حکمت واجب الوجود از منظر متکلمان مسلمان
محورهای موضوعی : کاوش های عقلی"
1 - استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی دزفول، دزفول، ایران
کلید واژه: معتزله, شیعه, اشاعره, حکمت الاهی,
چکیده مقاله :
حکمت پروردگار در آینه اندیشه متکلمان مسلمان، حاکی از علم بی‌منتهای اوست.آنان با تبیین حکمت الهی و دقایق صنع و لطایف فعل، علم پروردگار را استنتاج می نمایند وبیشتر هم به علم فعلی و صفات فعلی او توجه دارند. طبق عقیده متکلمان شیعی – با غضّ نظر از آرای فلسفی آنان در این باب– تعریفی که از حکمت باری در عرصه کلام صورت گرفته عبارتست از أنّه تعالی لایفعل القبیح و لایخل بواجب که مستلزم پذیرفتار شدن قاعده حسن و قبح ذاتی عقلی می‌باشد؛ اینکه پدیدگان فی نفسه مشتمل بر انحاء مصالح و مفاسداند و واجب تعالی هم عالم به این مصالح و مفاسد می‌باشد. لذا در افعال خود امور قبیح را مرتکب نمی‌گردد و امر بایسته را ترک نمی‌گوید. متکلمان شیعی با این رأی خویش به گونه‌ای مرزبندی با آرای اشاعره که منکر حسن و قبح ذاتی عقلی‌اند نمودندطبق رأی اشاعره، خداوند افعال خود را از روی مصحلت و حکمت انجام نمی‌دهد بلکه آنچه انجام می‌دهد حکمت‌آمیز است که آنرا هم ناشی از علم پروردگار می‌دانند. آنها با این بیان خواسته‌اند علو ذاتی پروردگار را که محکوم هیچ امر بیرون از قلمرو ذات خود نیست حفظ نمایند اما به گونه‌ای صدور هر فعلی ولو عبث‌آلود را برای ذات باری تجویز کرده‌اند.متکلمان معتزلی که همانند متکلمان شیعی قائل به حسن و قبح ذاتی عقلی‌اند بر ابتناء افعال باری بر مصلحت و حکمت و عاری بودن از لغو و عبث پای می‌فشرند اما بیان آنها از حکمت پروردگار شبیه به حکمت در آدمیان است که برای وصول به غرض و هدفی، فعلی از او صادر می‌شود.
The wisdom of God in the mirror of Muslim theologians' thinking indicates His infinite knowledge. They infer God's knowledge by explaining the divine wisdom and the details of the craft and the subtleties of the verb, and they pay more attention to His current knowledge and current attributes. According to the opinion of Shiite theologians - regardless of their philosophical opinions in this matter - the definition of wisdom in the field of speech is "God does not do ugly things, which requires accepting the principle of goodness and ugliness inherent in reason; That the phenomenon in itself contains all kinds of benefits and corruptions, and the Supreme Being is also aware of these benefits and corruptions. Therefore, in his actions, he does not commit ugly things and does not abandon what is necessary. With this opinion, Shiite theologians demarcated the opinions of the Ash'arites, which deny goodness and ugliness inherent in reason.According to Ash'areh opinion, God does not perform His actions based on purity and wisdom, but what He does is wise, which they consider to be the result of God's knowledge. With this statement, they wanted to preserve the inherent exaltation of God, who does not condemn anything outside the realm of his nature, but they have prescribed the issuance of any act, even if it is futile, for his nature to be a burden. The verbs are based on expediency and wisdom and being free from cancellation and futility, but their expression of God's wisdom is similar to the wisdom of humans, which is issued from Him to achieve a purpose and goal.
2منابع:
.2 الشافعی، حسن2023،ق، آمدی و آرای کالمیش، طبع اول، مصر: قاهره، طبع و نشر
دارالسالم.
.1 بدوی، عبدالرحمن،2832، تاریخ اندیشههای کالمی در اسالم، ترجمه حسین صابری،
چاپ دوم، بنیاد پژوهشهای اسالمی آستان قدس رضوی.
.8 جوینی، ابیالمعالی عبدالملک2047،ق، امام الحرمین، االرشاد الی قواطع االدلة فی
اصول االعتقاد، تحقیق اسعد تمیم، طبع اول، لبنان، بیروت: مؤسسه المکتب الثقافیه.
.0 حمصی رازی، سدید الدین، 2021ق،المنقذ،چاپ اول، مؤسسه نشر اسالمی جامعه
مدرسین حوزه علمیه قم.
.7 رازی، فخرالدین، 2024ق،المباحث المشرقیة، ج ،1 تحقیق محمد معتصم باهلل بغدادی،
طبع اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
.1 رازی، فخرالدین، 2014 ق،المطالب العالیه، ج ،2 تدوین محمد عبدالسالم شاهین، طبع
اول، بیروت: دارالکتب العلمیه.
.3 ______________، ،2014مفاتیح الغیب )تفسیر کبیر(، ج ،1 بیروت: دار احیاء
التراث العربی.
.3 ربانی گلپایگانی، علی2831،ش، ایضاح المراد فی شرح کشف المراد، چاچ اول،
انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
.2 سبحانی، جعفر، محاضرات فی االلهیات،2013،موسسه امام صادق،قم.
.24 شهرستانی، عبدالکریم،2017، نهایةاالقدام فی علم الکالم، تصحیح فرد
جیوم،بیروت،دارالکتب العلمیه.
فصلنامة علمی کاوشهای عقلی، مقاله پژوهشی، سال دوم، شمارة اول، فصل بهار ، 0420ص042-003 / 003
.22 غزالی، محمد، ،2012االقتصاد فی االعتقاد، تعلیق و شرح دکتر علی بوملحم، دار
مکتبةالهالل، بیروت.
.21 ______________2212،م، مقاصد الفالسفه، تحقیق سلیمان دنیا، دارالمعارف مصر:
چاپ قاهره.
.28 الهیجی، عبدالرزاق، 2831ش،سرمایه ایمان، به کوشش صادق الریجانی، چاپ سوم،
انتشارات الزهرا.
.20 محقق حلی)جعفربن حسن(0404،ق، المسلک فی اصول الدین، طبع اول، انتشارات
مجمع البحوث االسالمیه، مؤسسه طبع و نشر آستان قدس رضوی.
.27 محمدی گیالنی،محمد،2832، تکمله شوارق االلهام، چاپ اول، قم،انتشارات بوستان
کتاب.
.21 معتزلی، قاضی عبدالجبار2201،م، المغنی فی ابواب التوحید والعدل، جزء سادس،
تحقیق احمد فؤاد اهوانی، مصر،انتشارات مؤسسة المصریة العامة للتألیف و الترجمه.
.23 ______________2011،ق، شرح اصول خمسه، طبع جدید، انتشارات دار
احیاءالتراث العربی، لبنان، بیروت
