طراحی و اعتبار سنجی برنامه خود تنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی
محورهای موضوعی : بالینیفرزانه ناظمی 1 , پریسا تجلی 2 , مجید ابراهیم پور 3 , مهدیه صالحی 4
1 - دانشجوی دکتری، گروه روانشناسی و آموزش کودکان اشتثنایی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استادیار گروه روانشناسی و آموزش کودکان اشتثنایی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - استادیار گروه روان شناسی، واحد قائنات، دانشگاه آزاد اسلامی، قائنات، ایران.
4 - استادیار گروه روان شناسی بالینی سلامت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: خود تنظیمی مادر, استرس والدگری, اختلال نقص توجه / بیش فعالی.,
چکیده مقاله :
هدف از اين پژوهش طراحی و اعتبار سنجی برنامه خود تنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی بود. روش پژوهش از لحاظ هدف بنیادی وکاربردی و از تحقیقات، ترکیبی-اکتشافی بود. روش پژوهش در بخش کمی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعۀ آماري پژوهش در این بخش شامل تمامی مادران 30-45 ساله دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی شهر تهران در سال 1400-1401 بود. حجم نمونه شامل 30 مادر (15 مادر گروه آزمایش و 15 مادر گروه گواه) از جامعه آماری به شیوه نمونه¬گیری در دسترس انتخاب شده و در دو گروه گواه و آزمایش جایدهی شدند. برای گروه آزمايشی، برنامه تدوین شده خود تنظیمی مادر اجرا شد در حاليکه گروه کنترل آموزشي دريافت نکردند. ابزار پژوهش شامل مقیاس استرس والدگری (Berry & Jones, 1995) بود. تحلیل داده¬ها با استفاده از آزمون تحليل واريانس با اندازه¬گیری مکرر در نرم-افزار spss نسخه 26 انجام شد. نتایج نشان داد که مداخله خود تنظیمی مادر بر استرس والدگری در مراحل پس¬آزمون و پیگیری تاثیر معنی¬دار داشته است (01/0P<).
The purpose of this study was to design and validation of mother's self-regulation program and its effect on parenting stress of mothers with children with attention deficit/hyperactivity disorder. The research method is considered to be fundamental and applied in terms of its purpose, and it is a combination-exploratory research. The research method in the quantitative part was a semi-experimental type with a pre-test-post-test design and follow-up with a control group. The statistical population of the research in this section included all mothers aged 30-45 with children suffering from attention deficit/hyperactivity disorder in Tehran in 2022. The sample size consisted of 30 mothers (15 in the experimental group and 15 in the control group) from the statistical population were selected by available sampling method and placed in two groups of control and experimental. For the experimental group, a mother self-regulation program was implemented, while the control group did not receive any training. The research instruments included the Parenting Stress Scale (Berry & Jones, 1995). Data analysis was done using analysis of variance with repeated measures in spss software version 26. The results showed that self-regulation intervention had a significant effect on parenting stress in the post-test and follow-up stages (P<0.01).
Bagherzade, S., Hosseini Tabaghdehi, S., Hafezian, M. (2018). Relationship of self-awareness and self-regulated learning to social adjustment among girl high school students. Journal of Educational Psychology Studies, 15(30), 29-50. [Persian]
Berry, J. O., & Jones, W. H. (1995). The parental stress scale: Initial psychometric evidence. Journal of social and personal relationships, 12(3), 463-472.
Best, J. R., & Miller, P. H. (2010). A developmental perspective on executive function. Child development, 81(6), 1641-1660
Bhide, S., Sciberras, E., Anderson, V., Hazell, P., Nicholson, J.M. (2019). Association between parenting style and socio-emotional and academic functioning in children with and without ADHD: a community-based study. J Atten Disord, 23, 463–74.
Capuzzi, E., Capellazzi, M., Caldiroli, A., Cova, F., Auxilia, A.M., Rubelli, P., Tagliabue, I., Zanvit, F.G., Peschi, G., Buoli, M., et al. (2022). Screening for ADHD Symptoms among Criminal Offenders: Exploring the Association with Clinical Features. Healthcare, 10, 180.
Cibrian, F. L., Lakes, K.D., Schuck, S. E.B., Hayes, G.R. (2022). The potential for emerging technologies to support self-regulation in children with ADHD: A literature review. Int. J. Child-Comp. Interact, 31, 3.
Dean, C., Myers, K., Evants, E.(2003). Communicating –wide implementation of parenting program: The southeast Sydney positive parenting program. AeJAMH, 2(3), 1-12.
Dong, S., Dong, Q., Chen, H., Yang, S. (2022) Mother’s Parenting Stress and Marital Satisfaction During the Parenting Period: Examining the Role of Depression, Solitude, and Time Alone. Front. Psychol, 13, 847419.
Efstratopoulou, M., Sofologi, M., Giannoglou, S., & Bonti, E. (2022). Parental Stress and Children's Self-Regulation Problems in Families with Children with Autism Spectrum Disorder (ASD). Journal of Intelligence, 10(1), 4.
Endo, K., Stanyon, D., Yamasaki, S., Nakanishi, M., Niimura, J., Kanata, S., Fujikawa, S., et al.(2022). Self-Reported Maternal Parenting Stress From 9 m Is Longitudinally Associated With Child ADHD Symptoms at Age 12: Findings From a Population-Based Birth Cohort Study. Front. Psychiatry, 13, 806669.
Faraone, S. V., Banaschewski, T., Coghill, D., Zheng, Y., Biederman, J., Bellgrove, M. A., Newcorn, J. H., et al. (2021). The World Federation of ADHD International Consensus Statement: 208 Evidence-based conclusions about the disorder. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 128, 789–818.
Farshad M R, Najarpourian S, Shanbedi F. (2018) The Effectiveness of the Positive Parenting Education Based on Sanders' Approach on Happiness and Parent-Child Conflict of Students. J Child Ment Health, 5 (1) :59-67. [Persian]
Fuller-Thomson, E., Carrique, L., & MacNeil, A. (2022). Generalized anxiety disorder among adults with attention deficit hyperactivity disorder. Journal of affective disorders, 299, 707–714.
Fuller-Thomson, E., Lewis, D. A., & Agbeyaka, S. (2022). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder and Alcohol and Other Substance Use Disorders in Young Adulthood: Findings from a Canadian Nationally Representative Survey. Alcohol and alcoholism (Oxford, Oxfordshire), 57(3): 385–395.
Ghorbani, R., foolad Chang, M. (2015). The Relation of Self - Regulation and Communal Mastery to Psy-chological Well - Being. Research in School and Virtual Learning, 2(8), 31-42. [Persian]
Guderjahn, L., Gold, A., Stadler, G., & Gawrilow, C. (2013). Self-regulation strategies support children with ADHD to overcome symptom-related behavior in the classroom. Attention deficit and hyperactivity disorders, 5(4): 397–407.
Halford, W.K., Markman, H.J., Kline, G.H., Stanley, S.M. (2003). Best practice in couple relationship education. J Marital Fam Ther. 29(3):385-406.
Haavik, J. (2022). Genome Guided Personalized Drug Therapy in Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Frontiers in psychiatry. 13, 925442.
