زیبایی‌شناسی ساختار تشبیهدر اشعار محمدعلی بهمنی

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

علیرضا نبی لو ¹ , سعید رفیعی ²

1 - نویسنده
2 - نویسنده

تاریخ دریافت : 1393/01/20 تاریخ پذیرش : 1383/03/02 تاریخ انتشار : 1393/04/01

کلید واژه: تشبیه, اشعار بهمنی, ساختار بلاغی, زاویه تشبیه, طرفین تشبیه,

چکیده مقاله :

مقاله حاضر تلاشی است در جهت بررسی و شناخت زیبایی‌های هنری تشبیهات اشعار محمدعلی بهمنی که در آن تشبیهات از وجوه مختلف بلاغی؛ یعنی موضوعی، طرفین تشبیه، زاویه تشبیه، ساختار شکلی، وجه شبه، ادات، حسی، عقلی و انتزاعی بودن، تشبیهات گسترده و فشرده، بررسی، دسته‌بندی و سپس به کمک جدول و نمودار تحلیل آماری و علمی از آن ارائه گردیده است. شعر بهمنی از لحاظ تشبیه غنی است و انواع مختلف تشبیه در شعر او به کار رفته است (519 مورد). در بحث عناصر مشبه و مشبه‌به، بهمنی نگاهی گسترده دارد و تقریبا در هر موضوعی وارد شده است اما بیشتر به عناصر و اوصاف انسانی توجه دارد به طوری که 359 مورد یعنی 2/69 درصد از کل مشبه‌ها و 98 مورد با 9/18 درصد از کل مشبه‌به‌های او از این عنصر اخذ شده است. با دقت در اشعار او می‌توان دریافت که 38 درصد تشبیهات نو است. تشبیهات بهمنی از نظر ذکر و حذف ادات و وجه شبه بدین گونه‌اند: 63 مورد (2/12 درصد) مفصل (کامل الارکان)، 51 مورد (8/9 درصد) مجمل (بدون وجه شبه)، 106 مورد (4/20 درصد) موکد (بدون ادات) و 299 مورد (6/57 درصد) بلیغ (بدون وجه و ادات). حذف وجه شبه سبب تلاش ذهنی و کسب لذت ادبی بیشتر می‌گردد و بر تاثیر تشبیه می‌افزاید و حذف ادات تشبیه، ادعای اتحاد و هم‌سانی مشبه و مشبه‌به را قوت می‌بخشد. از نظر ساختار شکلی و ظاهری انواع تشبیه مفروق، ملفوف، جمع، تسویه، تفضیلی و مضمر در شعر بهمنی قابل دسته‌بندی است. در اشعار بهمنی میزان تشبیه فشرده 173 مورد و 3/33 درصد و تعداد تشبیه گسترده 346 مورد با 7/66 درصد است. تشبیهات بهمنی از نظر حسی و عقلی بودن طرفین بدین گونه‌اند: 316 مورد از طرفین تشبیه با 9/60 درصد حسی به حسی است و میزان تشبیهات عقلی به حسی در اشعار او 106 مورد و 4/20 درصد و میزان تشبیهات حسی به عقلی 77 مورد و 8/14 درصد و عقلی به عقلی 20 مورد و 9/3 درصد است. بهمنی بیشتر گرایش به ساختن تشبیه حسی دارد.

منابع و مأخذ:

 منابع و مآخذ

1 ــ براهنی، رضا. طلا در مس. تهران: زریاب، 1380.

2 ــ بهمنی، محمدعلی. مجموعه اشعار محمدعلی بهمنی، تهران: نگاه، 1389.

3 ــ ــــــ ، ـــــــــ . امانم بده. تهران: دارینوش، 1380.

4 ــ ـــــــ ، ــــــــ . تنفس آزاد. تهران: فصل پنجم، 1389.

5 ــ ــــــــــ ، ـــــــ . چتر برای چه خیال که خیس نمی‌شود. تهران: دارینوش، 1386.

6 ــ ــــــــ ، ـــــــ . شاعر شنیدنی است. تهران: دارینوش، 1377.

7 ــ ــــــــ ، ـــــــ . گاهی دلم برای خودم تنگ می‌شود. تهران: دارینوش، 1369.

8 ــ ــــــــ ، ـــــــ . گزینه اشعار. تهران: مروارید، 1387.

9 ــ  ــــــــ ، ـــــــ . من زنده‌ام هنوز و غزل فکر می‌کنم. تهران: فصل پنجم، 1388.

10 ــ  پورنامداریان، تقی. سفر در مه. تهران: نگاه، 1381.

11 ــ  تجلیل، جلیل. معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1376.

12 ــ  رجایی، محمدخلیل. معالم البلاغه. شیراز: دانشگاه شیراز، 1376.

13 ــ شفیعی­کدکنی، محمدرضا. صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه، 1372.

14 ــ شمیسا، سیروش. بیان. تهران: فردوسی، 1379.

15 ــ ــــــــ ، ـــــــ . بیان و معانی. تهران: میترا، 1387.

16 ــ نبی‌لو، علیرضا. مقایسه ساختار تشبیهات مخزن‌الاسرار و مطلع‌الانوار. فنون ادبی، سال دوم، شماره2، 1389.

17 ــ  همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: هما، 1375.