسابرسی دولتی تاثیر گذار است و نوع پست افراد بر پاسخها تاثیر دارد و نهایتاً جنسیت پاسخ دهندگان بر جواب ها تأثیر نداشت. نتایج تحقیق حاکی از آن است که حسابرسان باید در هنگام برنامه ریزی حسابرسی برای بهبود آزمون های حسابرسی به مولفههای مدیریت ریسک توجه نمایند.
واژه‌های اصلی: مدیریت ریسک، توسعه حسابرسی دولتی، روش دلفی فازی
دنیای اخیر دنیای پر ریسکی است و هر لحظه باید آماده وقوع یک بحران و اتفاقی جدید بود. برای مثال بحران ویروس کوید 19 یک بحران سلامت جهانی بود که همه بازارهای جهانی را به شدت تحت تأثیر قرار داد. این ویروس تأثیرات اقتصادی و مالی زیادی را برای مشاغل مختلف و ازجمله حسابرسی ایجاد نمود. با توجه به اینکه این ویروس بر اطمینان ذینفعان از احتمال عملکرد نامناسب سازمانها اثرگذار بود، لذا سبب ایجاد بحران اساسی و هزینه بالا برای سازمانها اعم از دولتی و خصوصی شد. کیفیت حسابرسی کاهش یافت و در پاره ای از موارد سبب اظهارنظر نادرست حسابرسان شد. این بحران تنها نمونه ای از ریسک های احتمالی بود و بعد از آن موارد دیگری هم رخ خواهد داد. با کاهش اطمینان جامعه در خصوص کیفیت بالای حسابرسی ریسک سازمانهای دولتی و هزینه آنها افزایش خواهد یافت و از اینرو مبحث مدیریت ریسک به عنوان روشی همراه با کنترل های داخلی به عنوان کنترل های داخلی پیشرفته مطرح می گردد]27 و 15[. مدیریت ریسک توسط متخصصین حسابرسی، استاندارد گذاران و نهادهای عالی حسابرسی به عنوان کنترل های داخلی پیشرفته مورد اشاره قرار گرفته است. مدیریت ریسک در سازمانهای دولتی که هدفشان کاهش ریسک ذی نفعان و خلق ارزش برای جامعه و در نهایت رضایت شهروندان است یک فعالیت مهم و اساسی است. اهمیت این موضوع در شرایط عدم اطمینان دنیای واقعی دو چندان می باشد. مدیریت ریسک میتواند فرصتهایی را برای خلق ارزش ایجاد نماید که در شرایط معمولی قابل شناسایی نیستند. همه سازمانها در سالهای
*ataalahmohammadimalgharni@gmail.com
متمادی درگیر شناسایی و مدیریت ریسکهای مرتبط با فعالیتهای خود میباشند. علت این امر این است که ریسک دارای تاثیرات منفی بر رخدادهای شرکت میباشد. این موضوع سبب شده تا مولفههای مختلفی برای مدیریت ریسک در سازمانهای دولتی مطرح گردد]17[.
پس از جنگ جهانی دوم، سازمانهای موجود در بخش دولتی به ابزارهای مهم نظامهای حکومتی جهت توسعه اقتصادی و دستیابی به اهداف خاص اجتماعی تبدیل شدند. تغییرات مستمر محیط سازمانی و شرایط فعالیت این سازمانها از یک سو و دگرگونیهای عمیق در خواستههای شهروندان از سوی دیگر سبب گردیده که برای پاسخگویی1 به این نیازها، ادامه فعالیت و اثربخشی بخش دولتی، نیازمند تولید شیوههای نوین مدیریتی و ارتقاء سیستمهای سازمانی حاکم و ناظر باشد]4[. یکی از جنبه‌های مهم نظارتی در بخش دولتی در دنیای پر چالش امروز مفهوم مدیریت ریسک میباشد، زیرا ریسک جزء جدایی ناپذیر فعالیتهای بخش دولتی است. ریسک همه موقعیت‌های پر خطر سازمانها را پوشش میدهد. یکی از راه‌های مقابله با ریسکهای احتمالی در بخش دولتی تبیین اجزای مدیریت ریسک در سازمانهای موجود این بخش است]23[. به طور معمول در اغلب سازمانها از مديريت ريسک براي کاهش اثرات مربوط به پيدايش شرايط نامساعد و در نتيجه کاهش تاثير رفتاري اين شرايط بر عملکرد و کارکرد آنها و رقابت راحتتر استفاده ميشود]3[.
در بخش دولتی فعالیتها پیچیده شدهاند و مدیریت آنها نیاز به فنون جدید دارد. مديريت ريسک مؤثر که بر مبناي يک اصول مفهومي معتبر قرار دارد، بخش مهمي از اين فرايند تصميمگيري را تشکيل مي‌دهد، اين اصول به وسيله شناسايي عاملهای اصلي ريسک و بررسي چگونگي تأثير بالقوه اين عناصر در موفقيت سازمانها و چگونگي مقابله و مديريت ريسك‌ها مورد بحث قرار مي‌گيرند. مدیریت ریسک، نظام و فرآیندی تخصصی است که هدف اصلی آن بهبود کیفیت تصمیمات در کلیه سطوح بنگاه های اقتصادی به منظور افزایش ارزش سازمان است. از انجا که بخش دولتی به عنوان نهادهای فعال در جامعه عمدهترین عرضه کننده خدمات داخلی و بینالمللی به شمار می‌آیند و عملکرد صحیح آنها سبب تحکیم ثبات اقتصادی کشور میشود، مدیریت ریسک آنها از اولویت خاصی برخوردار خواهد بود]7[. تحقیقات سالهای اخیر عواملی را برای مدیریت ریسک اثربخش معرفی نموده‌اند که هر یک از این موارد در اثربخشی فعالیت همه سازمانها و صنایع مختلف موثراند]25[.
