بررسی ویژگی‌های سبکی شعر نظامی گنجوی

محورهای موضوعی : سبک شناسی

سید محمود رضا غیبی ¹ ( گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، ایران )
مریم عبادی آسایش ² ( گروه زبان و ادبیات انگلیسی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد مرند، ایران )

تاریخ دریافت : 1399/06/11 تاریخ پذیرش : 1401/09/07 تاریخ انتشار : 1401/11/01

کلید واژه: سبک‌شناسی, مختصات ادبی, ادبیات غنائی, نظامی گنجوی, ساختار شعری,

چکیده مقاله :

شناخت و بررسی سبکی هر اثر ادبی، یکی از ابزارهای مهم در تعیین شاخص‌های زبانی، ادبی و فکری آن اثر است. نظامی گنجوی، یکی از بزرگ‌ترین شاعران ادب فارسی است که شعر او از جنبه‌های متعدد به‌ویژه سبک‌شناسی قابلیت بحث و بررسی را دارد. با بررسی عناصر سبک‌شناختی، می‌توان تا حدودی به ساختار شعری او پی برد و جایگاه شاعری او را در تاریخ ادبیات ایران مشخص کرد. هدف از این پژوهش، شناخت عناصر سبکی اشعار نظامی گنجوی و نهایتاً رسیدن به سبک شخصی او است؛ بدین ترتیب در این پژوهش، با استخراج مهم‌ترین ویژگی‌های زبانی، فکری و ادبی اشعار وی، سعی شده است تا شناخت بهتری از شعر و سبک خاص این شاعر سترگ به‌صورت علمی ارائه گردد. در این پژوهش، پس از بررسی نمونه‌های مختلف در دو منظومه خسرو و شیرین و لیلی و مجنون، به شیوه توصیفی تحلیلی، ویژگی‌های بارز شعر نظامی به دست آمدند که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌ بودند از: تنوع واژگانی، ترکیب‌‌های شاعرانه، ابداع مضامین نو، عفت کلام، اشارات تعلیمی، تنوع موضوع، توجه به علوم مختلف، فرهنگ‌عامه و تصویرسازی‌های بدیع.

چکیده انگلیسی:

Understanding and examining literary works is one of the significant features in determining the linguistic, literary, and intellectual parameters of that work. Being one of the prominent Persian poets, Nezami Ganjavi is the one whose poems especially in regard to Stylistics have many things to discuss. Examining Stylistic features, to some extent, one can understand his poetic structure and specify his position in the poetry and literature of Iran. The purpose of this study is understanding the Stylistic features of Nezami Ganjavi and reaching to his personal style at last. In this regard, the present study tries to derive the most significant linguistic, intellectual and literary features of his poems to present a better understanding of the poetry and style of the mentioned poet, systematically. In the preset study after examining the different samples from Nezami’s two books of poetryKhosroo and Shririn and Leyli and Majnoonusing descriptive and analytical method, Nezami’s outstanding characteristic of poems appeared which the most important were: the diversity of vocabulary used, poetic combinations, creating new concepts, didacticism, diversity of subjects, concerning different sciences, folklore and creating original imagery.

منابع و مأخذ:

منابع

احمد نژاد، کامل، (۱۳۶۹)، تحلیل آثار نظامی گنجوی، تهران: انتشارات علمی.

انوشه، حسن، (۱۳۷۶)، دانشنامه‌ی ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

ثروت، منصور، (۱۳۷۲)، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی نهمین سده تولد حکیم نظامی گنجوی، تبریز: انتشارات دانشگاه تبریز.

حافظ، شمس‌الدین محمد، (۱۳۸۱)، دیوان، به تصحیح غنی و قزوینی، تهران: نشر سمن، چاپ ششم.

خاقانی شروانی، افضل الدین بدیل بن علی، (۱۳۷۳)، دیوان خاقانی، به تصحیح سید ضیاءالدین سجادی، تهران: انتشارات زوّار، چاپ چهارم.

زرین‌کوب، عبدالحســین، (۱۳۶۳)، شــعر بی‌دروغ شــعر بی‌نقاب، تهران: انتشارات جاویدان، چاپ سوم.

