اثربخشی الگوی بالینی خلاقیت درمانی بر توجه و حافظه کودکان دارای اختلال یادگیری ریاضی

محورهای موضوعی : خلاقیت شناسی روان‏شناختی

علیرضا پیرخائفی ¹ , شکوه باجلان ²

1 - دانشیار نوروسایکولوژی گروه روان شناسی بالینی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد گرمسار. گرمسار. ایران
2 - کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی. دانشگاه آزاد اسلامی. واحد الکترونیکی. تهران. تهران. ایران

تاریخ دریافت : 1397/04/12 تاریخ پذیرش : 1398/07/07 تاریخ انتشار : 1399/09/01

کلید واژه: حافظه, توجه, اختلال یادگیری, الگوی بالینی خلاقیت درمانی,

چکیده مقاله :

هدف: هدف از این پژوهش بررسی اثربخشی الگوی بالینی خلاقیت درمانی بر توجه و حافظه ی کودکان دارای اختلال یادگیری ریاضی شهرستان شاهین‌شهر و حومه بود. روش: این پژوهش به روش شبه آزمایشی، از نوع پیش آزمون- پس آزمون با گروه آزمایش و گروه کنترل انجام شد. نمونه ای متشکل از 30 پسر دانش آموز مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی شهرستان شاهین شهر و حومه، که در سال تحصیلی 97-96 به مرکز اختلالات یادگیری این شهرستان ارجاع داده شده بودند با استفاده از شیوه نمونه گیری تصادفی انتخاب و با شیوه گمارش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار داده شدند. گروه آزمایش 20 جلسه خلاقیت درمانی بالینی دریافت و گروه کنترل در فهرست انتظار قرار گرفت. ابزارهای سنجش عبارت بودند از: آزمون هوش وکسلر4 کودکان، تست خلاقیت تورنس (فرم ب تصویری)، آزمون حافظه ی کاری N-Back، آزمون توجه Stroop است. روش تجزیه و تحلیل داده های پژوهش تحلیل کوواریانس بود. یافته ها: داده های پژوهش با استفاده از نرم افزار SPSS23 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد که الگوی بالینی خلاقیت درمانی منجر به بهبود معنادار حافظه و توجه این کودکان شد. نتیجه گیری: الگوی بالینی خلاقیت درمانی در بهبود و ارتقا حافظه و توجه کودکان دارای اختلال یادگیری ریاضی مؤثر است.

چکیده انگلیسی:

The aim of present study was to evaluate the effectiveness of the clinical creativity therapy model (CCTM) on attention and memory in children with dyscalculia in Shahinshahr and suburbs. Method: This research was a quasi-experimental, pre-test, post-test, experimental and control group. Statistical population included all students with dyscalculia in primary school in ShahinShahr city in the academic year 2018 that were referred to the center of learning disorders of Sotoodeh of ShahinShahr city. A sample of 30 people was selected via random sampling method and subjected to two groups of 15 people. For the experimental group, a course of clinical creativity therapy model was held during 20 sessions and for 20 hours. The tools used in this research are Wechsler's intelligence test for children, the Torrance creativity test (visual form), N-Back working memory test, Stroop's test. Data were analyzed using SPSS-23 software. Findings: The results of covariance analysis indicated that there was a significant difference between the experimental group and the control group in the N-Back memory test and the attention of Stroop and Wechsler 4 and Torrance creativity (visual form) after teaching the clinical creativity therapy model. It was seen that the memory, attention and creativity of the experimental group increased compared to the control group. Conclusion: Overall, the results indicated that the clinical creativity therapy model (CCTM) had an effect on memory, attention and creativity of children with dyscalculia in the experimental group.

منابع و مأخذ:

آخوندی، زهرا و افهمی،رضا.(1396). الگوی کاربردی پرورش خلاقیت کودکان از طریق موسیقی توسط معلمان غیرمتخصص در مدارس ابتدایی. فصل­نامه علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی دوره‌هفتم؛ شماره­ی چهار، بهار 97،33-70.

اصلی آزاد، مسلم؛ فرامرزی،سارا، عارفی،مژگان، فرهادی،طاهره، فکار. عاطفه. (1393). اثربخشی آموزش دانش فراشناختی بر کاهش فزون­کنشی و افزایش توجه کودکان دبستانی مبتلا به فزون­کنشی و اختلال نارسایی توجه. فصلنامه تازه­های علوم شناختی، سال 16، شماره 1، بهار 1393.