Hua, M.H., Huang, K.-L., Hsu, J.W., Bai, Y. M., Su, T.-P., Tsai, S. J., Li, C. T., Lin, W. C., Chen, T. J., & Chen, M. H. (2021). Early Pregnancy Risk Among Adolescents With ADHD: A Nationwide Longitudinal Study. Journal of Attention Disorders, 25(9), 1199–1206.
karimzadeh M, khodabakhshi-koolaee A, Davoodi H, Heidari H. (2021) The effectiveness of a parenting program based on positive psychology on self-efficacy، emotional distress، and psychological burden on mothers of children with behavioral problems. JPEN, 7 (3), 1-11. [Persian]
Matrić, M. (2018). Self-regulatory systems: Self-regulation and learning. Journal of Process Management New Technologies. 6(4):79-84.
Mayer, J. S., Brandt, G. A., Medda, J., Basten, U., Grimm, O., Reif, A., & Freitag, C. M. (2022). Depressive symptoms in youth with ADHD: the role of impairments in cognitive emotion regulation. European archives of psychiatry and clinical neuroscience, 272(5): 793–806.
Mazumdar, K., Parekh Gupta, S., Sen, I., Kumar, P. (2022). Parenting Stress and Self-compassion among Mothers during COVID-19 in Urban India: Investigating the Mediating Role of Psychological Inflexibility. The International Journal of Indian Psychology. 10(2): 201-219.
Mohtashami, T., Aliakbari Dehkordi, M., Chimeh, N., Alipor, A, & Ofoghi, H. (2013) The Effect of Training of Pivotal Response Treatment to Mothers of Autistic Children on Family Functioning. Journal of Family Research, 8(3), 273-289. [Persian]
Moradi, A., Hashemi, T., Farzad, V., Beyrami, M., Ketamati, H. (2009). . Journal of Modern Psychological Researches, 4(13), 191-212. [Persian]
Mulraney, M., Giallo, R., Efron, D., Brown, S., Nicholson, J.M., Sciberras, E.(2019). Maternal postnatal mental health and offspring symptoms of ADHD at 8–9 years: pathways via parenting behavior. Eur Child Adolesc Psychiatry. 28:923–32.
Nemati, S., Asadollahi, M. (2019). The effectiveness of self-regulation strategies program on attitudes toward school and peers interaction in students with specific learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 8(3), 7-25. [Persian]
noroozi S, Nazari A, Rasouli M, Davarnia R, babaeigharmkhani M. (2015) Effect of Brief Self-Regulation Couple Therapy (SRCT) on Reducing the Couples’ Marital Stress. Intern Med Today, 21 (1) :1-6. [Persian]
Peters, K., & Jackson, D. (2009). Mothers’ experiences of parenting a child with attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Advanced Nursing. 65: 62-71.
Sawhney, I., Perera, B., Bassett, P., Zia, A., Alexander, R. T., & Shankar, R. (2021). Attention-deficit hyperactivity disorder in people with intellectual disability: statistical approach to developing a bespoke screening tool. BJPsych open. 7(6): e187.
Sedgwick-Müller, J.A., Müller-Sedgwick, U., Adamou, M., Catani, M., Champ, R., Gudjónsson, G., Hank, D., et al. (2022). University students with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD): a consensus statement from the UK Adult ADHD Network (UKAAN). BMC Psychiatry. 22, 292 .
Setyanisa, A.R., Setiawati, Y., Fithriyah, I., Prabowo, S.A. (2022). Relationship between Parenting Stress and Risk of Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) in Elementary School Children. Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology. 16(1): 196-203.
Singh, D., Kumar, A., Kaur, R., Mandal, S., Kumar, S. (2022). A short review on Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): Types, Symptoms, Prevention and Treatment. International Journal for Pharmaceutical Research Scholars. 7(1):1202-1204.
Tsotsi, S., Broekman, B., Sim, L. W., Shek, L. P., Tan, K. H., Chong, Y. S., Qiu, A., Chen, H. Y., Meaney, M. J., & Rifkin-Graboi, A. (2019). Maternal Anxiety, Parenting Stress, and Preschoolers' Behavior Problems: The Role of Child Self-Regulation. Journal of developmental and behavioral pediatrics : JDBP, 40(9): 696–705.
Wilde, E. M., & Welch, G. F. (2022). Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and musical behaviour: The significance of context. Psychology of Music. 1-19.
طراحی و اعتبار سنجی برنامه خود تنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران... / 177
طراحی و اعتبار سنجی برنامه خود تنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی
فرزانه ناظمی
دانشجوی دکتری، گروه روانشناسی و آموزش کودکان اشتثنایی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
*پریسا تجلی
استادیار گروه روانشناسی و آموزش کودکان اشتثنایی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
مجید ابراهیمپور
استادیار گروه روان شناسی، واحد قائنات، دانشگاه آزاد اسلامی، قائنات، ایران.
مهديه صالحى
استادیار گروه روان شناسی بالینی سلامت، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
چکیده
هدف از اين پژوهش طراحی و اعتبار سنجی برنامه خود تنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی بود. روش پژوهش از لحاظ هدف بنیادی وکاربردی و از تحقیقات، ترکیبی-اکتشافی بود. روش پژوهش در بخش کمی از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون – پس آزمون و پیگیری با گروه کنترل بود. جامعۀ آماري پژوهش در این بخش شامل تمامی مادران 30-45 ساله دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی شهر تهران در سال 1400-1401 بود. حجم نمونه شامل 30 مادر (15 مادر گروه آزمایش و 15 مادر گروه گواه) از جامعه آماری به شیوه نمونهگیری در دسترس انتخاب شده و در دو گروه گواه و آزمایش جایدهی شدند. برای گروه آزمايشی، برنامه تدوین شده خود تنظیمی مادر اجرا شد در حاليکه گروه کنترل آموزشي دريافت نکردند. ابزار پژوهش شامل مقیاس استرس والدگری (Berry & Jones, 1995) بود. تحلیل دادهها با استفاده از آزمون تحليل واريانس با اندازهگیری مکرر در نرمافزار spss نسخه 26 انجام شد. نتایج نشان داد که مداخله خود تنظیمی مادر بر استرس والدگری در مراحل پسآزمون و پیگیری تاثیر معنیدار داشته است (01/0P<).
واژههاي كليدي: خود تنظیمی مادر، استرس والدگری، اختلال نقص توجه / بیش فعالی.
Design and validation of mother's self-regulation program and its effect on parenting stress of mothers with children with attention deficit/hyperactivity disorder
Farzaneh Nazemi, Ph.D
Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
Parisa Tajali, Ph.D
Assistant professor, Department of Psychology and Education of Exceptional Children, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Majid Ebrahimpour, Ph.D
Assisstant Professor, Department of Psychology, Qaenat Branch, Islamic Azad University, Qaenat, Iran.
Mahdieh Salehi, Ph.D
Assistant professor, Department of Clinical Health Psychology, Central Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
Abstract
The purpose of this study was to design and validation of mother's self-regulation program and its effect on parenting stress of mothers with children with attention deficit/hyperactivity disorder. The research method is considered to be fundamental and applied in terms of its purpose, and it is a combination-exploratory research. The research method in the quantitative part was a semi-experimental type with a pre-test-post-test design and follow-up with a control group. The statistical population of the research in this section included all mothers aged 30-45 with children suffering from attention deficit/hyperactivity disorder in Tehran in 2022. The sample size consisted of 30 mothers (15 in the experimental group and 15 in the control group) from the statistical population were selected by available sampling method and placed in two groups of control and experimental. For the experimental group, a mother self-regulation program was implemented, while the control group did not receive any training. The research instruments included the Parenting Stress Scale (Berry & Jones, 1995). Data analysis was done using analysis of variance with repeated measures in spss software version 26. The results showed that self-regulation intervention had a significant effect on parenting stress in the post-test and follow-up stages (P<0.01).
