دیالکتیک جبر و اختیار در عشق: بررسی تأثیر تفکر اشعری در اشعار عاشقانۀ سعدی

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

سیدکاظم مفیدی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران.)
علی فلاح ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران)
صفا تسلیمی ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد گرگان، دانشگاه آزاد اسلامی، گرگان، ایران)
بهاره فضلی ⁴ (استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.)

تاریخ دریافت : 1402/04/02 تاریخ پذیرش : 1402/04/02 تاریخ انتشار : 1402/06/01

کلید واژه: سعدی, اشاعره, دیالکتیک, جبرگرایی,

چکیده مقاله :

سعدی پروردۀ مکتب اشاعره است و به‌راحتی می توان تأثیر کلام اشعری را در آثار سعدی مشاهده کرد. تأثیر قضا و قدر بر سرنوشت، تأثیر ذات و جوهره بر اعمالی که از انسان سر می زند، و بی تأثیر بودن تربیت بر تغییر روحیات و اخلاقیات فرد، در جای‌جای کلیّات سعدی به چشم می خورد. علاوه بر مضامین بسیاری از این دست، مضمون شایع دیگری نیز در غزلیات و اشعار عاشقانۀ سعدی دیده می شود با این مفهوم که عشق امری بی اختیار و عقل گریز است و در برابر عشق نمی توان تاب آورد یا دست به انتخاب و تدبیر زد؛ یعنی اندیشۀ جبر بر اشعار عاشقانۀ سعدی نیز غلبه دارد و این سؤال مطرح می شود که آیا این جبر برخاسته از همان کلام و تربیت اشعری است، یا صرفاً محملی برای خلق یک مضمون ادبی؟ یافته‌های مقاله با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی نشان داد که تأثیرگذاری کلام اشعری بر سعدی چنان نیست که او را گرفتار جبرگرایی کرده باشد؛ سعدی انسانی آزاده و روشنفکر است و علی‌رغم هم‌عصران خود، به جبر مطلق اعتقادی ندارد؛ در نتیجه مضمون بی اختیاری انسان در عالم عشق صرفاً یک مضمون هنری است و سعدی از آن برای بیان قدرت عشق استفاده کرده است.

چکیده انگلیسی:

Saadi grew up in the Ash'ari school, and the influence of Ash'ari words can be easily seen in Saadi's works. The influence of fate and fate on destiny, the influence of nature and essence on human actions, and the lack of influence of education on changing a person's moods and morals can be seen everywhere in Saadi's generalities. In addition to many themes of this kind, another common theme can be seen in Saadi's lyrical and love poems with the concept that love is an involuntary and irrational thing and one cannot resist love or make a choice. That is, the idea of predestination dominates Saadi's love poems, and the question arises as to whether this predestination originates from the words and education of Ash'ari, or is it simply a vehicle for creating a literary theme. With a more detailed examination of Saadi's generalities, using the analytical descriptive method, we come to the conclusion that the influence of Ash'ari's words on Saadi is not such that it made him fall into determinism; Saadi is a free and intellectual person and despite his contemporaries, he does not believe in absolute predestination; As a result, the theme of human helplessness in the world of love is simply an artistic theme and Saadi has used it to express the power of love.Keywords: Ash'arism, Determinism, Dialectics, Saadi.