آقاجانی،نورا، حسین خانزاده؛ عباسعلی و کافی،سیدموسی. (1394). اثربخشی آموزش نرم­افزار ان­بک بر بهبود حافظه­ی فعال دانش­آموزان نارساخوان. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 4، شماره­ 3،21-7.

بیدگلی،زهرا اشرف السادات؛ نوروزی، داریوش و مقامی، حمیدرضا.(1396). تأثیر فناوری­های هوشمندسازی مدارس بر خلاقیت دانش­آموزان. فصلنامه­ی علمی پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره‌هفتم، شماره 4، بهار 1397، 241-262.

پیرخائفی، علیرضا. (1393). رساله­ای در باب خلاقیت درمانی. تهران: انتشارات کتاب مهربان. چاپ اول.

پیرخائفی.علیرضا، برجعلی، دلاور.علی، اسکندری. حسین(1388) تأثیر آموزش خلاقیت برسطح مؤلفه­های فراشناختی خلاقیت در دانشجویان. فصلنامه علمی پژوهشی رهبری و مدیریت آموزشی.پاییز 1388.

تبریزی، مصطفی.(1377). درمان اختلالات ریاضی. تهران: انتشارات شابک. چاپ بیست و هفتم.

تقی­زاده،طیبه؛ نجاتی،وحید، محمدزاده؛علی و اکبرزاده باغبان،علیرضا. (1392). بررسی سیر تحولی حافظه کاری شنیداری و دیداری در دانش­آموزان مقطع ابتدایی. پژوهش در علوم توانبخشی. سال 10.شماره 2.خرداد و تیر 1393.

حقیری،سمیرا. (1394). اثر بخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر کاهش نشانگان اضطراب و افسردگی پس از زایمان. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد واحد گرمسار.

حبیبی کلیبر،رامین و بهادری خسروشاهی،جعفر. (1395). نقش توجه انتخابی، اضطراب امتحان و عملکرد شناختی در حافظه­کاری دانش­آموزان. فصلنامه علمی-پژوهشی عصب­روانشناسی، سال 2، شماره 3، پاییز 1395.

خدامیفنغمه، عابدی؛ احمد و آتش­پور،حمید. (1390). تأثیر آموزش حافظه­ی فعال و فراشناخت بر عملکرد تحصیلی دانش­آموزان دختر ناتوان در یادگیری ریاضی. دانش و پژوهش در روانشناسی کاربردی، سال 12، شماره1، بهار 1390.

دانیل پی،هالاهان؛جان و، لوید؛ جیمز م. کافمن، مارگارت ویس؛ الیزابت ا. مارتیتز. (1395). اختلال­های یادگیری مبانی ویژگی­ها و تدریس مؤثر؛ مترجمان: دکتر حمید علیزاده، دکتر قربان همتی علمدارلو، دکتر ستاره شجاعی، دکتر صدیقه رضایی دهنوی. تهران: نشر ارسباران.

دلیری،کبری. (1394). اثربخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر اضطراب و تنظیم هیجانی زنان متاهل مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه علم و فرهنگ تهران.

دهقانی اشکذری، مریم. (1394). اثربخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر کاهش افسردگی و رفتارهای پرخاشگرانه دختران دبیرستانی شهر تهران. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد واحد گرمسار.

دائمی،حمیدرضا. (1390). اثربخشی آموزش راهبردهای فراشناختی بر بهبود خواندن، درک مطلب و سرعت خواندن دانش­آموزان. فصلنامه روانشناسی تربیتی، شماره 24، سال هشتم، تابستان 91.

سلمانی­پور، رضا. (1393). اثربخشی آموزش الگوی­بالینی خلاقیت­درمانی بر سطح تعارضات و رضایت مندی زناشویی. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد واحد گرمسار.

رجبی،سوران و پاکیزه، علی. (1393). مقایسه­ی نیم­رخ حافظه و توجه دانش­آموزان مبتلا به ناتوانی­های یادگیری با دانش­آموزان عادی. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 1، شماره­ی 3، 84-63.

رادبخش،ناهیدغ محمدی­فر، محمدعلی و کیان­ارثی،فرحناز. (1391). اثربخشی بازی و قصه­گویی بر افزایش خلاقیت کودکان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، دوره 2، شماره 4، بهار 1392.

زلفی، وحیده، رضایی،اکبر. (1393). اثربخشی مداخله رایانه­یار حافظه کاری بر اضطراب ریاضی، حافظه کاری و عملکرد ریاضی دانش­آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی (1393)، نشریه علمی-پژوهشی آموزش و ارزشیابی، سال8، شماره 30، تابستان 1394.