اثرگذاری بالای اجزای مدیریت ریسک در بخش دولتی سبب شده که مدیریت ریسک به عنوان یکی از مهمترین اجزای بهبود حکمرانی سازمانی(حاکمیت شرکتی) در بخش دولتی معرفی شود. نقش نظارتی بالای اجزای مربوطه سبب شده که بر اساس تجربیات موسسات عالی حسابرسی مدیریت ریسک به عنوان یکی از مهمترین اجزای بهبود حسابرسی دولتی مورد توجه قرار گیرد]16[. شرایط متغیر کشور و مسائل مهم اقتصادی ایران و موارد مرتبط با شرایط منطقه‌ای نشان از حساسیت بالای مدیریت ریسک در نهادهای نظارتی دولتی در جهت بهبود حسابرسی دولتی است. لذا مسئله اصلی این پژوهش بررسی تاثیر اجزای مدیریت ریسک بخش دولتی بر توسعه حسابرسی دولتی است که این مهم بعد از شناسایی مولفه های مدیریت ریسک با روش دلفی فازی انجام می شود.
2- مبانی نظری
بر اساس فرضیه بیمه و تئوری ذینفعان، حسابرسی باید در ایفای حق ذینفعان خود نقش اطمینان بخشی ایفا نماید و ریسک استفادهکنندگان از گزارشهای حسابرسی را کاهش دهد. بر اساس استانداردهای حسابرسی دولتی که توسط نهادهای عالی حسابرسی نگاشته شده اند، مبحث کنترلهای به‌موقع و توسعه پایدار و استفاده شفاف، عادلانه و بهینه از منابع، همراه با پاسخگویی از مهمترین مباحث دنیای کنونی است. برای دستیابی به این مفاهیم ارزشمند تاکنون ایدههای زیادی مطرح شده است که مدیریت ریسک یکی از این ایدهها است. مدیریت ریسک یک مفهوم کلان نظارتی است که هدف اصلی آن جلوگیری از زیانهای احتمالی است. این مبحث هم در بخش خصوصی وجود دارد و هم در بخش دولتی]1[.
ریسک جزء جدایی‌ناپذیر فعالیتهای بخش دولتی است. ریسک همه موقعیت‌های پرخطر سازمانها را پوشش میدهد. ریسک از دو قسمت مهم تشکیل میشود: یکی احتمال رخداد و یکی عمق عواقب رخداد. یکی از راه‌های مقابله با ریسکهای احتمالی در بخش عمومی اجرای طرح مدیریت ریسک در سازمانهای موجود در این بخش است. به‌طورمعمول در اغلب سازمانها از مديريت ريسک براي کاهش اثرات احتمالی مربوط به پيدايش شرايط نامساعد و در نتیجه کاهش تأثير رفتاري اين شرايط بر عملکرد و کارکرد آنها و رقابت راحتتر استفاده میشود. شدت رقابت و دشواري مديريت در بخش عمومی افزایش یافته است. در محيط کسب‌وکار امروز، مديريت و کارکنان مي‌بايست توانايي برخورد با روابط دروني وابستگي‌هاي مبهم و بغرنج ميان فناوري، داده‌ها، وظايف، فعالیتها، فرآيندها و افراد را دارا باشند. در چنين محيط‌هاي پيچيده‌اي بخش عمومی نيازمند مديراني هستند که اين پيچيدگي‌هاي ذاتي را در زمان تصميم‌گيري‌هاي مهم‌شان لحاظ و تفکيک كنند. مديريت ريسک مؤثر که بر مبناي يک اصول مفهومي معتبر قرار دارد، بخش مهمي از اين فرآيند تصميمگيري را تشکيل میدهد، اين اصول به‌وسیله شناسايي عاملهای اصلي ريسک و بررسي چگونگي تأثير بالقوه اين عناصر در موفقيت سازمانها و چگونگي مقابله و مديريت ريسك‌ها موردبحث قرار مي‌گيرند. مدیریت ریسک، نظام و فرآیندی تخصصی است که هدف اصلی آن بهبود کیفیت تصمیمات در کلیه سطوح بنگاه‌های اقتصادی به‌منظور افزایش ارزش برای ذینفعان سازمان است. ازآنجاکه بخش عمومی به‌عنوان نهادهای فعال در جامعه عمدهترین عرضه‌کننده خدمات داخلی و بینالمللی به شمار می‌آیند و عملکرد صحیح آنها سبب تحکیم ثبات اقتصادی کشور میشود، مدیریت ریسک آنها از اولویت خاصی برخوردار خواهد بود. تحقیقات سنوات اخیر عامل‌هایی را برای مدیریت ریسک اثربخش معرفی نموده‌اند که هر یک از این موارد در اثربخشی فعالیت همه سازمانها و صنایع مختلف مؤثراند]17، 24 و 26[.
اثرگذاری بالای اجزای مدیریت ریسک در بخش عمومی سبب شده که مدیریت ریسک به‌عنوان یکی از مهمترین اجزای بهبود حکمرانی سازمانی در بخش دولتی معرفی شود. نقش نظارتی بالای اجزای مربوطه سبب شده که بر اساس تجربیات مؤسسات عالی حسابرسی کشورهای آمریکا، انگلیس، استرالیا و... مدیریت ریسک یکی از مهمترین اجزای بهبود حسابرسی دولتی بیان شود و این موضوع سبب نظارت بهتر مؤسسات عالی حسابرسی بر فعالیتهای دولتی شود. شرایط متغیر کشور و مسائل مهم اقتصادی ایران و موارد مرتبط با شرایط منطقه‌ای نشان از حساسیت بالای مدیریت ریسک در نهادهای نظارتی همچون دیوان محاسبات کشور در جهت بهبود حسابرسی دولتی است]18 و 19[.
