طراحی و اعتبارسنجی برنامه آموزش خلاقیت برای کودکان پیش دبستانی

محورهای موضوعی : خلاقیت و نوآوری از جنبه‏های روان‏شناختی، علوم شناختی، علوم تربیتی و آموزشی (خلاقیت شناسی روان‏شناختی، خلاقیت شناسی پرورشی)

مرجان السادات قاضی زاده فرد ¹ , خدیجه ابوالمعالی ² , هایده صابری ³ , حسین ابراهیمی مقدم ⁴

1 - دانشجوی دکتری روانشناسی تربیتی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران
2 - دانشیار گروه روانشناسی، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
3 - استادیار گروه روانشناسی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی، رودهن، ایران.
4 - دانشیار گروه روانشناسی بالینی، واحد رودهن، دانشگاه آزاد اسلامی ، رودهن، ایران.

تاریخ دریافت : 1401/06/08 تاریخ پذیرش : 1402/03/13 تاریخ انتشار : 1402/03/01

کلید واژه: تحلیل محتوا, کودکان پیش دبستانی, برنامه آموزش خلاقیت,

چکیده مقاله :

هدف: پژوهش حاضر با هدف طراحی و اعتبارسنجی برنامه‌ آموزش خلاقیت برای کودکان پیش دبستانی انجام شد.روش: روش پژوهش، کیفی با رویکرد تحلیل محتوا بود. جامعه شامل متون تخصصی در حوزه آموزش خلاقیت به زبان فارسی و انگلیسی در بازه زمانی ۱۰ سال اخیر (۱۴۰۰-۱۳۹۰ و ۲۰۲۱-۲۰۱۱) بررسی شد و همچنین متخصصان در حوزه خلاقیت بود. از۱۰۰ مقاله استخراج شده، ۵۰ مقاله که ملاک‌‌های ورود را داشتند بررسی شدند. ۷ متخصص (تا رسیدن به اشباع) به روش هدفمند انتخاب و مورد مصاحبه قرار گرفتند. برای تحلیل داده‌ها از کدگذاری باز و محوری استفاده شد. برای اعتبارسنجی برنامه آموزشی پیشنهادی از نظر متخصصان استفاده شد.یافته‌ها: در مجموع ۵۲۰ کد اساسی از مقالات و مصاحبه ها استخراج شد. سپس این کدها در کدهای سطح بالاتر از جمله: مشارکت کودکان در طراحی و تغییر در فضا و چیدمان کلاس، تعامل با دیگر کودکان، ارائه مهارت‌های کودک با کمک فن بیان، هنر نمایشی، مهارت‌آموزی بر‌پایه موسیقی، نمایش خلاق، عکاسی، شعرخوانی، مهارت‌های جسمانی-حرکتی، نقش همسالان در تبادل اطلاعات در جهت حل‌مساله و موارد دیگر طبقه‌بندی شدند. براساس کدهای شناسایی شده، برنامه آموزشی خلاقیت برای کودکان پیش دبستانی تدوین شد. نتیجه گیری: برنامه آموزش خلاقیت می‌تواند کودکان پیش دبستانی را تشویق کند تا جهان و ارتباط متقابل عناصر تشکیل دهنده آن را با انعطاف پذیری، تخیل و مهارت‌های حل مسأله تحریک کنند.

چکیده انگلیسی:

Purpose: The present research was conducted with the aim of designing and validating the creativity training program for preschool children.Method: The research method was qualitative with a content analysis approach. The community included specialized texts in the field of creativity education in Farsi and English in the last 10 years (1400-1390 and 2011-2021) and were also experts in the field of creativity. Out of 100 extracted articles, 50 articles that met the inclusion criteria were reviewed. 7 experts (until saturation) were selected and interviewed in a targeted way. Open and axial coding was used for data analysis. Experts were used to validate the proposed training program.Findings: A total of 520 basic codes were extracted from articles and interviews. Then these codes are included in higher level codes such as: children's participation in designing and changing the space and layout of the classroom, interacting with other children, presenting children's skills with the help of expression techniques, performing arts, music-based skills training, creative performances, photography, poetry reading, skills Physical-motor, the role of peers in the exchange of information in order to solve the problem and other cases were classified. Based on the identified codes, a creativity training program was developed for preschool children.Conclusion: The creativity training program can encourage preschool children to stimulate the world and the interrelationship of its constituent elements with flexibility, imagination and problem solving skills.

منابع و مأخذ:

ارجمند قجور، کیومرث؛ ارجمندی، بهزاد. (۱۳۹۷). اثربخشی برنامه‌های پرورش خلاقیت در برنامه درسی هنر بر خلاقیت دانش‌آموزان دوره‌ی ابتدایی. مجله علمی ترویجی وزارت علوم، (۲۵) 65-88.

اسماعیلی کارتیجی، مرتضی. (۱۳۹۳). پرورش خلاقیت در کودکان. نشریه فلسفه و کودک، ۲ (۴)، 2-18.

