«گزاره‌های شعاری» و زمینه‌های پیدایش آن در داستان‌های «سیمین دانشور» بر پایه‌ دیدگاه «بختین»

محورهای موضوعی : ادبیات فارسی

فرشته رستمی ¹ , مسعود کشاورز ²

1 - نویسنده
2 - نویسنده

تاریخ دریافت : 1392/02/07 تاریخ پذیرش : 1393/04/03 تاریخ انتشار : 1392/12/01

کلید واژه: داستان, دانشور, بختین, زمینه, گزاره‌های شعاری,

چکیده مقاله :

این پژوهش با توجه به دست آوردهای میخاییل بختین (1975-1895) آهنگ آن دارد که شعار در داستان های سیمین دانشور را کندوکاو نماید. پیش پندار آغازین این جستار آن است که دانشور روند داستان نویسی را به سوی گزاره های شعاری کشانده است. هر چه از نخستین نوشته های او به پایان آن ها نزدیک می شویم، گرایش به شعار چنان گسترده می شود که داستان، ماهیت خود را از دست داده و بیش تر نقش و نگاشتی از تک گویی در آن دیده می‌شود. از این رو گرایش به شعار که یکی از نشانه های متنِ تک گوست، چندصدایی را در این داستان ها بسیار کم رنگ ساخته است. این گزاره های شعاری چیده شده در داستان هستند، قلمرو خاصی ندارند و ماهیت آن ها گفت وگویی نیست؛ بنابراین مکالمه پویا نیز در این بخش‌ها وجود ندارد. این نوشتار با یاری از اندیشه ها و نوشته های بختین به بررسی نوشتار گزاره ای در داستان های دانشور پرداخته است. در این میان پنج زمینه در داستان ها وجود دارد که بسترساز شعاری شدن داستان ها گردیده است. این جستار، ویژگی هایی را که گزاره های شعاری در آن پدید آمده اند، بررسی کرده است. گردآوری داده ها به پشتیبانی فن کتابخانه ای و فیش برداری انجام یافته، همچنین داده های آماری که بر پایه واحد جمله گردآوری گشته اند، نمودار پراکندگی شعارها در داستان های کوتاه و بخش های چندگانه رمان ها است که بررسی آن با روش تحلیلی–توصیفی انجام شده است.

منابع و مأخذ:

1ــ ایگلتون، تری. نظریه ادبی. عباس مخبر. تهران: مرکز، 1380.

2ــ بختین، میخاییل. زیبایی­شناسی و نظریه رمان، آذر حسین­زاده. تهران: مرکز مطالعات تحقیقات هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1384.

3ــ ــــــ ،ــــــ . گفتمان در رمان: تخیل مکالمه­ای، جستارهایی درباره رمان. رویا پورآذر. تهران: نی، 1391.

4ــ بزدوده، زکریا «بررسی عناصر روایت و کانون مشاهده در رمان»، فصلنامه علمی ــ پژوهشی انجمن زبان و ادبیات فارسی، سال پنجم، شماره 19، 45-27، 1387.

5ــ تودوروف، تزوتان. منطق گفت­وگویی میخاییل بختین. داریوش کریمی. تهران: مرکز. 1377.

6ــتولان، مایکل جی. درآمدی نقادانه ــ زبان­شناختی بر روایت. ابوالفضل حری. تهران: بنیاد سینمای فارابی. 1383.

7ــ دانشور، سیمین. به کی سلام کنم؟. تهران: خوارزمی، چاپ پنجم، 1380.

8ــ ــــــ ، ــــــ . جزیره سرگردانی. تهران: خوارزمی، چاپ سوم، 1380.

9ــ ــــــ ، ــــــ‌‌ . ساربان سرگردان. تهران: خوارزمی، 1380.

10ــ ــــــ ، ــــــ . سووشون. تهران: خوارزمی، چاپ پانزدهم، 1380.

11ــ ــــــ ، ــــــ . شهری چون بهشت. تهران: خوارزمی، چاپ هفتم، 1381.

12ــ رجبی، زهرا؛ غلامحسین­زاده، غلامحسین و طاهری، قدرت­الله، «بررسی رابطه زمان و تعلیق در روایت پادشاه و کنیزک»، فصلنامه علمی ــ پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس، شماره دوازدهم،-75، 1388.

13ــ رستمی، فرشته. «دیگران، خوانشی نقادانه از رویکرد بیژن نجدی به انسان»، کاوش‌نامه، زبان و ادبیات فارسی، فصلنامه علمی ــ پژوهشی دانشگاه یزد، سال دوازدهم، شماره 22، 211-1390.

14ــــــــ ، ــــــ، «ساختار صدا در داستان­های مندنی­پور: نقش زاویه دید در صدای داستان بوستان ادب»، مجله علمی‌ ــ پژوهشی دانشگاه شیراز، سال دوم، شماره چهارم، پیاپی 6، 125-99، 1389.

15ــ غلامحسین‌زادگان، غریب­رضا، غلامپور، نگار. میخاییل بختین: زندگی، اندیشه­ها و مفاهیم بنیادین. تهران: روزگار، 1387.

16ــ فلکی، محمود. روایت داستان تئوری­های پایه­ای داستان­نویسی. تهران: ققنوس، چاپ سوم، 1382.

17ــ کریمی، حکاک. طلیعه تجدد در شعر فارسی. مسعود جعفری جزی، تهران: مروارید، 1384.

18ــ مقدادی، بهرام. فرهنگ اصطلاحات ادبی از افلاطون تا عصر حاضر. تهران: فکر روز، 1378.

19ــ مندنی­پور، شهریار. کتاب ارواح شهرزاد. تهران: ققنوس، 1383.

20ــ موران، برنا. نظریه­های ادبیات و نقد. ناصر داوران. تهران: نگاه، 1389.

21ــ میرصادقی، جمال. ادبیات داستانی. تهران: سخن، چاپ سوم، 1376.

22-Abrams, M.AA Glossary of Literary Terms,7^th ed. Heinle& Heinle.(1999).

23-Abbott, H.PThe Cambridge introduction to narrative, Cambridge University Press. .(2002).

24-Allen, GrahamIntertextuality , London:  Rout Ledge. . (2001).

25-Bertens ,Hans. Literary Theory:The Basics, London : Routledge. (2001).

26-Bressler,Charles E. Literary Criticism : An Introduction to Theory and Practice, 4^th ed. New Jersey : Pearson Prentice Hall. .(2007)

27-Chatman,SStory and discourse :  Narrative structurw in fiction and film, Ithaca and London: Cornell University Press. (1989).

28- Herman,D /Jahn,M/Ryan,M.(Eds) Routledge encyclopedia of narrative theory, London: Routledge. (2005).

29-Holquist, MDialogism, Bakhtin and his world, London: Routledge. .(2002).

Jahn, M. Narratology : Aguide to the theory of narrative,University of Cologne. (2005).

30-Light,Alison."Writing Lives." The Cambridge History of Twentieth Century English Literature,Ed.Laura Marcus and Peter Nicholl, Cambridge:  Cambridge UP.  751-767. .(2004)