روند تاثیر مدیریت ریسک بر حسابرسی در نمودار زیر نمایان می شود:
|
شکل(1): چرخه رابطه مدیریت ریسک و حسابرسی: منبع: ]1 و 18[
فرچنکو2 و همکاران(2022) نشان دادند که مدیریت صحیح بودجه بر کاهش ریسک در بخش دولتی اثرگذار است و لذا عامل مدیریت صحیح بودجه بر مدیریت ریسک اثرگذار میباشد]20[. بیرندرا و همکاران(2019) پژوهشی با عنوان چارچوبی برای شناسایی و مدیریت ریسک واحد تجاری: رویکرد مبتنی بر منابع انجام دادند. عوامل پیشنهادی ریسک راهبردی، ریسک عملیاتی، ریسک مالی و ریسک آسیبهای احتمالی را در بر گرفت و لذا زیر مجموعه های این ریسک ها بر مدیریت ریسک موثرند]17[. کریستانا3 و همکاران(2018) پژوهشی با عنوان مدیریت ریسک واحد تجاری و کارایی حسابرسی انجام دادند. در نهایت مشخص شد که که اجرای مدیریت ریسک واحد تجاری با شاخصهای کارایی حسابرسی شامل حقالزحمه حسابرسی کمتر و تاخیرات کمتر در گزارش حسابرسی رابطه دارد و لذا تاثیر مدیریت ریسک بر حسابرسی مورد تایید قرار گرفت]18[. منزونی و چشیر 4(2017) پژوهشی با عنوان مدیریت ریسکهای دولت انجام دادند. یافته‌ها نشان داد که مدیریت ریسک سبب بهبود لایه‌های مدیریتی و فعالیتهای حسابرسی میشود و این نتیجه نیز تاثیر مدیریت ریسک بر حسابرسی را نشان می دهد]24[. ریالتس و همکاران5(2016) با همکاری اداره حسابداری دولتی دستورالعملی با عنوان مدیریت ریسک برای بخش دولتی و ادارات انجام دادند. بر اساس مطالعه ادبیات مدیریت ریسک و با توجه به شرایط بخش دولتی ایرلند چهار اصل کلیدی برای مدیریت ریسک شامل حاکمیت، ساختارها، مدیریت و گزارشگری معرفی شد. همچنین نقش توسعهدهندگی مدیریت ریسک در حسابرسی نیز در این پژوهش مورد اشاره قرار گرفت]26[. کاپاسینکا و متجون6(2014) پژوهشی با عنوان مدیریت ریسک در سازمانهای بخش دولتی انجام دادند. یافته‌ها نشان داد اجرای مدیریت ریسک توسط مدیران سبب بهبود فعالیتهای روزانه سازمان و همچنین توسعه سازمان خواهد شد]23[. عباسی و همکاران (1401) ریسکها را در سه سطح بحرانی(غیر قابل قبول)، سطح بالا(قابل توجه) و متوسط تقسیم و استراتژی برخورد با آنها در سه دسته اجتاب از ریسک، پذیرش فعالانه و انتقال ذکر نمودند]9[. صفیخانی و همکاران (1401) یافتند که در بازارهای نوظهور مانند ایران که در آن ساختار لجستیک کمتر توسعه یافته است، قابلیتهای داخلی به تنهایی نمیتوانند در کاهش ریسک عرضه زنجیره تأمین کافی باشد. یافتههای ما نه تنها به پر کردن برخی از شکافها در مقالات مدیریت ریسک زنجیره عرضه کمک میکند، بلکه به مدیران و محققان در درک بهتر انواع انعطافپذیری که میتواند ریسک زنجیره عرضه را در محیطهای مختلف کسب و کار کاهش دهد، کمک کند]8[. قادري و همکاران (1397) پژوهشی با عنوان تاثير عامل رفتاري اطمينان بيش از حد مديران بر اثربخشي مديريت ريسک انجام دادند. نتایج نشان داد که اطمينان بيش از حد مديران بر مديريت ريسک اثرگذار است]11[. فتحي عبدالهي و آقايي(1396) پژوهشی با عنوان بررسي اثربخشي حسابرسي داخلي در عملکرد مديريت ريسک و کنترل سازمان‌هاي دولتي انجام دادند. نتايج تحقيق نشان مي‌دهد، انطباق با استانداردهاي حسابرسي حرفه‌اي، دسترسي نامحدود، منشور رسمي، حمايت مديريت ارشد و کارکنان ارتباط مستقيمي با اثربخشي حسابرسي دارد]10[. معمار و رشادتجو(1393) پژوهشی با عنوان شناسايي عوامل تعيين کننده مديريت ريسک و سنجش تاثير آن بر مديريت استراتژيک انجام دادند. نتايج نشان داد مديريت ريسک تاحدود زيادي مي‌تواند بر مديريت استراتژيک (انتقال ريسک، اجتناب از ريسک، کاهش ريسک، پذيريش ريسک) موثر باشد]12[. موسوي شيري و همکاران(1392) پژوهشی با عنوان مشارکت حسابرسان داخلي در مديريت ريسک بنگاه انجام دادند. نتايج پژوهش نشانگر اين است که حسابرسان داخلي مشارکت پاييني در مديريت ريسک بنگاه داشته، اما آنان به فعاليت‌هايي مي‌پردازند که مي‌تواند بي‌طرفي آنان را به خطر اندازد]13[. زند حسامی و ساوجی (1391) در پژوهشی با عنوان مدیریت ریسک در مدیریت زنجیره تأمین عوامل محیطی، منابع مالی، استراتژی، فنآوری اطلاعات و ارتباطات و تجهیزات و تکنولوژی به عنوان مهمترین ریسکها شناسایی شدند]6[. خلیلی عراقی و همکاران (1388) اثر ریسکهای محیط، استراتژی شرکت و ساختار سرمایه بر عملکرد شرکتها در صنعت پتروشیمی را تأیید نمودند]5[.