Keywords: self-regulation, parenting stress, attention deficit/hyperactivity disorder.
مقدمه
اختلال نقصتوجه / بیشفعالی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder) یک اختلال عصبی تحولی است که از دوران کودکی شروع میشود و اغلب تا بزرگسالی ادامه مییابد (Singh, Kumar, Kaur, Mandal, Kumar, 2022). اختلال نقصتوجه / بیشفعالی از نظر بالینی با علائم مداوم بیتوجهی، بیشفعالی و تکانشگری تعریف میشود (Sedgwick-Müller, Müller-Sedgwick, Adamou, Catani, Champ, Gudjónsson, 2022)؛ که این علائم میتواند شامل ناتوانی در توجه مداوم، یا ناتوانی در انجام تکالیف محولشده، بیقراری و حرکتکردن زیاد، صحبت بیش از حد و قطع صحبت با افراد دیگر شود (Wilde, Welch, 2022). شیوع اختلال نقصتوجه / بیشفعالی در کودکان 5.9 درصد و در بزرگسالان 2.5 درصد برآورد شده است (Faraone, Banaschewski, Coghill, Zheng, Biederman, Bellgrove, 2021). افراد مبتلا به این اختلال بیشتر درگیر بزهکاری و رفتار مجرمانه (Capuzzi, Capellazzi, Caldiroli, Cova, Auxilia, Rubelli, 2022)، سوءمصرف الکل و مواد مخدر (Fuller-Thomson, Lewis, Agbeyaka, 2022)، تجربه بارداری زودهنگام یا ناخواسته (Hua, Huang, Hsu, Bai, Su, Tsai, 2021) و تجربه چالش در تحصیل و کار هستند (Sawhney, Perera, Bassett, Zia, Alexander, Shankar, 2021). مشکلات و بیماری‌های همراه نیز از جمله اضطراب (Fuller-Thomson, Carrique, MacNeil, 2022) و افسردگی (Mayer, Brandt, Medda, Basten, Grimm, Reif, 2022) در این افراد شایع هستند که اغلب در دوران کودکی ایجاد میشوند. با توجه به مطالب بیان شده، درمان های متنوعی برای کودکان ابداع و پیشنهاد شده است، لکن در سالهای اخیر توجه ویژهای به درمانهای دارویی به ویژه داروهای تحریک کننده (فعال کننده) شده است. این داروها قادرند کارکردهای شناختی این کودکان را بهبود بخشند (Haavik, 2022). از جمله رویکردهای درمانی دیگری که توجه متخصصان زیادی را به خود جلب کرده است، میتوان به رویکرد توانبخشی شناختی مبتنی بر حرکت اشاره کرد. شواهد پژوهشی حاکی از آن است که انجام فعالیتهای حرکتی به ویژه در بهبود کارکردهای شناختی کودکان موثر است (Best & Miller, 2010).
از سویی زندگی با كودك دارای اختلال رفتاری از جمله اختلال نقصتوجه / بیشفعالی، اغلب به صورت عاملی تنشزا برای خانواده، درك شده و همة جنبههای خانواده را تحتتأثیر قرار میدهد (karimzadeh, khodabakhshi-koolaee, Davoodi, Heidari, 2021). در این بین مادران به عنوان عضوی از این مجموعه که دارای بیشترین تعامل و نزدیکی با کودک است، نقش مراقبتی خود را برای کودک مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی، سخت و استرسزا توصیف کردهاند (Peters, Jackson, 2009). در همین راستا، نتایج پژوهشها حاکی از این است که اگر چه برخی از مادران به خوبی با مشکلات روبرو میشوند، اما در کل مادران دارای کودکان با اختلال نقصتوجه / بیشفعالی نسبت به مادران کودکان عادی، استرس فرزندپروری بیشتری دارند (Bhide , Sciberras, Anderson, Hazell, Nicholson, 2019؛Mulraney, Giallo, Efron, Brown, Nicholson, Sciberras, 2019). استرس والدگری (Parenting stress) به عنوان یک واکنش روانشناختی ناخوشایند ناشی از عدم تطابق بین خواستههای درکشده والدین و منابع موجود والدین تعریف شده است (Mazumdar, Parekh Gupta, Sen, Kumar, 2022). در واقع استرس فرزندپروری به استرس والدین در فرآیند تربیت فرزندانشان اشاره دارد که شامل تجارب عاطفی منفی و حالاتی مانند اضطراب، ترس و خستگی میشود (Dong, Dong, Chen, Yang, 2022). Setyanisa, Setiawati, Fithriyah & Prabowo (2022) معتقدند که استرس فرزندپروری منجر به مهارت ناکافی در تربیت کودک مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی میشود؛ در نتیجه این والدین سعی میکنند رفتار کودک خود را بیشتر کنترل کنند و به دلیل رفتار نامناسب از تنبیه استفاده کنند که این مسئله میتواند به بدتر شدن رابطه بین والدین و فرزند دارای اختلال نقصتوجه / بیشفعالی شود. از سوی دیگر استرس طولانی‌مدت فرزندپروری ممکن است منجر به نتایج ضعیف‌تر سلامت روانی والدین و استراتژی‌های فرزندپروری سخت‌تر والدین شود، که هر دو متقابلاً با شدت علائم اختلال نقصتوجه / بیشفعالی کودک مرتبط هستند (Endo, Stanyon, Yamasaki, Nakanishi, Niimura, Kanata, 2022).
با توجه به اینکه تحقیقات نشان میدهند که استرس والدگری والدین در رشد و حفظ مشکلات رفتاري کودکان مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی نقش مهمی دارند؛ لذا ازجمله روشهاي مؤثر جهت پیشگیري از این اختلال، مداخلاتی است که والدین را مورد هدف قرار دهند (Dean, Myers, Evants, 2003). در میان گستره وسیعی از مداخلات درمانی، والدین به عنوان عامل کلیدی تغییر رفتارهای ناسازگار در نظر گرفته میشوند؛ بنابراین حل و فصل مشکلات تنیدگی والدینی به خصوص مادر منجر به ارتقاء بهداشت روانی وی و عملکرد بهتر در ایفای نقش والدگری میشود (Farshad, Najarpourian, Shanbedi, 2018). در این میان استفاده از مداخلات خودتنظیمی به عنوان یکی از رایجترین و پرکاربردترین مداخلات میتواند بسیار اثربخش باشد (Guderjahn, Gold, Stadler, Gawrilow, 2013). خودتنظیمی به عنوان توانایی افراد برای کنترل و هدایت رفتار، عواطف و افکار خود به سمت اهداف و آرمانها توصیف میشود (Cibrian, Lakes, Schuck, Hayes, 2022) که میتواند ناشی از تمایلات شخصی یا انتظارات دیگران باشد و به افراد کمک میکند تا با خواستههای جامعه و محیط سازگار شوند(Matric, 2018). در واقع خودتنظیمی نوعی فرایند فعال و سازمانیافته است که طی آن افراد اهدافی را برای خود انتخاب میکنند سپس سعی میکنند تا شناخت، انگیزش و رفتار خود را تنظیم، مهار و نظارت نمایند (Nemati & Asadollahi, 2019). در راستای اثربخشی برنامه خودتنظیمی noroozi, Nazari, Rasouli, Davarnia, babaeigharmkhani (2015) نشان دادند که زوج‌درمانی کوتاه‌مدت خودتنظیمی در بهبود استرس زناشویی زوجین موثر است. در مطالعهای دیگر Efstratopoulou, Sofologi, Giannoglou, Bonti (2022) دریافتند که توسعه راهبردهایی برای بهبود مهارتهای خودتنظیمی ممکن است به ویژه در کاهش استرس فرزندپروری برای خانوادههایی که کودکان مبتلا به ناتوانیهای رشدی دارند، مهم باشد. همچنین Tsotsi, Broekman, Sim, Shek, Tan, Chong & et al (2019) نشان دادند مداخلاتی که شامل تقویت خودتنظیمی والدین میشود، ممکن است به کاهش استرس فرزندپروری منجر شود.
