طب در ایران عصر قاجار بر اساس سفرنامه‌های سیاحان غربی
محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهیدکتر سید محمد طیبی 1 , دکتر حمید کاویانی پویا 2
1 - استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان
2 - استادیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان
کلید واژه: سفرنامه, پزشکی, پزشکان, ایرانیان عصر قاجار, سیاحان غربی,
چکیده مقاله :
طبق گزارش سفرنامه‌های سیاحان غربی، پزشکان ایرانی در سده‌ی نوزدهم، بیماریها، همه داروها و کل خوردنیها را به چهار گروه گرم، سرد، تر و خشک تقسیم می‌کردند و خرافات در سطح گسترده‌ای به حریم علل ابتلا به بیماری و شیوه مداوای بیماریها راه یافته بود و گمان می‌بردند در پیشگیری بیماری افسون و طلسم بیش از مراقبت هوشمندانه مفید می‌افتد. بنابراین علوم پزشکی در این دوران به دلیل فقدان نظارت بر کار پزشکان؛ ورود افراد ناشایست به عرصه‌ی درمانگری و باور خرافی مردم نسبت به بیماری و درمان علوم پزشکی سیر قهقرایی می‌پیمود. با این حال لازم به ذکر است که در جای جای ایران عصر قاجار هنوز پزشکانی بودند که سوای پزشک نمایانِ ناآگاه و ناآزموده، به تحصیل علم طب به شیوه‌های علمی پرداخته و از عصر و دوران خویش بسیار پیش تر بودند اما فقدان نظارت کافی بر اعمال پزشکان و ورود بی حساب افراد سود جود به عرصه‌ی پزشکی و از بین رفتن تخصص گرایی در درمانگری، دانش پزشکی را به ورطه‌ی خرافات و غیرعلمی بودن کشانید و در مقابل پزشکی مدرن در موضع ضعف و درماندگی نهاد. ذکر عقاید خرافی و واپسگرانه درباره پزشکی و روش‌های طبابت ایرانیان در این پژوهش بدان جهت بوده تا وضعیت کلی پزشکان و طب ایرانی را در عصر قاجار نمایان ساخته و با توصیف این وضعیت به چرایی سیر قهقرایی شیوه‌ی پزشکی و درمانگری ایرانیان در عصر مربوطه و عقب ماندن آنها از طب مدرن پی ببریم. بنابراین با روش تطبیقی، و مقایسه‌ی منابع موجود( و هم عصر) با یکدیگر در صدد ارائه مطالبی هستیم که تا حدود بسیاری منعکس کننده‌ی واقعیت موجود از طبابت در دوران قاجار باشد.
Based on western travellersitineraries, Iranian physicians of 19th century all diseases, medications and nourishments into four groups of Sanguine, Choleric, Melancholic and Phlegmatic and superstition was ruling over the realm of disease causes and their treatment. They thought that magic and charm could be of more benefit in disease prevention than clever care. However, setting aside the unaware and untrained pseudo-physicians, it is to be noted that there were physicians all around Qajar Iran who had been attending to scientific methods of medicine education and had gone so much further than their own time but lack of supervision over physicians’ activities, unaccounted entry of greedy people into the realm of medicine, and disappearance of specialization in treatment led the medicine science to superstition and being unscientific and left the scientific medicine in a weak and helpless position. The superstitious and reactionary ideas about Iranian medicine and treatment methods are cited in this research to show the general condition of Iranian physicians and medicine during Qajar era so that we could find out the why and how of regression in medicine and treatment methods of Iranian during the said era and its lagging behind the modern medicine. Therefore, through a comparative method and comparing the existing sources this research aimed to reflect the reality of medicine in Qajar Iran.
