اثربخشی راهبرد یاددهی- یادگیری نقشه مفهومی در تدریس علوم بر خلاقیت دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی

محورهای موضوعی : روش‏ها و فنون خلاقیت و نوآوری، مهندسی خلاقیت و نوآوری

رضا عظیم پور ¹ (کارشناسی ارشد آموزش ابتدایی،‌ دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه، ارومیه، ایران)
محسن عیسوی ² (استادیار فلسفه تعلیم و تربیت دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه ، ارومیه، ایران)
احسان عظیم پور ³ (کارشناسی ارشد تحقیقات آموزشی،‌ دانشگاه شهیدمدنی آذربایجان، تبریز، ایران)

تاریخ دریافت : 1395/05/28 تاریخ پذیرش : 1395/11/07 تاریخ انتشار : 1396/02/01

کلید واژه: خلاقیت, دانش‌آموزان, پایه ششم ابتدایی, نقشه‌ی مفهومی,

چکیده مقاله :

چکیده هدف: پژوهش حاضر، به بررسی تاثیر اثربخشی راهبرد یاددهی- یادگیری نقشه‌ی مفهومی در تدریس علوم بر مولفه‌های خلاقیت دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی شهرستان پلدشت در سال تحصیلی 94-93 پرداخته است. روش: این پژوهش، از نوع تحقیقات شبه آزمایشی بوده و طرح پژوهشی مورد استفاده در این پژوهش، طرح پیش‌آزمون و پس-آزمون با گروه‌های مقایسه است. جامعه آماری در این تحقیق، دانش‌آموزان پایه ششم ابتدایی شهرستان پلدشت در سال تحصیلی 94-93 که تعداد آن 703 نفر (374 نفر دانش‌آموز پسر و 329 دانش‌آموز دختر) می‌باشد. حجم نمونه با استفاده از جدول بارتلت، 104 نفر تعیین و به روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. برای اندازه‌گیری خلاقیت دانش‌آموزان، از پرسشنامه خلاقیت تورنس شامل 60 گویه و 4 مولفه استفاده شد. روایی محتوایی پرسشنامه‌، توسط سه نفر از صاحب‌نظران تایید و پایایی درونی با ضریب آلفای کرونباخ، 78/0 بدست آمد. تجزیه و تحلیل داده‌ها، با استفاده از نرم‌افزار SPSS 18 انجام شد. برای تجزیه و تحلیل داده-ها، از روش‌های آماری توصیفی و نیز استنباطی شامل مانکوا ( UNIANCOVA ) استفاده گردید. یافته‌ها: نتایج نشان داد که که بین گروه آزمایش و کنترل، از لحاظ خلاقیت و مولفه‌های سیالی، ابتکار و بسط تفاوت معنادار وجود دارد. اما در مولفه‌ی انعطاف تفاوت معنادار بین گروه آزمایش و کنترل یافت نشد. نتیجه‌گیری: نتایج نشان داد استفاده از راهبرد یاددهی- یادگیری نقشه مفهومی در تدریس علوم بر افزایش خلاقیت و افزایش مولفه‌های سیالی، ابتکار و بسط، موثر است اما بر مولفه‌ی انعطاف، تاثیری ندارد. همچنین، میانگین بعد انعطاف در پسران بیشتراز دختران است.

چکیده انگلیسی:

Abstract Objective: The present study has examined the effectiveness of the concept maps teaching-learning strategy in teaching sixth grade elementary school students on the creative component Poldasht city. Method: This research was a quasi-experimental research and research design used in this study, was pretest and post-test with comparison group. The population in this research, including sixth grade students in the academic year 94-93 in Poldasht that their number are 703 (374 male students and 329 female students). Subjects have included the sixth grade elementary school students in 4 classes (2 classes boys and 2 classes girls). Of these, one of the classes as experimental girl schools and one secondary school classes, as the control group was selected. Also, one of classes of schoolboys as the experimental group and another second-boys school classes, as the control group was selected. To measure student math anxiety, Shokrani math anxiety questionnaire was used. Validity of the questionnaire, confirmed by three experts and internal reliability with Cronbach's alpha coefficient was 0.77. Analysis of the data was performed using SPSS 18 software. To analyze the data, descriptive and inferential statistical methods including UNIANCOVA, were used. Result: Results showed that the experimental and control groups in terms of creativity and components of fluency, originality and elaboration there is a significant difference. But flexible component not found significant differences between the experimental and control groups. Conclusion: The results showed that the use of concept maps teaching-learning strategies in teaching science was effective to enhance creativity and increase fluid, innovation and the development components of creativity but flexible component, no effect. Also, flexibility in boys more than girls on average

منابع و مأخذ:

آگاهی اصفهانی، بیتا؛ نشاط­دوست، حمیدطاهر و نائلی، حسین.(1383). بررسی رابطه سبک شناختی استقلال وابستگی میدانی با خلاقیت. روانشناسی، 29، 37 -51.