با توجه به ماهیت مزمن اختلال نقصتوجه / بیشفعالی، مشارکت فعال والدین کودکان مبتلا، براي هدایت موفقیتآمیز زندگي کودکان در حیطههاي کارکردي گوناگون ضرورت دارد. برخلاف دیگر افراد، مادران نقشي پایدار و اساسي را در تصمیمگیري در مورد جریان ارزیابي اختلال نقصتوجه / بیشفعالی، کاربرد درمانهاي مختلف در موقعیتهاي متعددي که کودک در طول زمان در آنها قرار ميگیرد و حمایت از فرزندشان، در میان بسیاري از دیگر امور و عواملي که بخشي از فرزندپروري محسوب ميشوند، بر عهده دارند. بر همین اساس است که حمایت موثر از مادران کودکان مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی براي این که بتوانند چالشهاي پیش روي فرزند خود را در روند رشد مدیریت کنند، یکي از نقشهاي اصلي و سرنوشتساز متخصصین مختلف در این حوزه است. از این رو، اتخاذ دیدگاههاي جدیدتر و مبتني بر شواهد علمي نسبت به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی و تدوین و به روزرساني شیوههایي کارآمدتر براي مدیریت رفتار کودکان مبتلا به این اختلال، ضرورتي بنیادي دارد و ميتواند از هزینههاي رواني و اقتصادي که اختلال مزبور بر فرد، خانواده و اجتماع تحمیل ميکند، به نحو چشمگیري بکاهد. بر همین اساس این پژوهش با هدف طراحی و اعتبارسنجی برنامه خودتنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران دارای کودک مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی انجام گرفت. بنابراين سؤالهاي پژوهش عبارتانداز:
سؤال اول، آیا برنامه خود تنظیمی مادر از روایی محتوایی مناسب برخوردار است؟ و سؤال دوم، آیا برنامه خود تنظیمی مادر بر استرس والدگری ماداران دارای کودکان مبتلا به اختلال نقص توجه – بیش فعالی اثربخش است؟
روش
روش پژوهش، جامعۀ آماري و نمونه: روش پژوهش از نوع تحقیقات ترکیبی-اکتشافی به شمار میرود که ماهیت کیفی و کمی دارد. در پژوهش حاضر، ابتدا با استفاده از روش کیفی، بستۀ خودتنظیمی مادران تدوین شد. استخراج مؤلفههای خودتنظیمی با استفاده از روش تحلیل مضمون صورت گرفت و با توجه به روند تحلیل مضمون در ابتدا کدگذاری اولیه با توجه به روش کدگذاری فرایندی استفاده شد که روشی مناسب برای تحلیل مضمون به شمار میآید. سپس با مرور چندبارۀ کدها، کدهای ایجادشده پالایش شد و سپس برمبنای شباهتها، تأکید و تکرار فراوان یا جدید بودن کدهای نهایی، مضامین تشکیل شدند. با توجه به مؤلفههای خودتنظیمی از بررسی کتب و مقالات تخصصی فارسی و انگلیسی در حوزه آموزش خودتنظیمی والدین در 20 سال اخیر، بستۀ خودتنظیمی مادران تدوین شده است. شرح جلسات این بستۀ آموزشی در جدول 1 آمده است. در مرحله تعیین روایی ابزار برای حیطههای مختلف، از دو روش روایی صوری و روایی محتوایی استفاده شد. در مرحله تعیین روایی صوری، نظرات متخصصان به صورت انجام تغییراتی اعم از تغییر سطح دشواری، کاهش عدم تناسب، رفع ابهام عبارات و نارسایی در معانی کلمات، رعایت دستور زبان، مناسبتر کردن کلمات و قراردادن سوالات در جای مناسب خود و ... در بسته آموزشی اعمال شد. در تعیین روایی محتوایی با شرکت 9 نفر از صاحبنظران حوزه، شاخص های CVI و CVR محاسبه گردید. نسبت روایی محتوا (CVR) نشان داد که نمره تمامی آیتمهای ابزار مساوی یا بزرگتر از عدد جدول لاوشه (78/0) بوده و این مطلب حاکی از آن است که آیتمهای ضروری و مهم در این بسته به کار گرفته شده بودند. بر اساس نتایج شاخص روایی محتوا (CVI) نیز تمامی آیتمها نمره CVI بالاتر از 80/0 داشتند و لذا مناسب تشخیص داده شدند و مجددا تغییری در تعداد آیتمهای بسته آموزشی صورت نگرفت. بنابراین فرضیۀ اول تأیید شد.
در بخش کمی پژوهش از روش نیمهآزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون و پیگیری 2 ماهه با گروه کنترل بود. جامعة آماری پژوهش شامل تمامی مادران 30-45 ساله دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه / بیش فعالی شهر تهران در سال 1400-1401 بود که به شیوه نمونهگیری در دسترس با مراجعه به مدارس، کودکانی که قبلا توسط مشاوران آموزش و پرورش تشخیص اختلال نقص توجه / بیش فعالی دریافت کردهاند، انتخاب شد. برای تشخیص دقیقتر مصاحبه بالینی نیمه ساختاریافته توسط پژوهشگر با والدین صورت گرفت. در نهایت از بین جامعه مادران نمونهای شامل 30 مادر بر اساس ملاکهای ورود انتخاب و سپس در دو گروه آزمایش و گواه جایگزین شدند (15 مادر آزمایش، 15 مادر کنترل). ملاکهای ورود به پژوهش عبارت بودند از: شامل مادران سنین 30 تا 45 ساله، فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی، عدم شرکت در کلاسهای آموزشی روانشناختی دیگر و نداشتن بیماري جسمی و روانشناختی حاد و مزمن دیگر. همچنین ملاكهاي خروج از پژوهش نیز شامل: نداشتن سن 30 تا 45 سال، نداشتن فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه-بیش فعالی، شرکت در کلاسهای آموزشی روانشناختی دیگر، داشتن بیماري جسمی و روانشناختی حاد و مزمن دیگر، غیبت در دو جلسه آموزشی و عدم همکاري و انجام ندادن تکالیف مشخص شده در دوره آموزشی بود. تحلیل دادهها با استفاده از روش هاي آمار توصيفي و آزمون تحليل واريانس با اندازهگیری مکرر در نرمافزار spss نسخه 26 انجام یافت.
