هنر زبانی مولوی در کلیّات شمس
محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی
بدریه قوامی
1
(
استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
)
کلید واژه: زبان, language, Molavi, هنر زبانی, کلمات مرکّب, کلمات مشتق, مولوی و کلیّات شمس, Lingual art, compound words, Derived words, Kolliyaat-e- Shams,
چکیده مقاله :
راز زیبایی غزل های مولوی تا حدّ بسیاری مرهون زبان شاعر است که نوگرایی و کثرت لغات و ترکیبات، چهره ای ویژه به آن بخشیده است. تجربه های تازه ی مولوی سبب شده که وی به شناخت ظرفیّت های مختلف زبان دست پیدا کند و با استفاده از همین آگاهی از ظرفیّت های مختلف زبان، به زبانی مناسب برای شعرهای خود دست پیدا کند. این پژوهش حاصل نگرشی است نو به کلیّات شمس از نظرگاه زبانی؛ در این مقاله تلاش شده تا در حدّ توان زبان مولوی بررسی شود. زبان نیز مانند عناصر دیگر شعر (معنا و صورت) از چند دستگاه تشکیل شده است؛ دستگاه آوایی، دستگاه واژگانی و دستگاه دستوری. قصد نگارنده در این تحقیق، بررسی دستگاه واژگانی زبان مولوی در کلیّات شمس است.کلیّات شمس به لحاظ گستردگی واژگان در میان آثار غزل سرایان بی‌نظیر است. این گسترش و تنوّع ناشی از وسعت دامنه ی اندیشه ها و عواطف مولوی است. توجّه مولوی به مفهوم، در کاربرد واژه ها تأثیر گذاشته است، آن چنان که واژه ها و ترکیبات عامیانه، نامأنوس و نوادری که در زبان غزل سرایان دیگر به ندرت می توان یافت، در دیوان شمس به وفور یافت می شود. هنر اصلی مولوی در ساخت کلمات تازه است، مولوی به اقتضای تجارب خود و هم چنین بر اساس نیاز عاطفی، کلمات و ترکیباتی ساخته است که پیش از مولوی سابقه ندارند؛ حتی الگوی ساخت برخی از این کلمات با قواعد آوایی و دستوری هم خوانی ندارد. همین عوامل نه تنها به زبان مولوی زیان نرسانده، بلکه هنر زبانی شاعر را برای مخاطبان آشکار می سازد.
The secret of beauty of Molavi 's Ghazals is to a large extent due to the poet 's language to which innovation and affluence of words and combinations has given a particular appearance. Molavi 's new experiences have caused him to find out various delicacies of language and via this very realization find an appropriate language for his own poems.This survey is the outcome of a new attitude at Kolliyaat-e- Shams from a lingual viewpoint. An attempt has been made in this article to observe Molavi 's language as far as possible. Language is like other components of poems made of some units: Phonic unit, lexical unit and structural unit. The writer intends in this to observe Molavi 's lexical unit in Kolliyaat-e- Shams.Kolliyaat-e- Shams is unique among Ghazal poets due to extent of dictions. This extensiveness and variety is because of broad range of Molavi 's thoughts and emotions. Molavi 's attention to meaning has affected the application of dictions in a way that informal words and combinations are rare.Particular dictions which are rare in other Ghazal poet 's languages are affluently seen in Divaan-e- Shams. Molavi 's main art is innovating new words. Due to his experiences and based on emotional needs, Molavi has innovated new words and combinations which have not been used before him. Even the structural patterns of some of these words do not follow phonic and structural rules. These very agents not only have no harm to Molavi 's language but also clarify Molavi 's lingual art to the audience.
الف :منابع فارسی
1- آشوری، داریوش، (1386)، بازاندیشی زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.
2- احمدی، بابک، (1388)، حقیقت و زیبایی، چاپ شانزدهم، تهران، نشر مرکز.
3- احمدی، بابک، (1378)، ساختار و تأویل متن، چاپ چهارم، تهران، نشر مرکز.
4- احمدی، بابک، (1381)، هایدگر و تاریخ هستی، تهران، مرکز.
5- استیس، و. ت، (1367)، عرفان و فلسفه، ترجمهی بهاءالدین خرّمشاهی، چاپ سوم، تهران، سروش.
6- اسدی طوسی، ابومنصور احمد بن علی، (1365)، لغت فرس، تصحیح و تحشیهی فتح الله مجتبایی، چاپ اول، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
7- افلاکی، شمسالدین احمد، (1362)، مناقب العارفین، به کوشش تحسین یازیجی، 2 جلد، چاپ دوم، تهران، دنیای کتاب.
