پیشینه صندوق ها و صندوق پوش های مرقد امام رضا(ع)

محورهای موضوعی : فقه و تاریخ تمدّن

سعیده جلالیان ¹ , طاهره عظیم زاده تهرانی ² , مهدی جلیلی ³

1 - کارشناس ارشد، گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران
2 - دانشیار، گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران.
3 - استاد، گروه تاریخ و تمدّن ملل اسلامی، واحد مشهد، دانشگاه آزاد اسلامی، مشهد، ایران. عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد.

تاریخ دریافت : 1396/05/10 تاریخ پذیرش : 1396/12/15 تاریخ انتشار : 1397/01/01

کلید واژه: موقوفات, صندوق, مرقد امام رضا(ع), صندوق‌پوش, واقفان,

چکیده مقاله :

صندوق‌ها، محفظه‌هایی هستند که از چوب، سنگ و بعضاً از کاشی ساخته شده و جهت تکریم و بزرگداشت مقام و منزلت پیشوایان دینی، مشاهیر و سلاطین به روی مقبره ایشان نصب می‌گردد. در طول تاریخ به سبب علاقه‌ مردم به خاندان پیامبر (ص) چهار نمونه از این نمادهای مذهبی و هنری بر مرقد امام رضا(ع) نصب شده است. پژوهش حاضر بر آن است به روش توصیفی ـ تحلیلی این نمود های تمدن ایرانی، اسلامی را با تکیه بر منابع دست اوّل تاریخی مورد بررسی و مداقه قرار داده و قدمت، ویژگی‌ و سرنوشت هریک از آن‌ها را در طی ادوار مختلف بیان نماید. شناخت بانیان و واقفان ساخت صندوق‌‌ها، بررسی موقوفات و معرفی صندوق پوش ها از دیگر موضوعات در این نوشتار است.

منابع و مأخذ:

1. آرمین، منیژه، خرداد) 1380:( « همراه با هنرمندان در آخرین روزهای نصب ضریح مطهر رضوی(ع)»، پیام زن، سال یازدهم، شماره 3.


2. ابن اثیر، عزالدین علی بن الاثیر، (1353): الکامل، ترجمه ابوالقاسم حالت و دیگران، تصحیح مهیار خلیلی، تهران، علمی.


3. ابن‌بطوطه، محمد بن عبدالله، (1348): سفرنامه ابن بطوطه، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.


4. ابن حوقل، ابوالقاسم محمد، (1366): سفرنامه ابن حوقل( ایران در صوره الارض)، ترجمه جعفر شعار، تهران، امیر کبیر.


5. احتشام کاویانیان، محمد، (1354): شمس‌الشموس یا تاریخ آستان قدس، مشهد، آستان قدس رضوی.


6. اصفهانی (عمادزاده)، عمادالدین حسین، (1345): زندگانی حضرت امام علی بن موسی‌الرضا، تهران، طبع کتاب.


7. الفارسی، الحافظ ابوالحسن الغافر بن اسماعیل، (1403ق/ 1362ش،): المنتخب الحافظ ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن الازهر الصریفینی، الحلقه الاولی من تاریخ نیشابور المنتخب من السیاق، ، قم، جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه فی قم.


8. انوری، حسن، (1381):  فرهنگ بزرگ سخن، تهران، انتشارات سخن.


9. خراسانی، ملا محمدهاشم، (1382): منتخب‌التواریخ، تصحیح ابوالحسن شعرانی، تهران، کتابفروشی اسلامیه.


10. دامادی، محمود، (1374): ابوسعید نامه در بیان شرح احوال و عقاید و افکار و روشن زندگانی ابوسعید ابوالخیر، تهران، انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.


11. دانش، مهدی، (1368): بررسی سیر تحول هنر ضریح سازی در ایران از صفویه تا کنون، پایان نامه کارشناسی رشته صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.


12. دهخدا، علی‌اکبر، (1377): لغت نامه دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران، موسسه لغت نامه دهخدا.