ابزارهاي سنجش
پرسشنامه استرس فرزند پروری (parenting stress scale): این پرسشنامه توسطBerry & Jones (1995) طراحی شده و شامل 18 گویه است. گویه ها خوشایند بودن و جنبه مثبت وظایف والدین و نیز جنبه های منفی آن را مورد توجه قرار می دهند. والدین باید موافقت یا عدم موافقت خود را با هر گویه، بر اساس رابطه ای که به طور معمول با فرزند خود دارند، در یک مقیاس لیکرت پنج درجه ای مشخص کنند. گویههای 1،2،5،6،7،817،18 به طور معکوس و سایر گویهها به طور مستقیم نمرهگذاری میشوند. حداقل نمره در این مقیاس 18 و حداکثر آن 90 است و هر چه نمره آزمودنی در این مقیاس بالاتر باشد، نشانگر استرس بیشتری است. بری و جونز(1995) اعتبار درونی و اعتبار آزمون – باز آزمون این مقیاس را به ترتیب 83/0 و 80/0 گزارش کردند. در نمونه ایرانی نیز Mohtashami & et al (2013) پایایی این مقیاس را به روش آلفای کرونباخ 74/0 و با استفاده از روش بازآزمایی به مدت 4 هفته 70/0 گزارش کردهاند.
روش اجرا و تحلیل دادهها
پس از انتخاب افراد براساس اصول اخلاقي، در مورد موضوع و اهداف پژوهش اطلاعات مختصري به آنها ارائه شد، به شرکت کنندگان اطمينان داده شد كه نتايج پژوهش به صورت نتيجه گيري كلي منتشر میشوند و آنها اختيار دارند در هر مرحلهای از آموزش انصراف دهند و رضايتنامه كتبي از شركت كنندگان گرفته شد. پرسشنامه ها ابتدا توسط هر دو گروه تكميل شد و سپس براي گروه آزمايشی ، جلسات آموزشی براساس مداخلة تدوین شده خود تنظیمی مادر به مدت 7 جلسه 45 دقيقهاي بصورت گروهی و توسط پژوهشگر برگزار شد و گروه کنترل درماني دریافت نکردند. به دلیل ملاحظات اخلاقی در پایان پژوهش، برای افراد گروه کنترل نیز مداخلات صورت گرفت. پس از پايان جلسات آموزشی، مقیاس استرس والدگری بهعنوان پس آزمون بلافاصله و پيگيري به فاصله 2 ماه انجام گرفت.
جدول 1. محتواي جلسات آموزش راهبردهای خود تنظیمی مادر
جلسات | اهدف | محتوا | تکلیف |
|---|---|---|---|
جلسه اول | آشنایی با اختلال نقص توجه / بیش فعالی | آشنایی و معرفی اعضا با یکدیگر، توضیح برنامه و آشنایی با سیر تحولی اختلال در سنین مختلف و درمان های رایج مربوط به آن، تعریف اختلال و طبقه بندی نشانگان ، تعیین هدف ،توضیح مشکلات شناختی و رفتاری این کودکان، نقش کنش های اجرایی و فراشناختی و خودتنظیمی در این اختلال | آموزش اصول رابطه با کودک |
جلسه دوم | مفهوم سازی و توصیف استرس فرزندپروری | توجه به بعد روانشناختی والد و کودک ، معرفی شرایط استرس زا و تغییرات ناشی از آن، آگاهی از استرس فرزندپروری و پذیرش آن، چگونگی تشدید استرس توسط افکار، مزایای واکنش و عدم واکنش به استرس آشنایی با انواع سبکهای فرزندپروری، کاهش سبک فرزند پروری سهل گیر و افزایش سبک مقتدرانه، بالا بردن سطح تحمل و پذیرش آشنایی با محافظت بیش از حد والدین و اقدام به کنترل بالا از کودکان و ارتباط آن با مشکلات خود تنظیمی و استفاده از استراتژی های اجتنابی | آموزش مدیریت استرس و استفاده از شیوه های آرام سازی از جمله مراقبه، آموزش مهارت های مقابله ای هیجان مدار و مسأله مدار، آموزش میزان دانش و مهارت والدگری |
جلسه سوم | راهبرد مدیریت رفتار کارآمد | آشنایی با ارتباط فرزندپروی ناکارآمد( خشم، مشارکت کم والدین، نظارت کم) بررسی شناخت توانایی ها و شایستگی ها ( معرفی 6 حوزه از توانایی خود) سپاسگزاری از توانایی، یادآوری زمان ها و مکان های خوب و تجربه اوج آنها داشتن حس شایستگی، شناخت و آگاهی از توانایی خود و پذیرش کاستی های خود بالا بردن سطح انعطاف پذیری بیشتر در رفتار و احساسات بویژه در مباحث چالش بر انگیز. | آگاهی به این موضوع که آنچه نمی توانیم تغییر دهیم را بپذیریم، احساسات خود را قضاوت نکنند فقط شاهد آن بوده و نسبت به آنها آگاهی داشته باشند،، بالا بردن سطح اعتماد به نفس |
جلسه چهارم | خود نظم دهی هیجان | آشنایی والدین به ارتباط هیجانات منفی بالا و تأثیر آن بر تضعیف عملکرد روانی اجتماعی کودکان، آشنایی به امر اجتناب در زمینه تعامل با مشکلات کودک و اثرات منفی اجتناب که منجر به : بی نظمی عاطفی والدین، نظم شدید خشن یا بیرونی شدن احساسات منفی بصورت کوتاهی در عدم شناسایی، تشخیص یا پذیرش مشکلات کودکان ارتباط اضطراب کنترل نشده با محافظت بیش از حد از کودک، برقراری ارتباط مثبت با کودک( صدای صوتی، لبخند، لحن آوازخوانی، تماس چشمی گرم) | آموزش تلاش والدین برای تنظیم رفتار خود( خود تنظیمی) و تلاش آنها برای تنظیم رفتار، سلامتی و رشد فرزندان آموزش مهار کردن به کودک نه مهار خود کودک، عدم کنترل بیش از حد کودک |
جلسه پنجم | استراتژی های تنظیم هیجانی | 1 – استراتژی انتخاب موقعیت: امتناع یا نزدیک شدن به یک موقعیت برای تنظیم احساسات 2- اصلاح و تغییر موقعیت : تلاش برای تغییر دادن یک موقعیت به منظور تعییر تأثیر احساسی آن شامل تغییر محیط خارجی، فیزیکی یا اجتماعی فرد می باشد. 3- گسترش توجه : مانند حواس پرتی. توجه فرد به یک موقعیت عاطفی یا دور شدن از آن شامل: - منحرف کردن توجه به سمت یا دور شدن از موقعیت هیجانی - نشخواریا تمرکز غیر فعال و مکرر توجه برنشانه های پریشانی - نگرانی یا جلب توجه شخص به افکار، تصاویر مربوط به رویدادهای بالقوه منفی در آینده. بیان این نکته که نگرانی می تواند مؤثر و موجب حل مشکل باشد اما نه در سطح طولانی مدت که خود موجب ناسازگاری می شود - سرکوب افکار یا تلاش برای متوقف کردن توجه فرد از افکار یا تصاویر ذهنی خاص و بیان اینکه این عمل موجب تسکین موقت افکار ناخواسته می شود 4 – تغییر شناختی: تغییر دادن چگونگی ارزیابی یک شخص از موقعیت به نحوی که در معنای احساسی آن تغییر ایجاد شود که شامل: - ارزیابی مجدد: شامل تفسیر مجدد معنای یک رویداد است تا با کاهش واکنش هیجانی، تأثیر احساسی آن را تغییر دهد - فاصله گرفتن : کاهش فعال سازی هیجانات - طنز: طنز مثبت و شوخ طبعی احساسات منفی را تسهیل می کند 5 - تعدیل پاسخ : مهار یا اغراق در بیان عاطفی ، تلاش برای دستکاری سیستم بیان رفتاری و فیزیولوژیکی هیجانات | آشنایی با بکارگیری استراتژی های عاطفی در ارتباط با مشکلات کودک