امرایی، فروزان؛ قدم پور، عزت اله؛ شریفی، طیبه؛ غضنفری، احمد. (۱۳۹۸). مقایسه تأثیر آموزش مهارت‌های وسعت بخشی تفکر و راهبردهای یادگیری خودتنظیمی بر خلاقیت، سیالی، ابتکار، انعطاف پذیری، بسط دانش‌آموزان. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، ۸(۴) 128-97.

باقری، نیلوفر و ربیعی، زهره. (۱۴۰۰). اثربخشی مداخله بسته مغز برتر بر تمرکز، حافظه و خلاقیت دانش‌آموزان مقطع دبستان شهر اصفهان، ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. ۱۰(۴)، ۸۶-۶۳.

بالوردی، فرحناز و باباخانی، نرگس. (۱۳۹۹). الگوی تبیین خلاقیت بر اساس عملکردهای اجرایی مغز با میانجی گری تنظیم شناختی هیجانی در دانش‌آموزان متوسطه تهران. فصلنامه سلامت اجتماعی، ۷ (۲)، ۱۴۵-۱۳۶.

جهانی، جعفر؛ دارابی عمارتی، عابدین؛ مرزوقی، رحمت اله؛ شفیعی سروستانی، مریم (۱۳۹۷). توسعه الگوی آموزشی ریزوماتیسم و تأثیر آن در پرورش خلاقیت دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی در درس علوم تجربی، فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. ۹(۳)،۱۸۸-۱۴۷.

حسینی، افضل السادات و محمدزاده، زهره. (۱۳۹۵). اثر بخشی برنامه آموزش خلاقیت در قالب فعالیت‌های هنری بر رشد خلاقیت دانش آموزان. فصلنامه علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 6(1)، تابستان ۱۳۹۵، 109-130.

ذکریایی، م.، سیف نراقی، م.، شریعتمداری، ع. و نادری، ع (۱۳۸۷). بررسـی اجـرای برنامـه درسـی بـا بهره گیری از قصه گویی و نمایش خلاق بر خلاقیت و یادگیری دانش آمـوزان دختـر پایـه چهـارم مقطع ابتدایی منطقه ۵ شهر تهران. پژوهشنامه تربیتی دانشگاه آزاد بجنورد، ۴ (۱۶) 19-52.

رادبخش، ناهید. محمدی فر، محمدعلی، کیان ارثی، فرحناز. (۱۳۹۲). اثر بخشی بازی و قصه گویی بر افزایش خلاقیت کودکان. فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی. ۴(۲)،195-177.

رقیبی، مهوش و خان محمدزاده، زهرا. (۱۳۹۸). پرورش خلاقیت کودکان ۶ ساله با استفاده از آموزش نقاشی خلاق. مجله ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، ۸ (۴)، ۱۵۲-۱۲۹.

رنجبر، مریم. (۱۳۹۹). تأثیر هنر در آموزش و یادگیری و بروز خلاقیت در دانش‌آموزان، سومین همایش بین المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان.

سید عامری، م. ح.  (۱۳۸۳). بررسی و مقایسه میزان توسعه شاخص‌های خلاقیت دانش آموزان دختـر و پسر گروه سنی ۸ سال با مقیاس تورنس با تأکید بر فعالیت‌های حرکتی. فصلنامه حرکـت،21، 119-122.

منطقی، مرتضی. (۱۳۹۱). بررسی تأثیر آموزش خلاقیت بر دانش آموزان پیش دبستان و دبستانی. مجله علمی پژوهشی پژوهش‌های برنامه درسی؛ انجمن مطالعات برنامه درسی ایران،
دوره دوم، شماره اول، بهار و تابستان۱۳۹۱، 1-28.

فخاری مبارکه، فریبا. اعتماد اهری، علاءالدین و صابر گرگانی، افسانه. (۱۴۰۱). الگوی آموزش خلاق برای دانش‌آموزان دوره ابتدایی (با تأکید بر پایه ششم ابتدایی). فصلنامه علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 12(1)، تابستان ۱۴۰۱، 197-228.

قدم پور، عزت اله؛ امیریان، لیلا؛ خدایی، سجاد. (۱۳۹۷). اثربخشی آموزش تفکر انتقادی بر نگرش به خلاقیت و نشاط ذهنی دانشجویان علوم پزشکی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، ۷(۴)؛ ۲۱۹-۲۴۰.

کیافر، مریم سادات و اصغری نکاح، سید محسن. (۱۳۹۳). اثر بخشی برنامه پرورش خلاقیت به شیوه فعالیت‌های گروهی بازی محور بر مؤلفه‌های خلاقیت کودکان پیش دبستانی. فصلنامه فناوری آموزش و یادگیری. ۱(۱)،۸۳-۶۲.

Alfonso-Benlliure Vicente, Meléndez Juan Carlos, García-Ballesteros Marta (2013). Evaluation of a creativity intervention program for preschoolers. Department of Developmental and Educational Psychology, University of Valencia, Spain. Eseveir. https://doi.org/10.1016/j.tsc. 2013.07.005.

Amabile, T. M. (2018). Creativity in context: Update to the social psychology of creativity. Routledge.