3- روش پژوهش
مراحل دستیابی به نتایج پژوهش به شرح ذیل می باشد:
جدول(1): مراحل دستیابی به نتایج پژوهش
سوال یا فرضیه | مراحل | هدف | روش کار | جامعه پژوهش | نمونه پژوهش | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
سوال اول | مرحله اول | شناسایی اجزای مربوط به سایر کشورها | مطالعه و ترجمه متون تخصصی پژوهش و تجربه سایر کشورها | مستندسازی | |||||||
مرحله دوم | بومیسازی اجزا | دور اول دلفی(پرسشنامه باز) | خبرگان نهادهای دولتی، دیوان محاسبات و دانشگاه ها | 20 نفر | |||||||
مرحله سوم | نهاییسازی اجزا | جمعبندی نظرات دور اول و دستیابی به اجماع نهایی با مصاحبه و طوفان مغزی | 20 نفر | ||||||||
سوال دوم | مرحله چهارم | نمرهگذاری و رتبه بندی اجزا با نمره های کمی | کمیسازی با دلفی فازی 7 گزینهای | 20 نفر | |||||||
فرضیه پژوهش | مرحله پنجم | ارزیابی مدل در بهبود حسابرسی دولتی | پرسشنامه 5 گزینهای | کارکنان دیوان محاسبات کشور و سازمان هاس دولتی | 205 نفر افراد در دسترس | ||||||
تحقيق حاضر از نظر هدف كاربردي ميباشد، چرا كه در جهت رفع نيازهاي انساني در حوزه شناسایی اجزای مدیریت ریسک است و با توجه به اينكه در اين پژوهش از روشهاي مطالعه كتابخانهاي و بررسي متون و نيز روشهاي ميداني نظير مصاحبه و پرسشنامه باز (روش دلفی فازی) است، در نتيجه تحقيق حاضر بر اساس روش و ماهيت، يك تحقيق توصيفي- اکتشافی و روش پيمايشي است. همچنین این تحقیق از لحاظ نوع داده از نوع ترکیبی است. در مرحله گردآوری براي تدوين ادبيات موضوع از روش كتابخانهاي و براي جمعآوري دادههاي پژوهش و تحليل آنها از روش ميداني استفاده ميشود. ابزار پژوهش نیز برای سوال پژوهش پرسشنامه دلفی و دلفی فازی و برای فرضیههای پژوهش پرسشنامه 5 گزینه ای می باشند. دلفی یک روش منظم و تکرار پذیر برای سیاستگذاری و پیش‌بینی آینده است که بر اساس ورودیهای مستقل از سوی گروهی از کارشناسان و خبرگان عمل میکند]2[.
جامعه تحقیق در مرحله دلفی و دلفی فازی شامل افراد متخصص و خبره و پاسخ دهنده سازمانهای دولتی و دیوان محاسبات کشورند. در خصوص پرسشنامه دلفی نمونهای به تعداد 20 نفر انتخاب میشود که شامل اعضای با تخصص بالای هریک از اعضای جامعه مذکور میباشد. در مرحله اول این تحقیق به دلیل تعداد کم افراد متخصص در حوزه مدیریت ریسک و به دلیل استفاده از روش دلفی و دلفی فازی از روش نمونهگیری گلوله برفی استفاده میشود. یعنی بعد از پرسش از هر متخصص فرد بعدی با کمک پاسخ دهنده مشخص میشود.
برای آزمون فرضیه تحقیق، روش نمونهگیری طبقه‌ای و هدفمند برای افراد در دسترس در نظر گرفته شد. بدین منظور از نظرات حسابرسان ردههای مختلف استفاده شد. برای آزمون فرضیه و در جهت پاسخگویی به پرسشنامه 5 گزینهای از نظرات 205 نفر از افراد در دسترس استفاده شد که 8درصد پاسخگويان زن و 92 درصد مرد انتخاب شده اند. 21 درصد پاسخگويان زير 31 سال ، 30 درصد بين 32 تا 36 سال، 38 درصد ين 37 تا 41سال و 11 درصد بيش از 42 سال سن داشته‌اند. 20 درصد زير 7 سال ، 28 درصد بين 8 تا 12 سال، 30 درصد بين 13 تا 17 سال و 23 درصد بيش از 18 سال سابقه کاري داشته‌اند. 52 درصد داراي رشته حسابداري، 16 درصد مديريت، 8 درصد اقتصاد، 23 درصد حقوق و 1 درصد ساير رشته ها تحصيلات داشته‌اند. 8 درصد داراي مقطع تحصيلي دکتري حسابداري، 65 فوق ليسانس و 27 درصد ليسانس بوده اند.
مقدار آلفا براي پرسشنامه تحقيق بيشتر از 88 درصد بدست آمده است که نشانگر پايايي بالاي پرسشنامه است.
شیوه کار روش دلفی: روش دلفی به عنوان ابزاری کیفی از متون تخصصی، پرسشنامه باز، مصاحبه و طوفان مغزی استفاده می کند]22[.
شیوه کار روش دلفی فازی: در این مرحله خبرگان به بیان اهمیت هر یک از موارد در قالب دلفی فازی 7 درجه پرداختند، تا در نهایت میزان اجماع مشخص شود. طیف فازی در بیان اهمیت شاخص‌ها به صورت جدول (2) است:
جدول(2): اعداد فازی مثلثی معادل طیف لیکرت 7 درجه
کاملاً با اهمیت | خیلی با اهمیت | با اهمیت | متوسط | بی اهمیت | خیلی بی‌اهمیت | کاملاً بی‌اهمیت | |||||||||||||||||||||
1 | 1 | 9/0 | 1 | 9/0 | 75/0 | 9/0 | 75/0 | 5/0 | 75/0 | 5/0 | 3/0 | 5/0 | 3/0 | 1/0 | 3/0 | 1/0 | 0 | 1/0 | 0 | 0 | |||||||
ابتدا پاسخهای خبرگان در قالب اعداد فازی به شرح جدول(3) مشخص میشوند:
جدول(3): کمیسازی نظرات خبرگان در قالب اعداد فازی
زیر مؤلفهها | نظر کارشناس 1 | نظر کارشناس … | نظر کارشناس 20 | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
L | M | N | L | M | N | L | M | N | ||||||||||
مؤلفه1 | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||||
مؤلفه... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||||
مؤلفه n | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||||
پس از این مرحله محاسبات فازی انجام میشوند و موارد نهایی به شرح جدول (4) مشخص میشوند:
جدول(4): محاسبات فازی نظرات خبرگان
مؤلفه اصلی | زیر مؤلفهها | میانگین فازی | میانگین نهایی | رتبه | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
∑ L/20 | ∑M/20 | ∑N/20 | )∑ L+∑M+∑N(/3 | |||||||||
مؤلفه 1 | مؤلفه1 | ... | ... | ... | ... | ... | ||||||
مؤلفه... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||
مؤلفه n | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||
مؤلفه ... | مؤلفه1 | ... | ... | ... | ... | ... | ||||||
مؤلفه... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||
مؤلفه n | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||
مؤلفه n | مؤلفه1 | ... | ... | ... | ... | ... | ||||||
مؤلفه... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||
مؤلفه n | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||
سپس میانگین نهایی با آستانه تحمل طیف 7 گزینه ای (7/0) مقایسه می شود و در نهایت شناسایی عوامل کلیدی با توجه به اهمیت آنها انجام می شود]21[.