صادقی،زهرا. (1394). اثربخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر ارتقای کارکردهای اجرایی و کاهش نشانگان افسردگی بیماران افسرده زن و مرد. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد واحد گرمسار.

صبوری، فاطمه. (1394). اثربخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر کاهش اضطراب فراگیر و اختلال خواب در زنان مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی. پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.

عابدی،احمد و آقابابایی،سارا. (1389). اثربخشی آموزش حافظه فعال بر بهبود عملکرد تحصیلی کودکان با ناتوانی یادگیری ریاضی.مجله روانشناسی بالینی، سال 2، شماره 4، زمستان 1398.

عطادخت.اکبر، یعقوبی. ولی. یعقوبی، بشرپور.سجاد و زارع.رقیه(1393) کارایی تشخیصی آزمون هوشی وکسلر کودکان در تشخیص زودهنگام مبتلایان به ناتوانی یادگیری خاص. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری دوره­ی 1، شماره­ی ،69،2-55.

قلتاش،عباس؛ اوجی­نژاد،احمدرضا و برزگر،محسن. (1389). تأثیر آموزش راهبردهای فراشناخت بر عملکردهای تحصیلی و خلاقیت دانش­آموز پسر پایه پنجم ابتدایی. فصلنامه روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تنکابن، سال اول، شمار 4، زمستان 1389.

کسائیان،کوثر؛ کیامنش، علیرضا و بهرامی، هادی. (1393). مقایسه­ی عملکرد حافظه­ی فعال و نگهداری توجه دانش­آموزان با و بدون ناتوانی­های یادگیری. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 3، شماره­ی4 ،123-112.

کریمی،سمیه و عسکری، سعید. (1392). اثربخشی آموزش راهبردهای حافظه­ی فعال بر بهبود عملکرد خواندن دانش­آموزان نارساخوان. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 3، شماره­ی 1، 90-79.

کلانی، سارا،؛ اصغری نکاح، سید محسن و غنایی چمن­آبادی، علی. (1393). اثربخشی برنامه­ی مبتنی بر بازی­های نرم­افزاری با رویکرد زبان­شناختی بر دقت خواندن و درک مطلب دانش­آموزان با اختلال خواندن(1394). مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 4، شماره­ی 4، 84-66.

کریمی،یوسف.(1380). اختلالات یادگیری. تهران: انتشارات ساوالان.

کرک.ساموئل، چالفانت.جمیز.اختلالات یادگیری تحولی و تحصیلی(ترجمه سیمین رونقی، دکتر زینب خانجانی،مهین وثوقی) انتشارات سازمان آموزش و پرورش استثنایی.

لطفی،مونا. (1394). اثربخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر رضایت زناشویی و کیفیت زندگی و افسردگی زنان مبتلا به سرطان پستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه علم و فرهنگ تهران.

میرزازاده،رقیه. (1393). اثربخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت­درمانی بر ارتقاء امید و شادکامی زنان مبتلا به سرطان پستان. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد واحد گرمسار.

محمودپور،آزیتا. (1394). روش­ها و راهبردهای تقویت دقت و توجه. تهران: انتشارات مدرسه برهان. چاپ شانزدهم.

محمودپور،آزیتا. (1394). روش­ها و راهبردهای تقویت حافظه. تهران: انتشارات مدرسه برهان. چاپ بیست و یکم.

محمدی درویش بقال، ناهید؛ حاتمی،حمیدرضا، اسدزاده، حسن و احدی،حسن. (1392). بررسی تأثیر آموزش راهبردهای خودتنظیمی(شناختی و فراشناختی) بر باورهای انگیزشی (انگیزش تحصیلی، خودکارآمدی، اضطراب آزمون) دانش­آموزان دبیرستان. فصلنامه تربیتی. شماره 27. سال نهم. بهار 92.

نادری، عزت الله، سیف مریم. (1379). نارسایی­های ویژه­ی یادگیری و چگونگی تشخیص و روش­های بازپروری.تهران: انتشارات مکیان.

نیکان،حمزه. (1394). اثر بخشی آموزش الگوی بالینی خلاقیت درمانی بر کاهش نشانگان خشم، خودفریبی و افزایش مقابله با فشارروانی بیماران دارای پرفشاری خون. پایان­نامه کارشناسی ارشد روانشناسی. دانشکده روانشناسی دانشگاه آزاد واحد گرمسار.

نجاتی،وحید. (1394). ساخت و هنجاریابی آزمون ثبت توجه در کودکان. مجله تحقیقات علوم رفتاری؛ 13 (4):524-519.