شفیعی کدکنی، محمدرضا، (۱۳۶۶)، شاعر آینه‌ها، تهران: انتشارات آگاه.

شمیسا، سیروس، (۱۳۷۴)، بیان و معانی، تهران: انتشارات فردوس، چاپ سوم.

....................، (۱۳۷۶)، سبک‌شناسی شعر، تهران: انتشارات فردوس، چاپ سوم.

...................، (۱۳۷۰)، بدیع، تهران: انتشارات فردوس، چاپ سوم.

صفوی، کوروش، (۱۳۷۵)، از زبان‌شناسی به ادبیات، جلد اول (نظم)، تهران: انتشارات سوره‌ی مهر.

۱۲-عبادیان، محمود (۱۳۷۲)، درآمدی بر سبک‌شناسی در ادبیات، تهران: انتشارات آوای نور.

فتوحی، محمود، (۱۳۹۰)، سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران: سخن.

مرادی نژاد، سمیه، (۱۳۹۰)، «بررسی مخزن‌الاسرار نظامی بر اساس سبک‌شناسی تکوینی»، پایان نامة کارشناسی ارشد دانشگاه لرستان، به راهنمایی طاهره صادقی تحصیلی.

نظامی، الیاس بن یوسف، (۱۳۸۱)، اقبال‌نامه، شرح و تصحیح دکتر برات زنجانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

....................................، (۱۳۷۶)، گنجینه گنجوی، به تصحیح حسن وحید دستگردی، به کوشش دکتر سعید حمیدیان،تهران: نشر قطره.

.....................................، لیلی و مجنون، (۱۳۸۵)، شرح و تصحیح دکتر برات زنجانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.

مقالات:

اسپرهم، داود، (۱۳۹۱)، «سبک نظامی در گسترش ترکیبات هنری»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شماره اول، صص ۲۱۱-۲۳۲.

بامدادی، بهروز، (۱۳۸۲)، «سبک آذربایجانی در شعر فارسی»، مجله دانشکده ادبیات فارسی و زبان‌های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی، شماره ۱۷، سال ششم، صص ۸۴-۱۰۲.

.........................، (۱۳۸۴) «طرح دو نکته ادبی (ایهام ترادف، انتفاع)»، مجله ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوی، شماره ۴، صص ۱-۱۰.

پور نامداریان، تقی، (۱۳۸۲)، «سبک شاعران آذری و نظامی»، مجموعه مقالات همایش سبک آذربایجانی، به کوشش فاطمه مدرسی و محبوب طالعی، ارومیه: انتشارات موسسه فرهنگی ناشرات، صص ۱۵۸-۱۶۴.

ترابی، سید محمود، (۱۳۷۲)، «حکیم نظامی مبتکر ساقی‌نامه»، مجموعه مقالات کنگره نظامی، ج ۱، ص ۲۹۳-۳۱۰.

عبیدی نیا، محمد امیر و مطلبی راد، وحدت، (۱۳۸۹)، «سبک هندی و پنج گنج نظامی»، فصلنامه علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، سال اول، شماره ۴، صص ۹۵-113.

غیبی، سید محمود رضا، (۱۳۸۶)، «شناسایی فرهنگ‌عامه با نگاهی تطبیقی به خمسه نظامی»، مجله علمی پژوهشی ادبیات تطبیقی، سال اول، شماره ۲، صص ۷۷-۱۰۱.

................................. و صیادی، حسینقلی، (۱۳۹۶)، هنجار گریزی گویشی در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون، مجموعه مقالات دوازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به کوشش دکتر خلیل بیگ زاده، دکتر الیاس نورایی، دکتر عبدالرضا نادری فر، انتشارت یاردانش. صص ۷۱۶۷-7180.

........................................؛ و آذرگون، علی، (۱۳۹۶)، «بررسی عناصر دستوری در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون»، مجموعه مقالات دوازدهمین گردهمایی بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به کوشش دکتر خلیل بیگ زاده، دکتر الیاس نورایی، دکتر عبدالرضا نادری فر، انتشارت یاردانش. صص ۱۳-28.

گلسرخی، ایرج، (۱۳۷۲)، «وزن خسروانی در خسرو و شیرین نظامی»، مجموعه مقالات کنگره نظامی تبریز، ج ۳، صص ۹۹-۱۰۰.