8- باطنی، محمد رضا، (1378)، زبان و تفکّر (مجموعه مقالات زبانشناسی)، چاپ ششم، تهران، آبانگاه.
9- بلخی، بهاءالدین محمد، (1338)، دیوان سلطان ولد، با مقدّمهی سعید نفیسی، تهران، کتابفروشی رودکی.
10- بهاء ولد، (1382)، معارف، به اهتمام بدیعالزمان فروزانفر، 2جلد، چاپ سوم، تهران، طهوری.
11- بیدل دهلوی، (1384)، دیوان بیدل دهلوی، تصحیح خلیل الله خلیلی، به اهتمام مختار اسماعیلنژاد، تهران، سیمای دانش.
12- پورنامداریان، تقی، (1384)، در سایهی آفتاب، چاپ دوم، تهران، سخن.
13- چامسکی، نوام، (1387)، زبان و ذهن، ترجمهی کورش صفوی، چاپ چهارم، تهران، هرمس.
14- دهخدا، علی اکبر، (1373)، لغتنامه، زیر نظر محمّد معین و جعفر شهیدی، تهران، مؤسسهی انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
15- رواقی، علی، (1381)، ذیل فرهنگهای فارسی، با همکاری مریم میرشمسی، چاپ اول، تهران، هرمس.
16- رومانوویچ لوریا، الکساندر، (1376)، زبان و شناخت، ترجمهی حبیبالله قاسمزاده، چاپ دوم، تهران، فرهنگان.
17- زرینکوب، عبدالحسین، (1372)، سرّ نی، 2 جلد، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی.
18- شاملو، احمد، (1350)، برگزیدهی شعرهای احمد شاملو، چاپ دوم، تهران، بامداد.
19- شفیعی کدکنی، محمّد رضا، (1385)، گزیدهی غزلیات شمس، چاپ نوزدهم، تهران، شرکت سهامی کتابهای جیبی.
20- شفیعی کدکنی، محمّد رضا، (1379)، موسیقی شعر، چاپ ششم، تهران، آگاه.
21- صائب تبریزی، (1375)، دیوان صائب تبریزی، به کوشش محمد قهرمان، 6جلد، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
22- فرشیدورد، خسرو، (1388)، دستور مفصّل امروز، چاپ سوم، تهران، سخن.
23- فرکلاف، نورمن، (1379)، تحلیل انتقادی گفتمان، ترجمهی گروهی از مترجمان، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
24- فوکو، میشل، (1380)، نظم گفتار، ترجمهی باقر پرهام، چاپ دوم، تهران، آگاه.
25- کزّازی، میر جلال الدین، (1368)، درّ دریای دری، تهران، نشر مرکز.
26- گولپینارلی، عبدالباقی، (1384)، مولانا جلالالدین (زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ای از آنها)، ترجمه و توضیحات توفیق هاشمپور سبحانی، چاپ چهارم، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
27- ماهیار نوابی، یحیی، (1369)، «غزلی از مولانا با قافیهی یونانی»، مجلهی آینده، سال شانزدهم، شمارهی 9-12، 685-689.
28- مشیرسلیمی، علیاکبر، (1337)، یادنامهی مولوی، تدوین و تنظیم علیاکبر مشیرسلیمی، تهران، کمیسیون ملّی یونسکو در ایران.
29- مولوی، جلال الدین محمّد، (1387)، غزلیات شمس تبریز، مقدّمه، گزینش و تفسیر محمّد رضا شفیعی کدکنی، 2جلد، تهران، سخن.
30- مولوی، جلال الدین محمّد، (1355)، کلیّات شمس یا دیوان کبیر، با تصحیحات و حواشی بدیعالزمان فروزانفر، چاپ دوم، تهران، مؤسسهی انتشارات امیرکبیر.
31- مولوی، جلال الدین محمّد، (1374)، مثنوی معنوی، مطابق نسخهی تصحیح شدهی رینولد نیکلسن، چاپ هفتم، تهران، نشر علم.
32- ویگوتسکی، لوسیمونوویچ، (1367)، تفکّر و زبان، ترجمهی بهروز عزبدفتری، چاپ اول، تبریز، نیما.
ب :منابع لاتین:
33- Leech, Geoffrey. N, (1969), A Linguistic Guide to English Poetry, Longman group.
_||_