اشعارعربی‌حافظ؛ با تکیه بر مضامین مشترک و اثرپذیری از ابن فارض
محورهای موضوعی : فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی
فرود کشاورز بیضایی
1
(دانشجوی دکتری رشتۀ زبان و ادبیات فارسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران)
مهدی ظرافت کار
2
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران)
محمد کشاورز بیضایی
3
(دانش‌آموختهْ دکترای تاریخ ایران دورهْ اسلامی، دانشگاه تبریز)
کلید واژه: حافظ, مضامین مشترک, ابن فارض, اثرپذیری, اشعارعربی,
چکیده مقاله :
حافظ به زبان عربی اهتمّام داشته با آن که به هیچ دیار عربی سفر نکرده و به زبان محاوره عرب دسترسی نداشته؛ گاه با مجالست درمحافل حاکمان عرب نژاد و بیشتر به کمک واژگان علوم قرآنی که عمدتاً ازکتب مکتب خانه ها فراگرفته خلاءهای زبانی را در ساختار شعری اش پر می کند. مشخصۀ دیگر او بهره مندی از اشعار شاعران عرب زبان است که طبعاً در قالب صنایع شعری؛ تضمین؛ ملعمات؛ ضرب المثل ها و اشکالی از اقتباسات شعری در ابیات او نمود پیدا می کنند از آنجا که اثرپذیری ها بیشتر در قالب تقلید و یا اقتباسات به زبان دیگر خودش را نشان می دهد این بررسی به شواهد شعری با رویکرد مقایسه تطبیقی و توصیفی به مستندات تحلیلی در مضامین و اشعار عربی حافظ می پردازد. یافته ها نشان می دهند حافظ با مطالعه دواوین عرب زبان؛ مضامین مشترک و رگه های از اثرپذیری و نشانه های از بینامتنی را از خود به جای گذاشته است. میزان عشق و علاقه مندی خود را به ابن فارض و به تأسی از او متقابلاً از علی(ع) پنهان نکرده است. تأثرات گاهی به صورت لغوی و آنگاه که شدّت و قوّت پیدا می کند ترجمه گونه، تقلیدی با تعمیم دهی و تلفیق و ترکیب واژگان و یا تغییرات جزئی است و اغلب مضامین مشترک را شامل می شود. در کنار غزل های عربی گاه ابیات فارسی متضمن هم و در یک معنا و مفهوم هستند. حافظ در اقتباسات مضامین تازه و بدیعی را به نام خود خلق می کند و بیش از هر شاعر دیگری، درهمۀ ابعاد شعری از ابن فارض مصری متأثر بوده است.
