جلوه‌های انتقاد اجتماعی ـ سیاسی در شعر معاصر ایران و سوریه (مطالعه موردی: مهدی اخوان ثالث و محمّد الماغوط)

محورهای موضوعی : ادبیات تطبیقی (فارسی- انگلیسی)

کبری دلفی ¹ , حجت اله غ منیری ² , محمد گودرزی ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران، (نویسنده مسئول)
3 - گروه الهیات و معارف اسلامی، واحد بروجرد، دانشگاه آزاد اسلامی، بروجرد، ایران

تاریخ دریافت : 1402/10/28 تاریخ پذیرش : 1402/12/06 تاریخ انتشار : 1403/09/01

کلید واژه: انتقاد, اجتماعی ـ سیاسی, شعر معاصر, ایران, سوریه, اخوان ثالث, ماغوط.,

چکیده مقاله :

شاعران متعهد و مردمی، این را رسالت خود می‌دانند که مشکلات و مسائل مختلف اجتماعی را در آینۀ اشعار خویش منعکس نمایند. این سرایندگان اغلب خود رنج و درد ناشی از جنگ، استعمار، استبداد، خفقان، سرکوب و فضای بستۀ سیاسی را تجربه کرده‌اند و در جهت بیداری و ترغیب مردم، دست به ‌قلم برده‌اند. پژوهش پیش‌رو که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، در پی آن بوده است تا جلوه‌هایی از انتقاد اجتماعی ـ سیاسی در سروده‌های مهدی اخوان ثالث (از ایران) و محمّد الماغوط (از سوریه) را بررسی کرده و از این منظر وجوه تشابه و تمایز هر یک را نسبت به موضوع یاد شده در معرض نگاه خواننده قرار دهد. آنچه از جستجوی انجام شده به‌دست آمد به طور اختصار عبارت از آن است که: شاعران این تحقیق، انتقاد از انسداد سیاسی و عدم وجود آزادی، انتقاد از بی‌تدبیری و بی‌کفایتی حاکمان، انتقاد از غفلت‌زدگی و بی‌دردی مردم، انتقاد از سستی مبارزان، انتقاد از جنگ‌طلبی و... را در دستور کار خود قرار داده و بازتاب داده‌اند. اخوان ثالث و ماغوط درصدد آن بوده‌اند تا با برانگیختن احساسات ملّی و کهن، نیز، مردم را از غفلت و روزمرگی رهانده و نسبت به افتخارات گذشته‌شان آگاهی داده، باشد که هویّت از دست‌رفته را بازیافته و بدان ـ در جهت رسیدن به یک جامعه آرمانی ـ حیاتی دوباره بخشند.

چکیده انگلیسی:

Committed and popular poets consider it their mission to reflect various social problems and issues in the mirror of their poems. These singers have often experienced the suffering and pain caused by war, colonialism, tyranny, suffocation, repression, and a closed political atmosphere, and have written in order to awaken and encourage people. The present research, which was carried out in a descriptive-analytical way, sought to examine the manifestations of socio-political criticism in the poems of Mahdi AkhawanSales (from Iran) and Mohammad Al-Maghout (from Syria) and from this point of view, the similarities and differences expose each of them to the reader's view. What was obtained from the search in brief is that: the poets of this research criticize the political obstruction and the lack of freedom, criticize the imprudence and incompetence of the rulers, criticize the neglect and callousness of the people, criticize the laziness of the fighters, criticize the They have put belligerence etc. on their agenda and reflected on it. The AkhavanSales and Maghout have been trying to free the people from neglect and everyday life by rousing national and ancient feelings, and to make them aware of their past honors, to recover their lost identity and to realize that - in the direction of achieving an ideal society - Give life again.