بیابانگرد، اسماعیل.(1388). روان شناسی تربیتی، انتشارات ویرایش، تهران.

تسبیح سازان، رضا.(1380). روان شناسی رشد خلاقیت و ارتباط آن با شخصیت و هوش. فصلنامه رهیافت. 26،17-30.

جبلی­آده، پریچهر و سبحانی، عبدالرضا.(1391). تاثیر به کارگیری روش­های تدریس خلاق بر خلاقیت دانش­آموزان پایه­ چهارم ابتدایی استان گلستان در سال تحصیلی 90- 91. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2(2)، 147–166 .

چراغ­چشم، عباس. (1386). بررسى تأثیر شیوه­هاى تدریس مبتنى بر تکنیک­هاى خلاقیت در آموزش و یادگیرى دانش­آموزان. تربیت اسلامى، 3 (5)، 7- 36.

حسینی، افضل­السادات. (1383). ماهیت خلاقیت و شیوه­های پرورش آن. مشهد: آستان قدس رضوی.

خامسان، احمد، و برادران خاکسار، زهرا (1390). مقایسه آموزش زبان با استفاده از نقشه مفهومی فردی و مشارکتی با شیوه سنتی، پژوهش های زبان شناختی در زبان های خارجی، (1) 1، 57-75.

خلعتبری، جواد. (1394). تعیین اثربخشی آموزش ابراز وجود بر میزان خلاقیت دانش آموزان پسر دوره ابتدایی. ابتکاروخلاقیتدرعلومانسانی، 5(3)، 197-211.

دستغیب، سیده مریم؛ علیزاده، حمید و فرخی، نورعلی. (1391). تاثیر آموزش مهارت های مثبت اندیشی بر خلاقیت دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 1 (4)، 1-17.

درزی رامندی، هادی؛ عصاره، علیرضا و جراره، جمشید. (1393). تاثیر تدریس به روش بدیعه­پردازی بر افزایش خلاقیت و پیشرفت تحصیلی درس تعلیمات اجتماعی. پژوهش در برنامه­ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربیتی-برنامه­ریزی درسی)، 11(15)، 68 - 79.

رحمانی، آزاد؛ فتحی­آذر، اسکندر و محجل­اقدم، علیرضا. (1383). تاثیر آموزش بر مبنای نقشه­ مفهومی در یادگیری نظری دانشجویان پرستاری. فصلنامه پرستاری ایران، (4) 17، 39-46. 

رحیمی‌مند، مریم و عباس‌پور، عباس. (1394). تأثیر شیوه های جدید آموزش بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانشجویان. ابتکاروخلاقیتدرعلومانسانی، 4(4)، 119-142.

رشیدی، اسماعیل و شهرآرای، مهرناز. (1387). بررسی رابطه خلاقیت با منبع کنترل. اندیشه­های تازه در علوم تربیتی، 3(3)، 83-99.

رسولی، یوسف و عیسی‌مراد، ابوالقاسم. (1395). اثر بخشی روش تدریس بدیعه پردازی برخلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. ابتکاروخلاقیتدرعلومانسانی، 6(1)، 157-174.

زارعی زوارکی، اسماعیل؛ نوروزی، داریوش و صفوی، سیدمحمدرضا. (1391). پرورش خلاقیت با بهره­گیری از روش تدریس بدیعه ­ردازی در درس زبان انگلیسی. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، (4) 1،6 - 83.

سرمد، زهره؛ بازرگان، عباس؛ و حجازی، الهه. (1390). روش‌های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: آگاه.

سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ سید مظهری، مرجان و رحمانی، آزاد. (1389). مقایسه­ تأثیر آموزش مبتنی بر سخنرانی و نقشه­ مفهومی بر سطوح یادگیری شناختی. مجله پرستاری مراقبت ویژه، (1)                3، 1-5. 