4- بخش کیفی و آمار توصيفي براي مشخصات فردي
جامعه تحقیق در مرحله دلفی و دلفی فازی شامل افراد متخصص و خبره و پاسخ دهنده سازمانهای دولتی و دیوان محاسبات کشورند. در خصوص پرسشنامه دلفی نمونهای به تعداد 20 نفر انتخاب میشود که شامل اعضای با تخصص بالای هریک از اعضای جامعه مذکور میباشد. در مرحله اول این تحقیق به دلیل تعداد کم افراد متخصص در حوزه مدیریت ریسک و به دلیل استفاده از روش دلفی و دلفی فازی از روش نمونهگیری گلوله برفی استفاده میشود. یعنی بعد از پرسش از هر متخصص فرد بعدی با کمک پاسخ دهنده مشخص میشود. در این مرحله تعداد 20 متخصص در دو دور به سوال اول تحقیق پاسخ دادند و در نهایت مولفههای مدیریت ریسک بخش دولتی انتخاب شدند:
سوال اول: اجزای مدیریت ریسک در بخش دولتی کدامند؟
برای پاسخگویی در ابتدا از 20 نفر از متخصصین مدیریت ریسک در سازمانهای مختلف و همچنین اساتید دانشگاه استفاده شد که همگی دارای مدرک تحصیلی فوق لیسانس به بالا و تجربه کاری بالای 10 سال بودند.
مولفههای شناسایی شده در مرحله دلفی به شرح ذیل بودند:
تعهد و پشتیبانی کاری، فکری و اخلاقی کارکنان دستگاههای دولتی از مدیریت ارشد
توجه به ارتباطات مورد نیاز دستگاههای دولتی در انجام وظایفش و گسترش آن
توجه به فرهنگ‌کاری موجود در دستگاههای دولتی
توجه به ساختار سازمانی دستگاههای دولتی
بالابردن میزان آموزش‌های مرتبط کاری و اخلاقی در دستگاههای دولتی
گسترش و بهبود فناوری اطلاعات در دستگاههای دولتی
گسترش اعتماد و یکدلی در بین کارکنان دستگاههای دولتی
توجه به واقعیت‌ها و حقیقت‌های موجود در رابطه با ریسکهای رو در روی دستگاههای دولتی
ارزیابی اهمیت ریسکها توسط دستگاههای دولتی
نگرش درست و حرفه‌ای دستگاه اجرایی در رابطه با وظایف محوله خود
اندازه‌گیری‌های دقیق(دقیق بودن در هر موضوعی که نیاز به اندازه‌گیری دارد) توسط دستگاههای دولتی
تخصیص مناسب و کافی منابع مالی و غیر مالی در دستگاههای دولتی
برقراری محیط کنترلی توسط دستگاههای دولتی
برقراری فعالیتهای کنترلی توسط دستگاههای دولتی
توجه به بعد اطلاعاتی و ارتباطاتی کنترلهای داخلی توسط دستگاههای دولتی
برقراری سیستم پایشگری توسط دستگاههای دولتی
ارزیابی ریسکها توسط دستگاههای دولتی
هدف‌گذاری منطقی و قابل دسترس در دستگاههای دولتی
پاسخ به موقع به ریسکها توسط دستگاههای دولتی
شناسایی رخدادهای با اهمیت در دستگاههای دولتی
نهایتاً در مرحله بعد برای اعتبار سنجی موارد فوق از روش دلفی فازی استفاده شد و سوالات در اختیار 20 متخصص قرار داده شد. در این مرحله خبرگان به بیان اهمیت هر یک از موارد در قالب دلفی فازی 7 درجه‌ای پرداختند، تا در نهایت میزان اجماع مشخص شود. طیف فازی در بیان اهمیت شاخص‌ها به صورت جدول زیر است:
جدول(5): اعداد فازی مثلثی معادل طیف لیکرت 7 درجه
کاملاً بااهمیت | خیلی بااهمیت | بااهمیت | متوسط | بی اهمیت | خیلی بی‌اهمیت | کاملاً بی‌اهمیت | ||||||||||||||
1 | 1 | 0.9 | 1 | 0.9 | 0.75 | 0.9 | 0.75 | 0.5 | 0.75 | 0.5 | 0.3 | 0.5 | 0.3 | 0.1 | 0.3 | 0.1 | 0 | 0.1 | 0 | 0 |
مأخذ: (حبیبی و همکاران، 2015: 136)
ابتدا پاسخهای خبرگان در قالب اعداد فازی به شرح جدول زیر مشخص شدند:
جدول(6): کمیسازی نظرات خبرگان در قالب اعداد فازی
زیر مولفهها | نظر کارشناس 1 | نظر کارشناس … | نظر کارشناس 20 | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
L | M | N | L | M | N | L | M | N | ||||||||||
مولفه1 | 1 | 1 | 0.9 | ... | ... | ... | 0.75 | 0.5 | 0.3 | |||||||||
مولفه... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | ... | |||||||||
مولفه آخر | 0.9 | 0.75 | 0.5 | ... | ... | ... | 1 | 1 | 0.9 | |||||||||
مأخذ: یافتههای پژوهش
پس از این مرحله محاسبات فازی انجام میشوند و موارد نهایی به شرح جدول زیر مشخص شدند:
جدول(7): محاسبات فازی نظرات خبرگان
زیر مولفهها | میانگین فازی | میانگین نهایی | رتبه | ||
|---|---|---|---|---|---|
∑ L/20 | ∑M/20 | ∑N/20 | )∑ L+∑M+∑N(/3 | ||
تعهد و پشتیبانی مدیریت ارشد | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
توجه به ارتباطات مورد نیاز | 0.95 | 0.88 | 0.75 | 0.86 | 4 |
توجه به فرهنگ کاری | 1 | 0.96 | 0.84 | 0.93 | 2 |
توجه به ساختار سازمانی | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