منابع و مأخذ:

کتاب‌نامه
الف) کتاب
1- اخوان ثالث، مهدي. (1370). آخر شاهنامه، چاپ دهم، تهران: مرواريد.
2- ـــــــــــــــ. (1360). از این اوستا، چاپ پنجم، تهران: مرواريد.
3- ـــــــــــــــ. (1393). تو را ای کهن بوم و بر دوست ‌دارم، تهران: مرواريد.
4- ـــــــــــــــ. (1369). در حياط كوچك پاييز، در زندان زندگي مي‌گويد: امّا بايد زيست... دوزخ امّا سرد، تهران: بزرگمهر.
5- ـــــــــــــــ. (1335). زمستان، تهران: زمان.
6- برونیل، بییر و همکاران. (1996). ما الأدب المقارن؟، ترجمۀ غسان السید، دمشق: دار علاء‌الدین.
7- حسینی، سیّد حسن. (1387). گزیدۀ شعر جنگ و دفاع مقدّس، تهران: سورۀ مهر.
8- الخطیب، حسام. (1999). آفاق الادب المقارن، عربياً و عالميّاً، دمشق: دارالفكر.
9- شفيعي‌كدكني، محمّدرضا. (1387). ادوار شعر فارسي، تهران: سخن.
10- ظهیری‌نژاد، حسن. (1396). بررسی جلوه‌های ادبیّات پایداری در شعر نزار قبّانی، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد، استاد راهنما: عبدالرحیم حقدادی، بیرجند: دانشگاه بیرجند.
11- گويارد، فرانسوا. (1956). الادب المقارن، ترجمۀ محمّد غلاب، قاهره: لجنة البيان العربي.
12- قبّانی، نزار. (1982). والکلمات تعرف الغضب، دو جلد، بیروت: منشورات نزار قبّانی.
13- الماغوط، محمّد. (1998). الأعمال الشعریه، دمشق: المدی.
14- ـــــــــــــــ. (2006). البدوی الأحمر، دمشق: المدی.
15- ـــــــــــــــ. (2006). بدوی سرخ‌پوست: مجموعه‌اشعار محمّد الماغوط، ترجمۀ موسی بیدج، تهران: نگاه.
16- ـــــــــــــــ. (2007). شرق عدن غرب الله، دمشق: المدی.
17- ندا، طه. (1380). ادبیّات تطبیقی، ترجمۀ زهرا خسروی، تهران: فرزان روز.
18- ولك، رنه و آوستين وارن. (1373). نظرية ادبيّات، ترجمة ضياء موحّد و پرويز مهاجر، تهران: علمي و فرهنگي.
ب) مقاله
19- ارجمندی، محمّدحسن. (1397). «طرح یک نظریه: ادبیات پایداری یا ادبیات آزادی؟»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، سال یازدهم، شمارۀ چهارم، زمستان، صص 371-387.
20- پارسا، سیّد احمد و مرادی، فرشاد. (1394). «بررسی سمبولیسم اجتماعی در سروده‌های مهدی اخوان ثالث»، مجلۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، شمارۀ هجدهم، صص 41-68.
21- رجبی، فرهاد. (1390). «دغدغه‌های اجتماعی شعر عبدالوهاب البیاتی و مهدی اخوان ثالث»، زبان و ادبیّات عربی، شمارۀ چهارم، بهار و تابستان، صص 47-75.
22- طاهری ماه‌زمینی، نجمه و بصیری، محمّدصادق. (1399). «بررسی گونه‌های شعر پایداری در ادبیّات معاصر ایران»، ادبیّات پایداری، سال دوازدهم، شمارۀ 22، بهار و تابستان، صص 123-145.
23- عباس زیدی، سیّد سکندر. (1388). «ادبیّات تطبیقی و ویژگی‌های ادبیّات معاصر»، نامۀ پارسی، شمارۀ 50 و 51، پاییز و زمستان، صص 114-129.
24- قادری، فاطمه. (1390). «جلوه‌های مقاومت در آثار محمّد الماغوط»، ادبیّات پایداری، شمارۀ سوم و چهارم، صص 429-453.
25- قادری، فاطمه و زینی، مهری. (1388). «زمینۀ اجتماعی اشعار شاملو و ماغوط»، ادبیّات تطبیقی، سال اوّل، شمارۀ اوّل، پاییز، صص 109-131.
26- مشفقی، آرش و دوستی، زهرا. (1397). «مضامین پایداری در ادب فارسی و عرب با تکیه بر اشعار قیصر امین‌پور و محمّد الماغوط»، پژوهش‌های نقد ادبی و سبک‌شناسی، شمارۀ دوم، تابستان، صص 219-240.