آینده پژوهی دیالکتیک علائق ژئوپولیتیکی ایالات متحده آمریکا، ایران و روسیه درآسیای مرکزی

محورهای موضوعی : مقالات تحلیلی جغرافیایی و محيطي

علیرضا محرابی ¹ ( استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران )
امیرعلی عابدینی ² ( دانشجوی کارشناسی ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران )

تاریخ دریافت : 1394/12/27 تاریخ پذیرش : 1395/05/15 تاریخ انتشار : 1395/11/01

کلید واژه: روسیه, جمهوری اسلامی ایران, آمریکا, آسیای مرکزی, ژئوپولیتیک, دیالکتیک, آینده پژوهی,

چکیده مقاله :

با پایان جنگ سرد و فروپاشی ابرقدرت شرق در سال 1991 میلادی و شکلگیری جمهوری هایی تازه تاسیس در ورای مرزهای شمالی ایران، شرایط ژئوپولیتیکی جدیدی را در جبهه شمال ایران فراهم آمد که یکی از شاخصه های آن، فقدان قدرت موثر در منطقه آسیای مرکزی، بود. قابل توجه است که کشورهای منطقه آسیای مرکزی از لحاظ جغرافیایی، به علت موقعیت جغرافیایی بسته و عدم دسترسی به آبهای آزاد، دارای انتروپی بالایی هستند و کشورهای این منطقه را به کشورهای همسایه خود، بعنوان مکمل جغرافیایی، وابسته می کند؛ این امر، توجه کشورها را به کشورهای همسایه شان بویژه به جمهوری اسلامی ایران معطوف کرده است؛ حضور و نقش آفرینی کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای، مانند روسیه، ایالات متحده آمریکا، جمهوری اسلامی ایران در آسیای مرکزی، شرایط خاصی را بر این منطقه فراهم آورده است که مطالعه علل ژئوپولیتیکی علائق آسیای مرکزی برای این کشورها در ارتباط با روند رو به آینده کشورهای آسیای مرکزی، می تواند اهمیت به سزایی در مطالعات شرایط ژئوپولیتیکی این منطقه، به عنوان منطقه استراتژیک در جوار کشورمان، داشته باشد. به همین منظور، این مقاله بر اساس روش توصیفی - تحلیلی، با تاکید بر رویکرد آینده پژوهی و با استفاده از جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده، به بررسی زمینه ها و عوامل ژئوپولیتیکی در منطقه آسیای مرکزی را پرداخته است. همچنین در این مقاله سعی شده است به این سئوالات پاسخ داده شود که: 1. عوامل ژئوپولیتیک موثر آسیای مرکزی بر علائق دیالکتیک و حضور ایالات متحده آمریکا و روسیه چه می تواند باشد؟ 2. حضور روسیه و ایالات متحده آمریکا در آسیای مرکزی چه اثراتی بر جمهوری اسلامی ایران دارد؟ برای هر یک از این سئوالات، یک فرضیه مطرح شده است که آن دو از این قرار هستند: فرضیه اول: ویژگی های اقتصادی و موقعیت منطقه ای، از جمله عوامل موثر در علائق و حضور ایالات متحده و روسیه در آسیای مرکزی است. فرضیه دوم: حضور روسیه و ایالات متحده آمریکا در آسیای مرکزی باعث نتایجی مانند کاهش ترانزیت، عمق استراتژیک و چالشهای مرزی علیه ایران می شود.