مهر و باورهایی از آن در ژرف‌ساخت استعاره‌های خاقانی

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

محمد صادق تفضلی ¹ (نویسنده)
محمدتقی گودرزی ² (نویسنده)

تاریخ دریافت : 1393/04/12 تاریخ پذیرش : 1394/10/20 تاریخ انتشار : 1393/04/01

کلید واژه: استعاره, مهر, خاقانی شروانی, دین مسیح, مهرپرستی, آیین و باورهای مهری,

چکیده مقاله :

خاقانی شروانی از شعرای فاضل و پرآوازه قرن ششم هجری و از برجستگان سبک آذربایجانی است. وی به سبب نبوغ و همت والا بر علوم و معارف زمان خود احاطه یافت و به واسطه جغرافیای زادگاه و عقاید مادری با اصول و آداب ترسایی و مهری آشنا شد. کیش مهر، آیینی رازآمیز و از باورهای ملی و باستانی ایرانیان است که آیین نصاری الهامات زیادی از آن گرفته و ظاهراً از این رهگذر در شعرهای خاقانی جلوه‌های گسترده‌ای یافته است. با تأمل در اندیشه و تصاویر شعر خاقانی، به ویژه، ژرف‌ساخت استعاره‌های آن، نشانه‌های تاریک و روشنی از نفوذ و آمیزش باورهای مهری دیده می‌شود که در این پژوهش، با تحلیل نمونه ابیاتی از اشعار وی، به بررسی این پیوند و مناسبت‌ها پرداخته شده است.

منابع و مأخذ:

 منابع و مآخذ

1 ــ استعلامی، محمد. نقد و شرح قصاید خاقانی. تهران: زوّار، جلد اول و دوم، 1387.

2 ــ اشرف‌زاده، رضا. گزیده اشعار خاقانی شروانی. تهران: اساطیر، 1385.

3 ــ انوری، حسن. فرهنگ فشردۀ سخن. تهران: سخن، 1382.

4 ــ اوشیدری، جهانگیر. دانشنامه مزدیسنا. تهران: نشرمرکز، 1371.

5 ــ آموزگار، ژاله. تاریخ اساطیر ایران. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1374.

6 ــ بهار، مهرداد. پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: آگه، 1381.

7 ــ پورداود، ابراهیم. آناهیتا. به کوشش مرتضی گرجی. تهران: افراسیاب، 1380.

8 ــ خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل. دیوان خاقانی. ویراسته میرجلال‌الدین کزازی. جلد اول و دوم، تهران: زوّار، 1375.

9 ــ راشدمحصل، محمدرضا؛ حاجی‌پور، فهیمه، «شعر خاقانی و جلوۀ اسطورۀ خورشید در آن»، پژوهشنامۀ ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال ششم، شمارۀ یازدهم، صص 67- 86.، 1387 پاییز و زمستان،.

10 ــ شمیسا، سیروس. نگاهی به تاریخ اساطیر ایران باستان. تهران: نشر علمی، 1388.

11 ــ کزازی، میرجلال‌الدین. رخسار صبح. تهران: مرکز، 1368.

12 ــ ــــ، ــــ. بیان. تهران: مرکز، 1372.

13 ــ ــــ، ــــ. نامۀ باستان. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، جلد اول، 1383.

14 ــ کسرایی، سیاوش. مجموعۀ اشعار : از آوا تا هوای تازه. تهران: نگاه، 1391.

15 ــ کومن، فرانتس. دین مهری. ترجمۀ احمد آجودانی، تهران: نشر ثالث، 1386.

16 ــ مقدم، محمد. جستاری دربارۀ مهر و ناهید. تهران: هیرمند، 1385.

17 ــ وارنر، رکس. دانشنامه اساطیر جهان. برگردان ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران: نشر اسطوره، 1386.

18 ــ ورمارزن، مارتین. آیین میترا. ترجمۀ بزرگ نادرزاد، تهران: نشر چشمه، 1387.

19 ــ یاحقی، محمدجعفر. فرهنگ اساطیر. تهران: سروش، 1369.