|
جلسه ششم | ارتباط معنوی | توضیح در مورد چگونگی متمرکز کردن ذهن بر توجه بیشتر بر ارتباط بیشتر با خدا در هرلحظه از زمان، متمرکز کردن ذهن بر زیبایی ها، شادی ها و آرامش توکل و صبر داشتن، دعا و نیایش | ایجاد دلبستگی با خدا و آرامش درون |
جلسه هفتم | آموزش راهبرد یادگیری اجتماعی
| افزایش سازگار اجتماعی از طریق : سازش با محیط، قابلیت همدلی بالا، سازگاری فرد با احساسات و عواطف خود، برقراری رابطه قابل اعتماد با دیگران، ایجاد صمیمیت بین فردی تعامل بهتر با اعضا خانواده و کمک گرفتن از آنان، گرفتن کمک و حمایت و ارتباط با همسر به عنوان شخصی که بازپرورش فرزند مبتلا به بیش فعالی را بر دوش می گیرد کمک گرفتن از دوستان و اطرافیان نزدیک، فعال شدن در گروههای حمایتی و پیوستن به گروهی که مشکلات مشابه با آنان دارند، تجدید قوا کردن از طریق پرداختن به فعالیت دور از خانه یا برنامه تفریحی آشنایی والدین که در قبال فرزندان خود را به عنوان مربی دوست یابی تلقی کنند، ایجاد یک برنامه ژتونی در منزل بر روی یک یا دو رفتار اجتماعی(مشارکت، رعایت نوبت، دست نزدن به وسایل دیگران، با صدای آرام صحبت کردن، زورگویی نکردن، سوال کردن از سایر کودکان در مورد انتخاب بازی) | مراحل آموزش برنامه: ابتدا تاکید و اشاره بر بکارگیری روند آموزش اجتماعی از طریق الگو برداری، توصیف کلامی حین یادگیری مهارت، دادن بازخورد و راهنمایی اجتماعی و سپس به سمت استانداردهای درونی( خود تقویتی و خود تنظیمی و حودکارآمدی) هدایت مهارت از بعد اجتماعی به سمت خود تنظیمی
|
يافته‌ها
میانگین و انحراف استاندارد سنی در گروه آزمایش (06/39±43/3) و گروه کنترل (66/38±35/3) بود. آزمون خي دو نشان داد از نظر سني بين دو گروه پژوهش تفاوت معناداري وجود ندارد(05/0P>). دادههاي مربوط به سایر ویژگیهای جمعیت شناختی در جدول شماره 2 گزارش شده است.
جدول 2. ویژگیهای جمعیت شناختی گروههای پژوهش
متغیر جمعیت شناختی |
|
| گروه آزمایش | گروههای گواه | |||
تعداد | فراوانی | درصد | فراوانی | درصد | |||
شغل | خانهدار | 17 | 9 | 0/60 | 8 | 3/53 | |
کارمند | 8 | 4 | 7/26 | 4 | 7/26 | ||
آزاد | 5 | 2 | 3/13 | 3 | 0/20 | ||
کل | 30 | 15 | 100 | 15 | 100 | ||
تحصیلات | دیپلم | 12 | 7 | 7/46 | 5 | 3/33 | |
لیسانس | 13 | 6 | 0/40 | 7 | 7/46 | ||
فوق لیسانس و بالاتر | 5 | 2 | 3/13 | 3 | 0/20 | ||
کل | 30 | 15 | 100 | 15 | 100 | ||
دادههاي مربوط به متغير وابسته در پيشآزمون، پسآزمون و پيگيري با شاخصهاي توصيفي ميانگين و انحراف استاندارد به تفکيک گروهها در جدول شماره 3 گزارش شده است.
جدول 3. شاخص هاي توصيفي متغير پژوهش به تفکيک گروه آزمايش و کنترل
متغير | گروه | پيشآزمون | پسآزمون | پيگيري | |||
|
| ميانگين | انحراف معيار | ميانگين | انحراف معيار | ميانگين | انحراف معيار |
استرس والدگری | آزمايش | 933/54 | 791/1 | 400/43 | 261/2 | 733/42 | 631/2 |
کنترل | 200/55 | 740/1 | 466/54 | 099/2 | 600/53 | 971/2 | |
به منظور تحليل دادهها از آزمون تحليل واريانس با اندازهگيري مکرر استفاده شد، لذا ابتدا مفروضههاي زيربنايي اين آزمون مورد بررسي قرار گرفت. از آزمون شاپيرو-ويلک براي بررسي نرمال بودن توزيع نمرات استفاده شد. نتايج نشان داد که پيش فرض نرمال بودن توزيع در هر دو گروه رد نشد(05/0P>). از آزمون لوين براي رعايت پيش فرضهاي آزمون کوواريانس استفاده شد که نتايج آن نشان داد برابری واريانس مولفه استرس والدگری (05/0P >، 017/2F=) در گروهها رد نشد. همچنين نتايج آزمون کرويت موچلي نشان داد سطح معنيداري کوچکتر از 05/0 شده، لذا فرض کرويت رد شد و از نتايج مربوط به تصحيح آزمون گرين هاس- گايزر در مدل اندازهگيري مکرر استفاده شد. به اين ترتيب شرايط لازم براي اجراي آزمون کواريانس برقرار بود.
جدول 4. تحليل واريانس با اندازهگيري مکرر جهت بررسي تاثيرات درون و بينگروهي براي متغیر پژوهش | ||||||||
مؤلفه |
| مجموع مجذورات | درجه آزادي | ميانگين مجذورات | مقدار F | مقدار P | اندازه اثر | توان آزمون |
استرس والدگری | مراحل | 156/858 | 528/1 | 729/561 | 940/81 | 001/0 | 75/0 | 1 |
تعامل مراحل و گروه | 600/572 | 528/1 | 811/374 | 674/54 | 001/0 | 66/0 | 1 | |
گروه | 100/1232 | 1 | 100/1232 | 170/233 | 001/0 | 89/0 | 1 | |
نتايج جدول 4 نشان ميدهد ميزان Fاثر تعامل مراحل و گروه براي متغير استرس والدگری (674/54) معنيدار است (001/0P<). همچنین ضریب اتا برابر با 89/0 است که بیانگر آن است که حدود 89 درصد تغییرات ایجاد شده ناشی از ارائه مداخله بوده است. در شکل 1 نمودار میانگین متغير پژوهش در گروههای آزمایش و کنترل در سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری نمایش داده شده است.
شکل 1: نمودار میانگینهای گروههای آزمایش و کنترل در سه مرحله پیشآزمون، پسآزمون و پیگیری (استرس والدگری)
با توجه به جدول 2و شکل 1، در متغیر استرس والدگری دو گروه در پیش آزمون تفاوت معنیداری نداشتند(01/0P>) ولی در پس آزمون و پیگیری تفاوت معنیداری داشتند(01/0P<). بنابراین فرضیۀ دوم پژوهش نیز تأیید شد. اين يافته بدان معني است که برنامه طراحیشده خود تنظیمی مادر نه تنها منجر به بهبود استرس والدگری مادران در گروه آزمايش شده است، بلکه اين تأثير در مرحله پيگيري نيز پايدار بوده است.