بالابردن میزان آموزش های مرتبط کاری و اخلاقی | 0.95 | 0.88 | 0.75 | 0.86 | 4 |
گسترش و بهبود فناوری اطلاعات | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
گسترش اعتماد و یکدلی | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
توجه به واقعیت های و حقیقت های موجود | 1 | 0.96 | 0.84 | 0.93 | 2 |
ارزیابی اهمیت ریسک ها | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
نگرش درست و حرفه ای | 0.98 | 0.93 | 0.79 | 0.90 | 3 |
اندازه گیری های دقیق | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
تخصیص مناسب و کافی منابع مالی و غیر مالی | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
برقراری محیط کنترلی | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
برقراری فعالیت های کنترلی | 1 | 0.96 | 0.84 | 0.93 | 2 |
اطلاعات و ارتباطات | 0.98 | 0.93 | 0.79 | 0.90 | 3 |
برقراری سیستم پایشگری | 1 | 0.96 | 0.84 | 0.93 | 2 |
ارزیابی ریسک ها | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
هدف گذاری منطقی و قابل دسترس | 1 | 0.98 | 0.87 | 0.95 | 1 |
پاسخ به موقع به ریسک ها | 1 | 0.96 | 0.84 | 0.93 | 2 |
شناسایی رخدادهای با اهمیت | 0.98 | 0.88 | 0.72 | 0.86 | 4 |
مأخذ: یافتههای پژوهش
همانگونه که جدول فوق نشان داد میانگین نهایی همه موارد دارای نمره فازی بالاتر از 0.7 بودند، لذا مورد پذیرش و اجماع بالایی قرار گرفتهاند.
4-2 مرحله پرسشنامه 5 گزینه ای
جدول(8): آمار توصيفي براي متغير اصلي تحقيق
متغيرهاي تحقيق | ميانگين | ميانه | انحراف معيار | حداقل | حداکثر |
تاثير مديريت ريسک بخش دولتی بر حسابرسي دولتي | 3.63 | 3.7 | 0.48 | 1.95 | 4.85 |
آزمون نرماليتي: در ادامه با استفاده از آزمون كلموگروف- اسميرنف7 نرمال بودن توزيع متغيرها بررسي شده است.
جدول(9): آزمون کلموگروف براي بررسي نرمال بودن متغير وابسته
تاثير مديريت ريسک بر توسعه حسابرسي دولتي | |||||
|---|---|---|---|---|---|
تعداد | پارامترهاي نرمال | مقدار Z | مقدار احتمال | نتيجه | |
ميانگين | انحراف معيار | ||||
205 | 3.63 | 0.48 | 0.67 | 0.76 | نرمال |
بررسي فرضيات با استفاده از آزمون تی: فرضيه اصلي: اجزاي مدل مديريت ريسک بخش دولتی بر توسعه حسابرسي دولتي تاثير مثبت و معناداري دارد.
مرحله اول: فرض صفر و فرض مقابل به صورت آماري زير نوشته مي شود.
فرض صفر: اجزاي مدل مديريت ريسک بخش دولتی بر توسعه حسابرسي دولتي تاثير مثبت و معناداري ندارد.
فرض ادعا: اجزاي مدل مديريت ريسک بخش دولتی بر توسعه حسابرسي دولتي تاثير مثبت و معناداري دارد.
|
مرحله دوم: محاسبه آماره آزمون و توزيع آماري آن مي باشد. آماره آزمون داراي توزيع t (تقريبا نرمال براي اين داده ها) است و مقدار آن به صورت زير محاسبه ميگردد.
جدول(10): آزمون ميانگين تک نمونه اي براي بررسي فرضيه اصلي
متغير اصلي تحقيق | ميانگين | انحراف معيار | مقدار t | مقدار احتمال | نتيجه |
تاثير مديريت ريسک بر حسابرسي | 3.6 | 0.48 | 18.7 | 0.000 | رد فرض صفر |
مرحله سوم: با توجه به مرحله قبل (تعيين توزيع آماري) و همچنين ميزان خطاي قابل قبول و در نتيجه ميزان اطمينان ناحيه رد و يا عدم رد فرض صفر تعيين مي گردد. ميزان اطمينان 95 درصد در نظر گرفته شده است.(شكل زير)
|
شکل (2): آماره آزمون در سطح اطمينان 95% بصورت يکطرفه
مرحله چهارم: در اين مرحله و با توجه به قسمتهاي قبل تصميمگيري آماري انجام مي‌گيرد. مقدار آماره آزمون برابر با 76/18 است فرض صفر در سطح اطمينان 95 درصد رد مي شود، پس اجزاي مدل مديريت ريسک بخش دولتی بر توسعه حسابرسي دولتي تاثير مثبت و معناداري دارد.
در ادامه تاثیر پست سازمانی و جنسیت بر پاسخ ها نیز ارائه می شوند:
جدول(11): آزمون تحليل واريانس براي تاثير پست سازماني در پاسخها
پست سازماني | تعداد | ميانگين | مقدار F | مقدار احتمال | نتيجه |
|---|---|---|---|---|---|
حسابرس کل و همترازان | 23 | 4.18 | 37.07 | 0.000 | تفاوت بين پاسخها در افراد با پستهاي مختلف متفاوت است |
سرحسابرس ارشد و همتراز | 37 | 3.54 | |||
سرحسابرس و همتراز | 62 | 3.72 | |||
حسابرس ارشد و همتراز | 43 | 3.12 | |||
حسابرس و همتراز | 40 | 3.82 |
نتايج نشان مي دهد که پست سازماني در پاسخگويي موثر است.