سلیمانى، افشین. (1385). سیب خلاقیت- شناخت و پرورش مهارت­هاى تفکر خلاق. تهران: فراروان.

سیف، علی اکبر. (1387). روانشناسی پرورشی نوین. تهران: سمت.

شریفی، حسن­پاشا. (1383). رابطه­ی­ خلاقیت و ویژگی­های شخصیتی دانش­آموزان دبیرستان­های تهران. نوآوری‌های آموزشی، 7، 11-31.

علیلو، اکبر. (1392). بررسی اثر بخشی آموزش علوم تجربی پایه ششم ابتدایی بر اساس راهبرد نقشه مفهومی در مدارس شهری پسرانه شهرستان خوی. پایان­نامه­ی منتشر نشده کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی، دانشگاه آزاد اسلامی تبریز.

غلامی آویشه، کاکاوند علیرضا. (1389). رابطه بین قدرت تحمل ابهام وخلّاقیّت. اندیشه­های نوین تربیتی، 6 (4) :153-168.

فاضلی، فائزه، آقا لطیفی، اعظم. (1389). بررسی تأثیر استفاده از نقشه مفهومی در آموزش بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدرسه راهنمایی حضرت زهراء دماوند، سومین همایش ملی آموزش، دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی.

فاضلى، نعمت­الله. (1387). خلاقیت و فرهنگ-نقدى بر رویکردهاى عامیانه به خلاقیت. رشد علوم اجتماعى،3 (11)، 6-19.

مرادی، مریم؛ جعفری، ابراهیم و عابدی، محمدرضا. (1384). شادمانی و شخصیت. بررسی مروری فصلنامه تازه‌های علوم شناختی، 2، 60-71.

مصرآبادی، جواد و استوار، نگار. (1388). اثربخشی نقشه­ مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش­آموزان در دروس زیست­شناسی، روانشناسی و فیزیک. اندیشه­های نوین تربیتی، (1)5، 93-114.

مصرآبادی، جواد؛ فتحی‌­آذر، اسکندر و استوار، نگار. (1384). اثر بخشی ارایه، ساخت فردی و ساخت گروهی      نقشه مفهومی به عنوان یک راهبرد آموزشی. نوآوری های آموزشی، 4 (13)، 9- 31.

مومنی مهمویی، حسین و اوجی­نژاد، احمدرضا. (1389).تاثیر بکارگیری الگوی تدریس بدیعه پردازی بر پرورش خلاقیت دانش آموزان در درس انشاء. روانشناسی تربیتی، 1 (2)، 95 - 107.

مهدوی نژاد، غلامحسین؛ مهدوی­نژاد، محمدجواد و سیلوایه، سونیا. (1392). تأثیر محیط هنری بر خلاقیت دانش‌آموزان. نوآوری­های آموزشی، 48، 14-127.

میرزائیان، افشین (1382). اثربخشی دو روش بارش مغزی و اکتشافی هدایت شده در افزایش آفرینندگی دانش‌آموزان پسرسال سوم راهنمایی شهر بروجن. پایان‌نامهمنتشر نشده کارشناسی ارشد دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی. دانشگاه علامه طباطبایی.

نیوشا، بهشته؛ پاکدامن، آذر و اویسی، زهرا. (1392). نقش الگوی تدریس بدیعه­پردازی در خلاقیت هنری و تفاوت آندردختران و پسران. ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 2 (4)، 159-176.

 

Adams, K. (2005). The Sources of Innovation and Creativity. A Paper Commissioned by the National Center on Education and the Economy for the New Commission on the Skills of the American Workforce

Atherton, J. S. (2002). Learning and teaching: Deep and surface learning. Retrieved from. 

http://www.dmu.ac.uk/ jamesa/lerning/deepsurf.htm.

All, A, C. & Havens, R, L. (1997). Cognitive/concept mapping: A teaching strategy for nursing. Journal of Advanced Nursing. 25(6): 9-1210.

Brinkman. A. (2003). Graphical knowledge   display – Mind mapping and concept mapping as efficient tools in mathematics            education. Mathematics Education Review. 16: 35-48.

Chularut, P & DeBacker, T, K, (2003). The   influence of concept mapping on achievement, self-regulation, and self-efficacy in students of English as a second language, Contemporary Educational Psychology, 29, 248-263.