بحث و نتيجه‌گيري
پژوهش با هدف طراحی و اعتبارسنجی برنامه خودتنظیمی مادر و اثربخشی آن بر استرس والدگری مادران دارای فرزند مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی انجام گرفت. نتایج نشان داد که برنامه خودتنظیمی مادر بر استرس والدگری مادران دارای کودک مبتلا به اختلال نقص توجه/ بیش فعالی اثربخش است. این یافته با برخی از نتایج (noroozi et al., 2015)، (Efstratopoulou et al., 2022)، (Tsotsi et al., 2019)، (Moradi, Hashemi, Farzad, Beyrami, Ketamati, 2009)، (Bagherzade, Hosseini Tabaghdehi, Hafezian, 2018) همسو است.
در تبیین این یافته میتوان گفت که آموزش خودتنظيمي توانسته است به آزمودنيها کمک کند که با اعمال فرايندهاي خودتنظيمي (خودنظارتي، خودثبتي، خودارزيابي، خودواکنشگري و خودتقويتي) بتوانند فرآيندهاي پردازش اطلاعات (درونداد اطلاعات، ادارک اطلاعات، فيلترکردن و گزينش اطلاعات و ورود دادهها به مغز) را بهبود بخشند و انعطاف لازم در پاسخهاي پيشرونده را به وجود آورده و به تغيير ضروري پاسخها در موقعيتها نائل شوند. به نحوی که در راستای این تغییرات اقدام به تغییر پاسخها، ادراکات و باورهای خود در زندگی روزمره کرده است. بر این اساس این شیوه میتواند تلاشهایی منظم برای هدایت افکار، احساسات و رفتار به منظور دستیابی به یک هدف را سازماندهی کند (Moradi et al., 2009). فرایندهای خودتنظیمی باعث میشود که فرد خودتنظیم که انگیزهی قوی در انجام فعالیت دارد و به عبارتی هدفمند است از سلامت و بهزیستی روانی نیز برخوردار باشد. بدیهی است والدی که دارای سلامت روان باشد و در نتیجهی خودتنظیمی بتواند کنترل بیشتری بر رفتارهای خود داشته باشد، از اعمال شیوههای سختگیرانه تربیتی برای فرزند خود جلوگیری میکند و به تبع آن با اصلاح روابط بین والد و فرزند، استرس فرزندپروری کمتری را تجربه میکند (Ghorbani, foolad Chang, 2015). در واقع برنامه خودتنظیمی از طریق افزایش مبادله مثبت رفتار، افزایش ابراز مستقیم محبت و مواجه با عواطف مثبت مادران و کمک به مادران در شناخت نقش خود در تعارضات والد-فرزندی موجب ارتقای کیفیت روابط و بهبود سبکهای تربیتی مادران میشود. این رویکرد درمانی همچنین به واسطه افزایش مهارتهای مادران در زمینه گوش دادن همدلانه همراه با تأمل، گفتگو درباره موضوع و درک دیدگاه دیگری موجب بهبود روابط بینفردی و کاهش استرس فرزندپروری مادران میشود (Halford, Markman, Kline, Stanley, 2003). در تبیینی دیگر میتوان گفت که آموزش خودتنظیمی باعث ارتقاء خودآگاهی فرد میشود؛ افرادی که از خودآگاهی بیشتری برخوردار هستند، درک عمیقی از نقاط ضعف و قوتها، نیازها و سائقهای خود دارند و قادر به ارزیابی، هدایت و کنترل وقایع زندگیشان هستند که این قابلیتها نقش بارزی در ایجاد بصیرت و بینش نسبت به خود و محیط پیرامون ایفا میکند و قدرت سازش پذیری فرد را به لحاظ اجتماعی ارتقاء میبخشد (Bagherzade et al., 2018). تمرکز برنامه خودتنظیمی بر روی خودتغییری و خودآگاهی، مادران را قادر میسازد تا کارهای سازندهای را در روابط خود با فرزندانشان انجام دهند. خودتنظیمی در درون بافت رابطه کمک میکند تا مادران به فرایند خودتغییری بپردازند تا رضایتمندی و استحکام روابط والد-فرزندی را افزایش دهند (noroozi et al., 2015). که این عامل عامل با بالابردن توان برقراری رابطه عاطفی و ابراز همدلی، زمینههای لازم را برای بهبود کیفیت روابط والد-فرزندی را در مادران دارای کودک مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی افزایش میدهد. در واقع آموزش مهارتهای خودتنظیمی به مادران دارای کودک اختلال نقصتوجه / بیشفعالی، نظمبخشی عواطف، کنترل فشار روانی، کنترل هیجانات، خودکنترلی و برقراری ارتباط به نحو مناسب و شایسته با دیگران را در بر میگیرد که در نتیجه تعامل شخص با محیط، منجر به کاهش استرس فرزندپروری مادران میشود.
از جمله محدودیتهای این پژوهش محدودیت جامعه آماری (مادران کودکان دارای اختلال نقصتوجه / بیشفعالی) و استفاده از روش نمونهگیری در دسترس بود. بر این اساس پیشنهاد میشود پژوهش حاضر با جامعه آماری دیگر و همچنین به شیوه نمونهگیری تصادفی اجرا شود تا روایی بیرونی پژوهش ارتقاء یابد. همچنین با توجه به اثربخشی برنامه آموزشی خودتنظیمی مادر بر روی استرس والدگری مادران دارای کودک مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی پیشنهاد میشود که درمانگران، مشاوران و مربیان مراکز توانبخشی از برنامه آموزشی خودتنظیمی مادر جهت کاهش مشکلات روانشناختی مادران دارای کودک مبتلا به اختلال نقصتوجه / بیشفعالی استفاده نمایند.
منابع
Bagherzade, S., Hosseini Tabaghdehi, S., Hafezian, M. (2018). Relationship of self-awareness and self-regulated learning to social adjustment among girl high school students. Journal of Educational Psychology Studies, 15(30), 29-50. [Persian]
Berry, J. O., & Jones, W. H. (1995). The parental stress scale: Initial psychometric evidence. Journal of social and personal relationships, 12(3), 463-472.
Best, J. R., & Miller, P. H. (2010). A developmental perspective on executive function. Child development, 81(6), 1641-1660
Bhide, S., Sciberras, E., Anderson, V., Hazell, P., Nicholson, J.M. (2019). Association between parenting style and socio-emotional and academic functioning in children with and without ADHD: a community-based study. J Atten Disord, 23, 463–74.
Capuzzi, E., Capellazzi, M., Caldiroli, A., Cova, F., Auxilia, A.M., Rubelli, P., Tagliabue, I., Zanvit, F.G., Peschi, G., Buoli, M., et al. (2022). Screening for ADHD Symptoms among Criminal Offenders: Exploring the Association with Clinical Features. Healthcare, 10, 180.
Cibrian, F. L., Lakes, K.D., Schuck, S. E.B., Hayes, G.R. (2022). The potential for emerging technologies to support self-regulation in children with ADHD: A literature review. Int. J. Child-Comp. Interact, 31, 3.
