نقش نهاد وزارت در مناسبات سیاسی سلجوقیان عراق با خلافت عباسی

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

پرویز حسینی ¹ (آموزش و پرورش)
سید ابوالقاسم فروزانی ² (دانشگاه شیراز بخش تاریخ)

تاریخ دریافت : 1398/06/13 تاریخ پذیرش : 1399/06/29 تاریخ انتشار : 1399/03/01

کلید واژه: خلافت عباسی, وزارت, مناسبات سیاسی, سلجویان, سلجوقیان عراق,

چکیده مقاله :

چکیدهنهاد وزارت به عنوان برترین نهاد و در رأس نظام دیوانی سلطنت و خلافت، نقش مهمی را در مناسبات سلطنت سلجوقیان عراق و دستگاه خلافت عباسی برعهده داشت. این مناسبات که نزدیک به 80 سال (511 تا 590 ق) به‌طول انجامید، به لحاظ نقش‌آفرینی و میزان موفقیت وزرا در اقتدار بخشیدن به حاکمیت سلطنت و یا خلافت، به سه دوره‌ی تاریخی مشخص تقسیم گردیده بود. اگرچه در این مناسبات، وزیران به‌نام و کاردانی همچون ابوالقاسم ‌درگزینی در دوره‌ی اول و کمال‌الدین ‌محمد ‌خازن در دوره‌ی دوم حضور داشتند، اما آن ‌دو نتوانستند مانند عون‌الدین ‌یحیی ‌بن -هبیره‌ی ‌وزیر که در دوره‌ی سوم از مناسبات حضور داشت، موفقیت چندانی به‌دست آورند. هدف نوشتار حاضر آن است تا به شیوه ی توصیفی- تحلیلی، با بررسی شرایط تاریخی و سیاسی حکومت سلجوقیان عراق و دستگاه خلافت عباسی، ضمن واکاوی نقش نهاد وزارت در ساختار حکومت آنان، به این پرسش پاسخ گوید که چرا وزرای کاردان دوره ی اول و دوم این مناسبات در ایجاد اقتدار حکومتی موفق نگردیدند. نتیجه ی پژوهش پیش رو نشان داد که اگرچه نقش وزرا در هر ساختار حکومتی با توجه به لیاقت و کاردانی آنان پررنگ یا کمرنگ بوده است، اما بدون وجود دیگر عوامل قدرت، از جمله سلطنت یا خلافت مقتدر و نیز یک تشکیلات کشوری سازمان یافته، هیچ وزیری حتی کاردان ترین آنان نیز موفق نگردیدند.

چکیده انگلیسی:

Abstract The institution of the ministry, considered as the most premier institution and the head of the monarchy and caliphate bureaucratic system, played an important role in the relationship between the Iraqi Seljuk monarchy and the Abbasid caliphate. These relationships, which lasted for nearly 80years (511 to 590 AH), were divided into three distinct historical periods in terms of their ministerial role and the extent to which the ministers succeeded in empowering monarchy or caliphate. Although some well-known ministers such as ab-ol ghasem Dargozini in the first period and Kamal-ol-din mohammad Khazen in the second period, played an important role in this realationship, they didn’t succeed as much as Awnad-Din ibn Hubayra did in the third period. The purpose of this article is to examine the historical and political conditions of the Iraqi Seljuk government and the Abbasid caliphate system in a descriptive-analytical manner, while analyzing the role of the ministry in the structure of their government, to answer the question why the ingenious ministers of the first and Second period of these relations did not succeed in establishing governmental authority. The results of the present study showed that although the role of ministers in any government structure has been high or low according to their merits and abilities, but without other factors of power, such as monarchy or powerful caliphate and an organized state organization, no minister, even the most skillful of them did not succeed.