جدول(12): آزمون تحليل واريانس براي تاثير جنسيت در پاسخها
جنسيت | تعداد | ميانگين | مقدار F | مقدار احتمال | نتيجه |
مرد | 189 | 3.63 | 0.07- | 0.94 | تفاوتي بين پاسخهاي بين زن و مرد وجود ندارد |
زن | 16 | 3.64 |
نتايج نشان مي دهد که جنسيت در پاسخگويي موثر نیست.
برنامهریزی در حسابرسی عاملی مهم و تعیین کننده است و اگر با در نظر گرفتن ریسکهای احتمالی انجام شود حسابرسی را توسعه خواهد داد. اجزای مدیریت ریسک در بخش دولتی سبب شده که مدیریت ریسک به عنوان یکی از مهمترین اجزای بهبود حکمرانی سازمانی(حاکمیت شرکتی) در بخش دولتی معرفی شود. نقش نظارتی بالای اجزای مربوطه سبب شده که بر اساس تجربیات موسسات عالی حسابرسی کشورهای آمریکا، انگلیس، استرالیا و ... مدیریت ریسک یکی از مهمترین اجزای توسعه و تحول در حسابرسی دولتی بیان شود و این موضوع سبب نظارت بهتر موسسات عالی حسابرسی بر فعالیتهای دولتی و در نهایت افزایش شفافیت و پاسخگویی شود. هدف علمی تحقیق شناسایی اجزای مدیریت ریسک مناسب شرایط بومی بخش دولتی ایرانی و بررسی نقش اجزای مربوطه در بهبود حسابرسی دولتی است. مطالعه حاضر نشان داد که اجزاي مدل مديريت ريسک بخش عمومي بر توسعه حسابرسي دولتي تاثير مثبت و معناداري دارد. مهمترین موارد موثر به شرح ذیل بودند: (1) توجه به ارتباطات و گسترش آن، (2) توجه به فرهنگ کاري موجود در دستگاه اجرايي، (3) تعهد و پشتيباني کاري، فکري و اخلاقي کارکنان دستگاه مورد رسيدگي از مديريت ارشد، (4) تخصيص مناسب و کافي منابع و (5) اندازه گيريهاي دقيق. تحقیق حاضر با تحقیقاتی تا حدی همخوانی داشت]10، 24 و 26[. برای بهبود حسابرسی دولتی نیاز است که دستگاههای دولتی کمیته‌های مدیریت ریسک تشکیل دهند تا از زیانهای احتمالی دستگاه‌ها جلوگیری کنند. به علاوه دستگاههای ناظر دولتی هم بیانیه مشترکی در خصوص مدیریت ریسک برای همه دستگاه دولتی منتشر نماید. بیانیه باید به گونه ای باشد که مولفههای پژوهش حاضر را در بر بگیرد. با توجه به شرایط پر نوسان دنیای امروز، مدیریت ریسک نیازمند رصد تغییرات محیط به صورت مداوم توسط مدیران است و به همین دلیل مدیریت ریسک باید به عنوان یکی از وظایف اصلی آنها تعریف گردد. همچنین نیاز است که بیانیه مدیریت ریسک در قالب قانون به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد تا ضمانت اجرایی داشته باشد. هر دستگاه دولتی نیز با توجه به شرایط خاص خود و نوع فعالیتهایش بهتر است که آیین نامه و دستورالعملی در خصوص مدیریت ریسک ارائه نماید. با استناد به ماده(6) قانون دیوان محاسبات و اینکه مدیریت ریسک شکل پیشرفته کنترل داخلی است تا زمانی که قانونی در رابطه با مدیریت ریسک تصویب شود، دیوان محاسبات میتواند نظامنامه و یا دستورالعملی در رابطه با این ماده قانونی ارائه نماید. به محققان پیشنهاد میشود که تحقیق زیر را انجام دهند و با نتایج این تحقیق مقایسه و تطبیق دهند:
ـ شناسایی مولفههای مدیریت ریسک در وزارتخانه های مختلف
ـ شناسایی مولفههای مدیریت ریسک در شرکتهای دولتی مختلف
منابع و مآخذ
[1] اسلام زاده، امید. حاجی نژاد، ابوالفضل. زارع، پریسا. صفاری، مهدی. (1400). کنترل های داخلی در بخش عمومی(دیدگاه نظری)، تهران: انتشارات ترمه.
[2] باباجانی، جعفر.فروغی، داریوش. (1382). ارزیابی قابلیت پاسخگویی نظام حسابداری نسبت به مسئولیت اجتماعی واحدهای انتفاعی، فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، دوره1، شماره 2، صص 39ـ60.
[3] پورزماني، زهرا. كريمي، علي. (1389). تاثير مديريت موثر ريسک و سرمايه‌‌هاي فکري بر سطح عملکرد شرکتها، مجله دانش مالي تحليل اوراق بهادار (مطالعات مالي). دوره 3، شماره 6، از صص 1 ـ 18.
[4] حضوری، محمد جواد. گرد، عزیز. گلدوست، مجید. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر بروز نارسایی در سیستم کنترلهای مالی دستگاههای اجرایی. فصلنامه دانش حسابرسی، دوره 15، شماره 59، صص 19-41.
[5] خلیلی عراقی، مریم. اکبری مقدم، بیت الله. عطا الهی، معصومه. (1388). اثر ریسکهای محیط، استراتژی شرکت و ساختار سرمایه بر عملکرد شرکتها در صنعت پتروشیمی. فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، 1(پیش شماره اول)، 41-47.
[6] زند حسامی، حسام. ساوجی، آوا. (1391). مدیریت ریسک در مدیریت زنجیره تأمین. فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، 4(9)، 37-44.