13. زنگنه، ابراهیم، (1382): مشاهیر مدفون در حرم رضوی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.


14. سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، اسناد شماره 49249، 40037، 34341، 36812، 38257، 29239، 40048، 30033، 15259، 15889، 66747، 67152، 96591، 100003، 42858، 93425، 97165، 37581، 39404، 28979، 22706، 13152، 13346، 45184، 88395.


15. سبحانی، جعفر، (1375): آیین وهابیت، تهران، مشعر.


16. سهیلی خوانساری،احمد،(بیتا): علیرضا عباسی،هنرو مردم،شماره‌های 189و 190.


17. سیدی، مهدی، (1378): تاریخ شهر مشهد (از آغاز تا مشروطه)، تهران، حامی.


18. شوشتری، محمدعلی، (1373): «تمام طلاهای آستان قدس باید برگشت داده شود»، اطلاعات، سال هجدهم، شماره 5476.


19. صمدی، حبیب‌الله، (1371): راهنمای موزه آستان قدس رضوی، تهران، عطارد.


20. طوسی، عمادالدین جعفر بن محمد بن حمزه، (1411ق): تحقیق نبیل رضا علول، الثاقب فی المناقب، ، قم، انصاریان.


21. عطاردی، عزیز الله، (1371): تاریخ آستان قدس رضوی، تهران، عطارد.


22. عقیقی بخشایشی، (1376): عبدالرحیم، فقهای نامدار شیعه، قم، نوید الاسلام.


23. فیض قمی، عباس، (1322): بدر فروزان، قم، بی نا.


24. مؤتمن، علی، (1339): «ابنیه آستان قدس»، نامه آستان قدس، شماره 2.


25. مؤتمن، علی، (1355): تاریخ آستان قدس، مشهد، بی نا.


26. مؤلف ناشناس،) 1311(: «استاد حسین خان زنجانی، حجارباشی»، اطلاعات، سال هفتم، شماره 1743.


27. مؤلف ناشناس، (1323): « انتقال کتیبه های خط علیرضا عباسی به آستان قدس»، دادگستران، سال اول، شماره 46.


28. مؤلف ناشناس، (خرداد 1325،): «بازگرداندن کتیبه‌های طلا به آستان قدس»، طوس، سال دوازدهم، شماره 1322.


29. مؤلف ناشناس، (دی 1324،): «کتیبه‌های طلایی آستان قدس در موزه ایران باستان»، طوس، سال دوازدهم، شماره 1296.


30. مؤلف ناشناس، (1384): عالم‌آرای شاه اسماعیل، با مقدمه و تصحیح و تعلیق اصغر منتظرصاحب، [بی‌جا]، [بی‌نا].


31. محسنی، زهرا، سلطانی، منا، (1386): «گنجینه‌های هنر در آستان قدس رضوی»، مشهد، آفرینش‌های هنری آستان قدس و فرهنگستان هنر.


32. محسنی، زهرا، (1393،): شاهکارهای هنری در آستان قدس ضریح پوش ها و صندوق پوش ها، مشهد، سازمان کتابخانه ها، موزه ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و مؤسسه آفرینش های هنری آستان قدس رضوی.


33. مدیریت موقوفات آستان قدس رضوی، دفتر ثبت موقوفات، وقف‌نامه شماره 141.


34. معین، محمد، (1380،): فرهنگ فارسی معین، تهران، سرایش.


35. مهران، محمد، (تیر 1339،): «ضریح جدید»، نامه آستان قدس، شماره1.


36. میهنی، محمد بن منور، (1366،): اسرار التوحید، فی مقامات شیخ ابوسعید، تهران، آگاه.


37. نعمتی، بهزاد، تابستان (1391،): «کتیبه‌های آیه ‌الکرسی علیرضا عباسی در موزه آستان قدس رضوی»، آستان هنر، شماره 1.


38. همدانی، رشیدالدین فضل‌الله، (1338،): به کوشش بهمن کریمی، جامع‌التواریخ،  تهران، اقبال.


39. www.news.aqr.ir