نریمانی،محمد؛ مهاجری اول،نسترن و انصافی،الناز. (1395) بررسی اثربخشی نوروفیدبک در امواج مغزی، کارکردهای اجرایی و عملکرد ریاضی کودکان مبتلا به اختلال یادگیری خاص با اسپیسی‌فایر ریاضی. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 6، شماره­ی 3، 142-122.

نریمانی، محمد، پوراسمعلی، اصغر، عندلیب کورایم،مرتضی و آقاجانی، سیف­الله. (1391). مقایسه عملکرد استروپ در دانش­آموزان دارای اختلال یادگیری با دانش­آموزان عادی. مجله­ی ناتوانی­های یادگیری، دوره­ی 2، شماره­ی 1، 158-138.

نریمانی،محمد، سلیمانی، اسماعیل و تبریزچی،نرگس. (1394). بررسی اثربخشی توانبخشی شناختی بر بهبود نگهداری توجه و پیشرفت تحصیلی ریاضی دانش­آموزان دارای اختلال ADHD. مجله روان­شناسی مدرسه، تابستان 1394. دوره­ی 4، شماره­ی 2، 134-118.

مساواتی­آذر،پریسا، کیامنش،علیرضا و احدی،حسن. (1395). نقش کارکردهای توجهی اجرایی حافظه­ی فعال در عملکرد ریاضیات. فصلنامه پژوهش­های نوین روانشناختی، سال یازدهم شماره 42 تابستان 1395.

Claudia Maehler, Kirsten Schuchardt.(2016).The importance of working memory for school achievement in primary school children with intellectual or learning disabilities. University of Hildesheim, Universitätsplatz 1, D- 31141 Hildesheim, Germany.

Fabiana Silva Ribeiroa, Flávia H. Santos.(2016). Enhancement of numeric cognition in children with low achievement in mathematic after a non-instrumental musical training. Human Cognition Lab, School of Psychology, University of Minho, Campus de Gualtar, 4710-057 Braga, Portugal.

Li-Chih Wanga, Hung-Ju Tasia, b, Hsien-Ming Yanga,(2012). Cognitive inhibition in students with and without dyslexia and dyscalculia. A Department of Special Education at National University of Tainan, Taiwan, ROC. b Department of Rehabilitation (Occupational Therapy) at Jen-Teh Junior College of Medicine, Nursing and Management, Taiwan, ROC.

Helyn Kima, Abby G. Carlsonb,Timothy W. Curbyc, Adam Winslerc.(2015).Relations among motor, social, and cognitive skills in pre-kindergarten children with developmental disabilities. a University of Virginia, Curry School of Education, Center for Advanced Study of Teaching & Learning, PO Box 800784, Charlottesville, VA 22908-0784, USA. b AppleTree Institute for Education Innovation, Assessment and Evaluation, 415 Michigan Ave. NE, Washington, DC 20017, USA. c George Mason University, Department of Psychology, 4400 University Dr., MS 3F5, Fairfax, VA 22030-4444, USA.

Alice De Visscher, Marie-Pascale Noël .(2012). Serial-order learning impairment and hypersensitivity-to-interference in dyscalculia. Psychological Sciences Research Institute, Catholic University of Louvain, Belgium.

Jonathan Pool, MA, Helen Odell-Miller .(2011). Aggression in music therapy and its role in creativity with reference to personality disorder. a Anglia Ruskin University, Cambridge, UK. b Music and Performing Arts Department, Anglia Ruskin University, Cambridge, UK.

Naama Mayselessa,  Judith Aharon-Peretzb,  Simone Shamay-Tsoorya. (2014). Unleashing creativity: The role of left temporoparietal regions in evaluating and inhibiting the generation of creative ideas. Department of Psychology, University of Haifa, Haifa 31905, Israel. b Rambam Medical Center, P.O. Box 9602, Haifa 31096, Israel.

Greg Murraya, Sheri L. Johnson. (2010).The clinical significance of creativity in bipolar disorder. Swinburne University of Technology, Hawthorn, Australia. University of California, Berkeley, United States.

Joseph Matare. (2009). Creativity or musical intelligence? A comparative study of improvisation/improvisation performance by European and African musicians. A European Institute of African Methodologies/Music, Ingolstädterstrasse 2, D-86633 Neuburg a.d. Donau, Germany.  Pädagogische Hochshule Freiburg (University of Education), Germany.

J.A. Plucker, M.A. Runco, C.B. Hegarty .(2011). Enhancement of Creativity. Indiana University, Bloomington, IN, USA. University of Georgia, Athens, GA, USA. University of New Hampshire, Durham, NH, USA.