Dean, C., Myers, K., Evants, E.(2003). Communicating –wide implementation of parenting program: The southeast Sydney positive parenting program. AeJAMH, 2(3), 1-12.
Dong, S., Dong, Q., Chen, H., Yang, S. (2022) Mother’s Parenting Stress and Marital Satisfaction During the Parenting Period: Examining the Role of Depression, Solitude, and Time Alone. Front. Psychol, 13, 847419.
Efstratopoulou, M., Sofologi, M., Giannoglou, S., & Bonti, E. (2022). Parental Stress and Children's Self-Regulation Problems in Families with Children with Autism Spectrum Disorder (ASD). Journal of Intelligence, 10(1), 4.
Endo, K., Stanyon, D., Yamasaki, S., Nakanishi, M., Niimura, J., Kanata, S., Fujikawa, S., et al.(2022). Self-Reported Maternal Parenting Stress From 9 m Is Longitudinally Associated With Child ADHD Symptoms at Age 12: Findings From a Population-Based Birth Cohort Study. Front. Psychiatry, 13, 806669.
Faraone, S. V., Banaschewski, T., Coghill, D., Zheng, Y., Biederman, J., Bellgrove, M. A., Newcorn, J. H., et al. (2021). The World Federation of ADHD International Consensus Statement: 208 Evidence-based conclusions about the disorder. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 128, 789–818.
Farshad M R, Najarpourian S, Shanbedi F. (2018) The Effectiveness of the Positive Parenting Education Based on Sanders' Approach on Happiness and Parent-Child Conflict of Students. J Child Ment Health, 5 (1) :59-67. [Persian]
Fuller-Thomson, E., Carrique, L., & MacNeil, A. (2022). Generalized anxiety disorder among adults with attention deficit hyperactivity disorder. Journal of affective disorders, 299, 707–714.
Fuller-Thomson, E., Lewis, D. A., & Agbeyaka, S. (2022). Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder and Alcohol and Other Substance Use Disorders in Young Adulthood: Findings from a Canadian Nationally Representative Survey. Alcohol and alcoholism (Oxford, Oxfordshire), 57(3): 385–395.
Ghorbani, R., foolad Chang, M. (2015). The Relation of Self - Regulation and Communal Mastery to Psy-chological Well - Being. Research in School and Virtual Learning, 2(8), 31-42. [Persian]
Guderjahn, L., Gold, A., Stadler, G., & Gawrilow, C. (2013). Self-regulation strategies support children with ADHD to overcome symptom-related behavior in the classroom. Attention deficit and hyperactivity disorders, 5(4): 397–407.
Halford, W.K., Markman, H.J., Kline, G.H., Stanley, S.M. (2003). Best practice in couple relationship education. J Marital Fam Ther. 29(3):385-406.
Haavik, J. (2022). Genome Guided Personalized Drug Therapy in Attention Deficit Hyperactivity Disorder. Frontiers in psychiatry. 13, 925442.
Hua, M.H., Huang, K.-L., Hsu, J.W., Bai, Y. M., Su, T.-P., Tsai, S. J., Li, C. T., Lin, W. C., Chen, T. J., & Chen, M. H. (2021). Early Pregnancy Risk Among Adolescents With ADHD: A Nationwide Longitudinal Study. Journal of Attention Disorders, 25(9), 1199–1206.
karimzadeh M, khodabakhshi-koolaee A, Davoodi H, Heidari H. (2021) The effectiveness of a parenting program based on positive psychology on self-efficacy، emotional distress، and psychological burden on mothers of children with behavioral problems. JPEN, 7 (3), 1-11. [Persian]
Matrić, M. (2018). Self-regulatory systems: Self-regulation and learning. Journal of Process Management New Technologies. 6(4):79-84.
Mayer, J. S., Brandt, G. A., Medda, J., Basten, U., Grimm, O., Reif, A., & Freitag, C. M. (2022). Depressive symptoms in youth with ADHD: the role of impairments in cognitive emotion regulation. European archives of psychiatry and clinical neuroscience, 272(5): 793–806.
Mazumdar, K., Parekh Gupta, S., Sen, I., Kumar, P. (2022). Parenting Stress and Self-compassion among Mothers during COVID-19 in Urban India: Investigating the Mediating Role of Psychological Inflexibility. The International Journal of Indian Psychology. 10(2): 201-219.
Mohtashami, T., Aliakbari Dehkordi, M., Chimeh, N., Alipor, A, & Ofoghi, H. (2013) The Effect of Training of Pivotal Response Treatment to Mothers of Autistic Children on Family Functioning. Journal of Family Research, 8(3), 273-289. [Persian]
Moradi, A., Hashemi, T., Farzad, V., Beyrami, M., Ketamati, H. (2009). . Journal of Modern Psychological Researches, 4(13), 191-212. [Persian]
Mulraney, M., Giallo, R., Efron, D., Brown, S., Nicholson, J.M., Sciberras, E.(2019). Maternal postnatal mental health and offspring symptoms of ADHD at 8–9 years: pathways via parenting behavior. Eur Child Adolesc Psychiatry. 28:923–32.
Nemati, S., Asadollahi, M. (2019). The effectiveness of self-regulation strategies program on attitudes toward school and peers interaction in students with specific learning disabilities. Journal of Learning Disabilities, 8(3), 7-25. [Persian]
noroozi S, Nazari A, Rasouli M, Davarnia R, babaeigharmkhani M. (2015) Effect of Brief Self-Regulation Couple Therapy (SRCT) on Reducing the Couples’ Marital Stress. Intern Med Today, 21 (1) :1-6. [Persian]
Peters, K., & Jackson, D. (2009). Mothers’ experiences of parenting a child with attention deficit hyperactivity disorder. Journal of Advanced Nursing. 65: 62-71.
Sawhney, I., Perera, B., Bassett, P., Zia, A., Alexander, R. T., & Shankar, R. (2021). Attention-deficit hyperactivity disorder in people with intellectual disability: statistical approach to developing a bespoke screening tool. BJPsych open. 7(6): e187.
Sedgwick-Müller, J.A., Müller-Sedgwick, U., Adamou, M., Catani, M., Champ, R., Gudjónsson, G., Hank, D., et al. (2022). University students with attention deficit hyperactivity disorder (ADHD): a consensus statement from the UK Adult ADHD Network (UKAAN). BMC Psychiatry. 22, 292 .
Setyanisa, A.R., Setiawati, Y., Fithriyah, I., Prabowo, S.A. (2022). Relationship between Parenting Stress and Risk of Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) in Elementary School Children. Indian Journal of Forensic Medicine & Toxicology. 16(1): 196-203.
Singh, D., Kumar, A., Kaur, R., Mandal, S., Kumar, S. (2022). A short review on Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD): Types, Symptoms, Prevention and Treatment. International Journal for Pharmaceutical Research Scholars. 7(1):1202-1204.
Tsotsi, S., Broekman, B., Sim, L. W., Shek, L. P., Tan, K. H., Chong, Y. S., Qiu, A., Chen, H. Y., Meaney, M. J., & Rifkin-Graboi, A. (2019). Maternal Anxiety, Parenting Stress, and Preschoolers' Behavior Problems: The Role of Child Self-Regulation. Journal of developmental and behavioral pediatrics : JDBP, 40(9): 696–705.
Wilde, E. M., & Welch, G. F. (2022). Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) and musical behaviour: The significance of context. Psychology of Music. 1-19.