Ata-Akturk, A., & Sevimli-Celik, S. (2020). Creativity in early childhood teacher education: beliefs and practices. International Journal of Early Years Education, 1-20.

Beghetto, R. A. (2016). Creative learning: A fresh look. Journal of Cognitive Education and Psychology, 15, 6–23.

Benedek, M., Jauk, E., Sommer, M., Arendasy, M., & Neubauer, A. C. (2014). Intelligence, creativity, and cognitive control: the common and differential involvement of executive functions in intelligence and creativity. Intelligence, 46, 73-83.

Benedek, M., Konen, T., & Neubauer, A. C. (2012). Associative abilities underlying creativity. Psychology of Aesthetics, Creativity, and the Arts, 6, 273–28.

Benlliure VA Meléndez CJ, Juan Ballesteros MG (2013). Evaluation of a creativity intervention program for preschoolers. Thinking Skills Creativity, 10:112-120.

Botirovna, K. V. (2020). Methods of using oral folk creativity to shape the thinking of preschool children. ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 10(5), 608- 612.

Chadwick, W. (2018). Significant others: creativity & intimate partnership. Thames & Hudson. ‏

Cohen, J. C., & Beguetto, R. A. (2016). Beyond big and little: The Four C Model of creativity. Review of General Psychology, 13, 1–12.

Dere, Z. (2019). Investigating the Creativity of Children in Early Childhood Education Institutions, Universal Journal of Educational Research, 7(3): 652-658. DOI: 10.13189/ujer.2019.070302.

Dihi, Mohamed. (2018). The Effects of a Creativity Training Program on Students’ Initial Perceptions of Creativity: The Case Study of Mohamed First University, Morocco. Arab World English Journal, (AWEJ) Volume 9. Number 2. Pp. 364 -378.

Fedotova, O., & Latun, V. (2015). The first Russian project of the Asian Academy: new geopolitical vector. Mediterranean Journal of Social Sciences, 6(4), 356. ‏

Gardner, H. (1982). Art, mind, and brain: A cognitive approach to creativity. New York, NY: Basic Books.

Glaveanu, V. P. & Kaufman, J. C. (2019). The creativity matrix: Spotlights and blind spots in our understanding of the phenomenon.

Glaveanu, V. P. (2011). Children and creativity: A most (un)likely pair? Thinking Skills and Creativity, 6, 122–131.

Guilford, J. P. (1962). Creativity. American Psychologist, 5, 444–454.

Guilford, J. P. (1967). Creativity: Yesterday, today and tomorrow. Journal of Creative Behavior, 1(1), 3–14. https://doi.org/10.1002/j.2162-6057.1967.tb00002.x.

Han-Ping Cheung R (2013). Exploring the use of the pedagogical framework for creative practice in preschool settings: A phenomenological approach. Thinking Skills Creativity, 10:133–142. Available from:

 www.sciencedirect.com.

Harris, A., & de Bruin, L. R. (2018). Secondary school creativity, teacher practice and STEAM education: An international study. Journal of Educational Change, 19(2), 153-197.

Kaufman, J. C. (2016). Creativity 101. Springer publishing company.

Lawshe C. H. (1975). A quantitative approach to content validity. Personnel Psych, 1975; 28: 563-75.

Lian, B., Kristiawan, M., & Fitriya, R. (2018). Giving Creativity Room to Students Through the Friendly School’s Program. International Journal of Scientific & Technology Research, 7(7). ‏

Lian. RB. (1986). Nursing Research: Design, Statistics, and Computer Analysis. Philadelphia: W.B. Saunders Co; 1981, P. 45.

Mantegi M (2012). Investigating the effect of training creativity on pre-school and school students. J. Curriculum Stud. 1:28-1.

Mardanshahi, M. M. (2015). The roie of life skills training on happiness and entrepreneurship characteristiics of incoming students in Sari Agricultural sciences and Natural Resources University students. International journal of Agriculture and Crop Sciences, 8 (3), 406-411.

Piaget, J., & Inhelder, B. (1951). The psychology of the child. New York, NY: Basic books.

Radbkhsh N, Mohammadi Far MA, KianErsi F (2013). Efficacy of play and storytelling in enhancing children's creativity. J. Ingenuity Humanities 4:195-177.

Royce, C. S., Hayes, M. M., & Schwartzstein, R. M. (2019). Teaching critical thinking: a case for instruction in cognitive biases to reduce diagnostic errors and improve patient safety. Academic Medicine, 94(2), 187-194.

Salavera, C., Usán, P., Chaverri, I., Gracia, N., Aure, P., & Delpueyo, M. (2017). Emotional Intelligence and Creativity in First-and Second-year Primary School Children. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 237.

Suifan, T. S., Abdallah, A. B., & Al Janini, M. (2018). The impact of transformational leadership on employees’ creativity. Management Research Review.

Zahra, P., Yusooff, F., & Hasim, M. S. (2013). Effectiveness of Training Creativity on Preschool Students. Procedia Social and Behavioral Sciences, 102 .643–647. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2013.10.782.

Vygotsky, L. S. (2004). Imagination ad creativity in childhood. Journal of Russian and East European Psychology, 42(1), 7–97.