آبشخورهای فکری شاه داعی شیرازی در سرودن مثنوی «چهارچمن» (ردّ پای هفت شهر عشق عطار در چهارچمن)
محورهای موضوعی : عرفان اسلامی
مسروره مختاری
1
(دانشگاه محقّق اردبیلی)
کلید واژه: شاه داعی شیرازی, عطار, منطقالطیر, ستّۀ شاه داعی, چهارچمن, هستیشناسی,
چکیده مقاله :
«شاهداعی شیرازی» یکی از شاعرانِ عارف و از مبلّغان اندیشة وحدت وجودی ابن عربی در قرن نهم است که آثار متعدّدی به نظم و نثر از وی باقی مانده است. یکی از آثار منظوم وی «ستّة شاه داعی» است. مثنوی «چهارچمن»، چهارمین منظومه از ستّۀ شاه داعی شیرازی است که شاعر در سرودن آن به طور ضمنی به آثار پیشین، ازجمله «منطقالطیر» عطار نظر داشته است. از آنجا که دربارۀ این مثنوی و افکار و اندیشههای شاه داعی در آن، تاکنون پژوهشی صورت نگرفته است، در این مقاله با بهرهگیری از روش توصیفی ـ تحلیلی و کتابخانهای، تأثیرپذیری سرایندة این مثنوی از متقدّمان، به ویژه عطّار، مطمح نظر قرارگرفتهاست. شاه داعی علاوه بر ساختار اثر (استفاده از شیوۀ مناظره و قالب داستان منظوم، انتخاب شخصیّتهای داستان و...) از نظر پرداختن به هفت وادی سلوک و مبحث وحدت وجود از عطّار تأثیر پذیرفته است. حاصل سخن این که، پیروی شاه داعی از ابن عربی و بازتاب چشمگیر اندیشۀ هستیشناختیِ وی در ساختار اثر، از جمله در بسامد واژهها و اصطلاحات و همچنین در محتوا قابل تأمّل است. مثنوی «چهارچمن» با وجود تأثیرپذیریهایی که داشته است، از نظر ساختار هنری و ادبی، اثری ابداعی و مستقل است؛ چرا که سراینده با بهرهگیری از قوة تخیّل خویش توانسته است، اندیشههای پراکندۀ پیشینیان را در شیوۀ شاعری خود ذوب کرده و اثری جاودانه خلق کند
“Shah DaeiShirazi” is one of the mystic poets and missionaries of IbnArabi’s pantheism in 9th century and there are several works of him left in verse and prose. One of his verses is titled “Shah Daei’s Six Collections”. “ChaharChaman” couplet is his fourth verse, in which the poet has considered implicitly his earlier works such as Attar’s “MantequlTeyr”. Since no study has ever been conducted on this couplet and that of Shah Daei’s thoughts, the present study is an attempt to study how the earlier poets influenced the poet, especially Attar, using descriptive- analytic and library method. In addition to the structure (debate within versified story and characters), Shah Daei is influenced by Attar concerning seven valleys of spirituality and pantheism. The fact that Shah Daei followed IbnArabi with the obvious reflection of his ideology on the work including the frequency of terms and the content make up the center of his attention. Despite the influences, “ChaharChaman” couplet is an innovative work regarding artistic and literary structure because the poet was able to melt up the scattered thoughts of his earlier poets in his own style using the imagination and create an eternal work of art.