نوروزی، زینب، حسین زاده، محبوبه، (۱۳۹۲)، «بررسی سبک غزلیات نظامی گنجوی»، فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم، شماره سوم، صص ۵۱۵-۵۳۳.

References:

1. Ahmadnezhad, K.1987.Analysing of Nizami Ganjavi's works. Elmi. Tehran. 14p.


2. Anoosheh, H.1997.Encyclopedia of Persian literature. Publication organization. Tehran. 183p.


3. Hafiz, Sh. 2002. Divan. Edited by Ghani and Ghazvini. Saman.Tehran. 154p.


4. Khaghani, A. 1994. Divan. Edited by Sajjadi. Zavvar. Tehran.14p.


5. Zarrinkub, A. 1984. Poetry without lie, poetry without mask. Javidan. Tehran.p:161-166.


6. Shafie Kadkani, M. 1987. Poet of mirrors. Aghah. Tehran. P:38-39.


7. Shamisa, S. 1995. Rhetoric. Ferdows. Tehran. p:153-158.


8. …………… 1989. Stylistic of poetry. Ferdows. Tehran. 106p.


9. Safavi, K. 1994. From linguistic to literature. First volume. Sureye Mehr. Tehran.167p.


10. Ebadian, M. 1993. An Introduction to stylistic in literature. Avaye nour. Tehran. 20p.


11. Fotouhi, M. 2011. Stylistic, theories, approaches and methods. Sokhan. Tehran. 70p.


12. Moradinezhad, S . 2011. Analyzing of Makhzanol asrar by Nizami according to Genetic Stylistic. MA thesis. Lorestan univ.


13. Nizami, I. 2002. Ighbalnameh. Edited by Barat Zanjani. Tehran univ press.


14. …………. 2006. Leyli and Majnoon………………………………………..


15. …………… 1997. Ghanjineye Ghanjavi. Edited by Vahid Dastgerdi, Commented by Hamidian. Ghatreh. Tehran.


16. Esparham, D. 2012. Nizami's style on extending artistic components. Stylistic of Persian poetry and prose quarterly. 5:1/211-232.


17. Bamdadi, B. 2003. Azarbayjani style in Persian poetry. Persian literature and foreign languages faculty quarterly. 17:6/ 84-102.


18. ……………… 2005. Two literary points. Persian literature of Islamic Azad university (khoy branch) quarterly. 4/1-10.


19. Pournamdarian, T. 2003. Azari poets style and Nizami. Proceeding of congress on Azarbayjani style. Modarresi.F and Taleyi. M. Nasherat cultural institute. Urmia. P: 158-164.


20. Torabi, S. 1993. Nizami, innovator of butler poetry. Proceeding of international congress on ninth century of Nizami's birthday anniversary. Servat, M. Tabriz university press. P:293-310.


21. Obeydinia, M and motallebirad, V. 2010. Indian style and Nizami's five treasures. Persian literature of Islamic Azad university (Sanandaj branch) quarterly. 1:4/95-113.


22. Gheibi, S. 2007. Study on folklore by comparative analysis of Nizami's five treasures. Comparative literature quarterly.1:2/77-101.

24……………and Sayyadi, H. 2017. Dialectic deviation from the norm in Khosrow and Shirin and leili and Majnoon, Proceeding of twelvth international congress of Persian language and literature society. Beygzadeh, Kh. Nourayi, I, Naderifar, A. Yaredanesh press. p:7167-7180.

25. …………… and Azargoun, A. 2017. Grammatic points in Khosrow and Shirin and leili and Majnoon, Proceeding of twelvth international congress of Persian language and literature society. Beygzadeh, Kh. Nourayi, I, Naderifar, A. Yaredanesh press. p:7167-7180.


26. Golsorkhi, I. 1993. Khosrovani rhythms in Khosrow and Shirin . Proceeding of international congress on Nizami's 900th birthday anniversary. Servat, M. Tabriz university press. third vol. P:99-100.


27. Norouzi, Z and Hoseynzadeh, M. 2013. Stylistic analysis of Nizami's sonnets. Stylistic of Persian poetry and prose quarterly. 6:3/515-533.