Craft, A., Jeffrey, B. & Leibling, M. (2001).  Creativity in education. London: Continuum.

Daley, B, J. & Torre, D, M. (2010). Concept maps in medical education: An analytical literature review. Medical Education. 44(5): 8-440.

Daley, B. Y., Shaw, C.R., Balistrieri, T., Glasenap. D., Piacentine, L. (1999). A       Strategy to Teach and Evaluate Critical Thinking, Journal of Nuersing Education, 38(1), 42- 47.

Dau Gaspar, O. (2011). The Teachers Creative Attitudes, an Influence Factor of the Student’s Creative Attitudes. International Conference on the Future ofEducation, Florence, Italy, 16-17June, 2011.

Forster, F. (2009). Improving creative thinking abilities using a generic collaborative creativity support system. Research, Reflections and Innovations in Integrating ICT in Education. 3(1): 43-539.

Gomes, A. P. Dias-Colho, U. C., Covalheiro, P. O., Batista, R. S., (2011). The Role of Maps in the Medical Education, revista brasileira de educacao, medica, 35(2), 275-282.

K. E. Chang, Y. T. Sung S.F. Chen. (2001).   Learning through Computer-based, Concept Mapping with Scaffolding aid, JournalofComputerAssisted Learning, 17, 321-330.

Kane, M. Trochim, W, M. K. (2007). Concept mapping for planning and evaluation. London: SAGE Publications.

Ku, Y.L., C. H.Kao-Lo, J. J. Wang, J. Lee-Hsieh & K. M. Chen (2002). The effectiveness of teaching strategies for creativity in a nursing concepts teaching protocol on the creative thinking of two-year RN-BSN students. Journal of Nursing Research. 10 (2): 12-105.

Kerr, B., & Gagliardi, A. (2006). Measuring creativity in research and practice. Arizona State University.

Krishna, M. Surapaneni, Ara Tekian. (2013). Concept Mapping Enhances Learning Biochemistry, This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution- Noncommercial 3.0 Unported License              (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/), permitting All non- commercial use, distribution in any medium, provided the original work is properly cited.

Mitchell, D, L, Bennett, M, J, & Manfrin-Ledet, L. (2006). Spiritual development of nursing students: Developing competence to provide spiritual care to patients at the end of life. The Journal of Nursing Education. 45(9): 70-365.

Nast, J. (2006). Idea mapping: How to access your hidden brain power, learn faster, remember more, and achieve success in business. New Jersey: John Wiley        and Sons.

Phillips, L, D. (1994). Teaching intravenous   therapy using innovative strategies. Journal of Intravenous Nursing. 17(1): 40-50.

Schuster, P, M. (2002). Concept mapping: A critical thinking approach to care planning. Philadelphia: FA Davis.

Tanjitanont, P. (2011). Using Synectic Technique for Developing Creative English Writing Proficiency. 1st symposium on Hands-on Research and Development, Chiang Mai, Thailand.

Taylor, J, & Wros, P. (2007).  Concept mapping: A nursing model for care planning. The Journal of Nursing Education. 46(5): 6-211.

Tseng, H, C. Chou, F, H., Wang, H., H. Ko   , H, K. Jian, S,Y. & Weng, W,C,.(2011). The effectiveness of         problem-based learning and concept mapping among Taiwanese registered nursing students. Nurse Educ Today.31 (8):6-41.

Torre, D, M. Daley, B. Stark-Schweitzer, T. Siddartha, S. Petkova, J.          & Ziebert.M. (2007). A qualitative evaluation of medical student learning with concept maps. Medical Teaching.    29(9): 55-949.

Vakilifard, A. R., Armand, F Baron, A. (2006). The Effect if Concept Map on Second Language Learners’ Comprehension of Information Text. In A. J.

Wilgis, M. & McConnell, J. (2008). Concept mapping: An educational strategy to improve graduate nurses’ critical thinking skills during a hospital orientation program. The Journal of Continuing Education in Nursing. 39(3):26-119.

Wang, W. M, Cheung, C. F, Lee, W. B & Kwok, S. K, (2008). Self-associated concept mapping for representation, elicitation and inference of knowledge, Knowledge-Based, 21(1), 52-61.

Wrihgt, T. A, & Walton, Affect A. P. (2003). Psychological Well- being and creativity: Result of a field study. (Electronic version). Journal of Business and Ma nagement, 9, 21-32.