خواستِ تعدیل قدرت در کردارِ سیاسیِ نخبگانِ پیشا مشروطه

محورهای موضوعی : باحث معرفتی و روش­ شناختی تاریخ پژوهی

سید حامد اکبری یاسوج ¹ , علی اکبر گرجی ازندریانی ²

1 - دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی تهران شمال
2 - عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی تهران

تاریخ دریافت : 1396/09/19 تاریخ پذیرش : 1397/08/22 تاریخ انتشار : 1397/06/30

کلید واژه: امیرکبیر, تعدیل قدرت, پراکسیس سیاسی, عباس میرزا, قائم مقام,

چکیده مقاله :

چالش های نظم سیاسی کهن با نظم جدید در آستانه‌ی قرن نوزدهم و بحران های نشأت گرفته از آن، نخبگان سیاسی و روشنفکران ایرانی را متوجه ضرورت تأمل در این باره و چاره اندیشی برای خروج از وضع موجود نمود. در عالمِ اندیشگی راه ها و راهکارهایی بی شمار برای خروج از این وضع پیشنهاد گردید، در ساحت عملی نیز به همان ترتیب. در این میان خواستِ تعدیل قدرت یکی از راهکارهای عمده‌ی نخبگان برای کارآمد نمودن نظم کهن و آماده سازی آن برای مواجهه با نظم نوین بود. نخبگان قاجاری در عصر پیشا مشروطه تلاش های اصلاح طلبانه‌ی کلان و عمده ای را برای تعدیل قدرتِ سیاسی حاکم انجام دادند. عباس میرزا پیشگام این اقدامات بود و قائم مقام فراهانی قوام بخش این کوشندگی ها به شمار میرفت. در این بین، میرزا تقی خان فراهانی امیر کبیر ، نماینده‌ی اصلی و شاخص آرمان تعدیل قدرت بود. هرچند تلاش های این سه نفر در نهایت منجر به نهادینه شدن تعدیل قدرت در ساختار حاکمیت نشد ، اما راهی که باز نمودند بعدها توسط رهروان آنان پیموده شد و در نتیجه ی آن ، انقلاب مشروطه به وقوع پیوست. این مقاله به خواستِ این سه نفر در جهت نیل به تعدیل قدرت در کارکرد سیاسی آنان در دوران پیشا مشروطه و دلایل ناکامی شان می پردازد.

چکیده انگلیسی:

Challenges of the old political system against the new discipline on the eve of the 19 th century and the resulted crises made the Iranian political elites and intellectuals take note of the necessity of reflection on this issue and the means to withdraw from status quo. plenty of ways and means were suggested in the world of thought and in the practical field, too, to get out of this situation. In the meantime, the desire to adjust power was one of the major solutions provided by the elite to make the old discipline effective and prepare it to face the modern discipline. The Qajar elite performed enormous major reformatory efforts in the pre_constitutional period to adjust the ruling political power. Abas Mirza was the pioneer of these efforts and Qa'em maqam Farahani was regarded as the agent to stabilize them. In the meantime, Mirza taqi Khan Farahani Amir kabir was the main and eminent representative of the ideal of power adjustment.