[7] سوری، داود. فرجی، یوسف. شادکام، حامد. راغ، فاطمه. (1386). مدیریت بهینه ریسک نرخ ارز در بانک های تجاری آتیه سازان حافظ(مطالعه موردی منابع و مصارف ارزی بانک ملت). مجموعه مقالات برگرفته از پایان‌نامه‌های منتخب کارشناسی ارشد به مناسبت برگزاری هجدهمین همایش بانکداری اسلامی/ تدوین حامد شادکام، صص75-45.
[8] صفی خانی، فهیمه. صفی خانی، محمدرضا. احتشام راثی، رضا. (1401). نقش تعدیلگری انعطاف پذیری زنجیره تأمین بر رابطه بین عدم اطمینان محیطی و ریسک زنجیره تأمین با رویکرد کاهش ریسک زنجیره تأمین. فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، 14(48)، 137-148
[9] عباسی، فاطمه. حقیقت منفرد، جلال.عدالتیان شهریاری، جمشید. (1401). شناسایی و ارزیابی ریسکهای پیاده سازی سیستمهای برنامه ریزی منابع سازمان (ERP) در صنایع بالادستی فولاد. فصلنامه مدیریت توسعه و تحول، 14(51)، 129-140.
[10] فتحي عبدالهي، احمد. آقايي، محمدعلي. (1396). بررسي اثربخشي حسابرسي داخلي در عملکرد مديريت ريسک و کنترل سازمان‌هاي دولتي، مجله مديريت سازمان هاي دولتي، دوره 5، شماره 3 (پياپي 19)، صص 83 ـ 96.
[11] قادري، كاوه. قادري، صلاح‌الدين. قادري، سامان. (1397). تاثير عامل رفتاري اطمينان بيش از حد مديران بر اثربخشي مديريت ريسک، فصلنامه پژوهش‌هاي حسابداري مالي و حسابرسي، دوره 10، شماره 37، صص 243 ـ 272.
[12] معمار، علي. رشادت جو، حميده. (1393)، شناسايي عوامل تعيين‌کننده مديريت ريسک و سنجش تاثير آن بر مديريت استراتژيک در شرکت سهامي پتروشيمي تندگويان، مجله پژوهشگر (مديريت)، دوره 11، شماره 34، صص 73 ـ 82.
[13] موسوي‌شيري، سيدمحمود. توكل‌نيا، اسماعيل. شاكري، ماهرخ. (1392). مشارکت حسابرسان داخلي در مديريت ريسک بنگاه، مجله دانش حسابداري و حسابرسي مديريت، دوره 2، شماره 7، صص 29 ـ 47.
[14] Aida, H.I., Binti, N., Muhammad, M., Muhamad Ridhuan M.D., Shukriah, S. (2019). Does Audit Quality Matters in Malaysian Public Sector Auditing?. International Journal of Financial Research, Vol. 10, No. 3, Special Issue, pp. 203-215.
[15] Albitar, K., Gerged, A.M., Kikhia, H., Hussainey, K. (2021). Auditing in Times of Social Distancing: the Effect of COVID-19 on Auditing Quality. International Journal of Accounting & Information Management, Vol. 29 No. 1, pp. 169-178.
[16] Alexander, M., Maude, F. (2017), Corporate Governance in Central Government Departments: Code of Good Practice. http://www.hm-treasury.gov.uk/d/corporate governance good practice
[17] Birendra, K., Mishra, E., Rolland, A.S., Michael, M. (2019). A Framework for Enterprise Risk Identification and Management: the Resource-Based View. Managerial Auditing Journal, https:// doi.org/10.1108/MAJ-12-2017-1751
[18] Cristina, B.D., Collins, L., Lawrence, J.A. (2018). The Impact of Enterprise Risk Management on the Audit Process: Evidence from Audit Fees and Audit Delay. Auditing: A Journal of Practice & Theory: August 2018, Vol. 37, No. 3, pp. 25-46
[19] Domokos, L., Nyeki, M., Jakovac, K., Nemeth, E., Hatvani, C. (2015). Risk Analysis and Risk Management in the Public Sector and in Public Auditing, Public Finance Quarterly, Vol, 60, No. 1, pp. 7-22.
[20] Fedchenko, Elena A., Lyubov V. Gusarova, Margarita L. Vasyunina, A., Lozhechko, S., Anastasia A.L. (2022). The Mechanism of Budget Management as an Element of Risk Control in Regulatory Authorities. Risks 10: 177. https://doi.org/10.3390/risks10090177
[21] Habibi, A., Firouzi Jahantigh, F., Sarafrazi, A. (2015). Fuzzy Delphi Technique for Forecasting and Screening Items, Asian Journal of Research in Business Economics and Management, Vol. 5, N. 2, pp. 130-143.
[22] Joshi, R., Banwet, D., Shankar, R. (2011). A Delphi-AHP-TOPSIS Based Benchmarking Framework for Performance Improvement of a Cold Chain. journal of Expert Systems with Applications, Vol. 38, N. 2, pp. 10170-10182
[23] Kapuscinska, K., Matejun, M. (2014). Risk Management in Public Sector Organizations: A Case Study. International Journal of Business and Management Studies,Vol. 3, No. 3, pp. 129-143.
[24] Manzoni, J., Cheshire, S. (2017), Management of Risk in Government,https://assets.publishing.service.gov.uk/government/.../170110_Fram
[25] Muller, R. (2009). Critical Success Factors for effective risk management procedures in financial industries: A study from the perspectives of the financial institutions in Thailand. Umeå School of Business, Umeå University, Master Thesis, pp. 1-76.
[26] Rialtais, T., Uacht, S., Mhuirfean, S., Cliath, B. (2016), Risk Management Guidance for Government Departments and Offices. Ireland Government Accounting Unit, pp. 1-35, available at http://govacc.per.gov.ie.
[27] Smales, L.A., (2021), Investor attention and global market returns during the COVID-19 crisis, International Review of Financial Analysis, vol. 73.
[1] Accountability
[2] Fedchenko
[3] Cristina
[4] Manzoni and Cheshire
[5] Rialtais et al
[6] Kapuscinska & Matejun
[7] Kolmogorev-Smirnov Test
