بررسی انواع استعاره در غزلیّات حافظ شیرازی بر مبنای زبانشناسی شناختی

محورهای موضوعی : زبان و ادب فارسی

حسین صادقی ¹ (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان)
محمود عباسی ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان)
جواد شیروانی ³ (دانشجوی دکتری زبانشناسی همگانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه سیستان و بلوچستان)

تاریخ دریافت : 1393/07/21 تاریخ پذیرش : 1393/11/15 تاریخ انتشار : 1394/03/01

کلید واژه: Hafez Sonnets, cognitive linguistics, زبانشناسی شناختی, استعاره هستی شناسانه, استعاره ساختی, استعاره جهتی, غزلیّات حافظ, Ontological Metaphor, Structural Metaphor, Directional Metaphor,

چکیده مقاله :

در زبان شناسی شناختی استعاره پدیده ای شناختی و ذهنی است و آنچه در زبان ظاهر می شود، صرفاً نمودی از این پدیده ذهنی است و در واقع، استعارههای ادبی و زیبایی شناختی فقط زیرمجموعه ای از استعاره اند. در این پژوهش سعی بر آن بوده است که با استفاده از رویکرد زبان شناسی شناختی به بررسی انواع استعاره در غزلیّات حافظ شیرازی پرداخته شود. بدین منظور پس از مطالعه غزلیات، موارد استعاره های هستی شناسانه، ساختی و جهتی مشخص شدند و از نظر کمی و کیفی مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که شاعر به ترتیب از این استعاره ها با بسامد فراوانی 85/77%، 24/15% و 91/6% استفاده کرده است. مطالعات بیشتر نشان داد که وی از اسم نگاشت های عاشقانه، عارفانه، رندانه، مدحی و فلسفی در بیان استعاره های هستی شناسانه و از جهت های راست، درون، بیرون، کنج، بلند، پیش، فراز، زیر، اوج، بن، سر و دور برای بیان مفاهیم استعاره های جهتی استفاده کرده است.

چکیده انگلیسی:

In cognitive linguistics, metaphor is not generally a linguistic or specifically a literary phenomenon. But it is a cognitive and mental one through which what we see in language is a mere representation. In fact, literary and aesthetic metaphors are just subcategories of metaphors. The present research is an attempt to study different types of metaphors in Hafez Shirazi’s poems based on cognitive linguistics. To carry out the study, first of all the sonnets were scrutinized and then instances of ontological, structural, and directional metaphors were analyzed both qualitatively and quantitatively. The results of the study revealed that the poet had used these metaphors with the frequency of 77.85%, 15.24%, and 6.91% respectively. Furthermore, the study showed that the poet had used love, mystic, rougish, eulogical, and philosophical mappings in stating ontological metaphors. he had used right, inside, outside, niche, high, front, down, base, head, and far directions to convey directional metaphors.

منابع و مأخذ:

قرآن مجید (1387)، ترجمه:استاد ناصر مکارم شیرازی، چاپ دوم، تهران: انتشارات اُسوه.

ثروتیان، بهروز. (1369). بیان در شعر فارسی، چاپ اول. تهران: انتشارات برگ.

حافظ، شمس­الدین محمد. (1383). دیوان حافظ شیرازی، نسخه علامه محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ چهاردهم. تهران: شقایق.

دولت آبادی، محمود (1374)، کلیدر، جلد اول، چاپ یازدهم، تهران: فرهنگ معاصر.

دشتی، علی (2537 شاهنشاهی)، کاخ ابداع اندیشههای گوناگون حافظ، چاپ چهارم، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.

زاهدی، کیوان و دریکوند، عصمت. (1390). استعاره­های شناختی در نثر فارسی و انگلیسی. نقد زبان و ادبیات خارجی. دوره 3، شماره 6: 19-1.

زنجانی، برات. (1377). صور خیال در خمسه نظامی، چاپ اول. تهران: امیرکبیر.

شریفی، شهلا و حامدی شیروان، زهرا. (1389). بررسی استعاره در ادبیات کودک و نوجوان در چهارچوب زبان­شناسی شناختی. تفکر و کودک. سال1، شماره 2: 63-39.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1375). صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه.

شمیسا، سیروس. (1373). بیان. تهران: فردوس.

شمیسا، سیروس. (1381). بیان و معانی. تهران: فردوس.

کزازی، جلال­الدین. (1375). بیان: زیبایی شناسی سخن پارسی. تهران: کتاب ماد، وابسته به نشر مرکز.

گلفام، ارسلان و یوسفی­راد، فاطمه. (1381). زبان­شناسی شناختی و استعاره. تازه­های علوم شناختی. سال 4، شمارۀ 3: 6-1.

گلفام، ارسلان، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و حسندخت فیروزی سیما. (1388). استعارة زمان در شعر فروغ فرخزاد از دیدگاه زبان شناسی شناختی. نقد ادبی. سال 2، شماره 7: 136-121.

همایی، جلال الدین. (1374). معانی و بیان، چاپ سوم. تهران: سنا.

یگانه، فاطمه و افراشی، آزیتا. (1393). استعاره­های جهتی در قرآن با رویکرد شناختی. جستارهای زبانی.

یارمحمدی، لطف­اله. (1385). ارتباطات از منظر گفتمان­شناسی انتقادی. تهران: انتشارات هرمس.

 

Kövecses, Zoltán. (2010). Metaphor: A Practical introduction. New York: Oxford University Press.

 

Lakoff, George. (1987). Women, Fire and Dangerous Things: What Categorie Reveal about the Mind. Chicago: University of Chicago Press.

 

Lakoff, George. (1992). The Contemporary Theory of Metaphor. In Andrew, Ortony (ed.), Metaphor and Thought (pp:202-251). Cambridge: Cambridge University Press.

 

Lakoff, George, and Johnson, M. (1980). Metaphors We Live By. Chicago: University of Chicago Press.

 

Ortony, Andrew (1979). Metaphor and Thought. Cambridge: Cambridge University Press.

 

Ortiz Díaz Guerra, María Jesús. (2009). La Metáfora Visual Incorporada: Aplicación de la Teoría Integrada de la Metáfora Primaria a un corpus audiovisual. Alicante: Universidad de Alicante, Departamento de Comunicación y Psicología Social.