سازوکارهای طنزآفرینی در داستان‌های کوتاه جلال آل احمد

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

حسین بهزادی اندوهجردی ¹ , مریم شادمحمدی ²

1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران مرکزی
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد تهران مرکزی

تاریخ دریافت : 1390/04/05 تاریخ پذیرش : 1390/07/20 تاریخ انتشار : 1390/12/01

کلید واژه: جلال آل احمد, طنز, داستان کوتاه, دیدوبازدید, زن زیادی, Short story, Jalal Al-E-Ahmad, Satire (Epigram), Get- together, Spare Spouse,

چکیده مقاله :

جلال آل احمد از نویسندگان پرکار دهه‌ی چهل (ه‍.ش) در آثار خود، بارها مسائل اجتماعی، سیاسی و عقیدتی را به چالش کشیده است؛ انتقاد از مسائل جامعه نه تنها در مقالات و سایر نوشته‌های او، بلکه در داستان‌های کوتاهش نیز نمود دارد. از پنج مجموعه‌ی داستان کوتاه چاپ شده از وی، چهار مجموعه، دارای داستان‌هایی بهره‌مند از عناصر طنز هستند؛ آل احمد در این مجموعه‌ها فلاکت و عقب‌ماندگی عوام، رواج باورهای خرافی،‌ بی‌اعتنایی افراد نسبت به اجتماع و شهروندان، سیاست‌بازی و روش‌های نامطلوب مبارزه برای رسیدن به شهرت، از بین رفتن اصالت‌های فرهنگی و تعصبات دینی را در قالب داستان مورد انتقاد قرار می‌دهد و برای مطرح کردن این موضوعات،‌ مانند بسیاری از آثار انتقادی دیگر از قالب طنز استفاده می‌کند. آل احمد، افزون بر بهره‌گیری از طنز در درون‌مایه‌ی داستان‌هایش،‌ از طنز کلامی (طنز در بیان راوی داستان یا شخصیت‌های اصلی آن) نیز استفاده می‌کند و برای این منظور، سازوکارهای طنزآفرینی را در خدمت داستان قرار می‌دهد.

چکیده انگلیسی:

One of the industrious Iranian authors in 1340s (1960s) is Jalal Al-E-Ahmad, who has challenged social, political and ideological issues in his works for several times, and criticism against social problems could be observed not only in his essays and other writings, but also in his short stories. Of five published collections of his short stories, four are the stories which are benefited from epigrammatic elements. At all these collections, Al-E-Ahmad has criticized public affliction, retardation, prevalence of superstitious beliefs, individuals’ indifference toward community and citizens, backdoor policy and inappropriate methods for campaign against fame-longing, vanishing cultural originalities and religious dogmas within these stories and to purpose such themes, he has adopted satiric framework like many other critic works. In addition to benefiting from satire as themes of his stories, Al-E-Ahmad utilizes verbal epigram (Satire in tale narrative’s interpretation or its main characters) and for this purpose, he employs epigrammatic mechanisms to serve on the given story.  

منابع و مأخذ:

- آرین‌پور، یحیی،( 1372) از صبا تا نیما، تهران، زوار، چ پنجم.

2- آل احمد، جلال، (1389) پنج داستان، قم، ژکان، چ دوم.

3- ________، ( 1388 )دید و بازدید، تهران، معیار علم، چ پنجم.

4- ________،(1373) زن زیادی، تهران، فردوس، چ دوم.

5- ________، (1384) سه‌تار، تهران، جامه‌دران.

6- اخوان ثالث، مهدی،( 1374)  نقیضه و نقیضه‌سازان، به کوشش ولی‌الله درودیان، تهران، زمستان.

7- اسدی‌پور، بیژن و عمران اصلاحی،(  1376) طنزآوران امروز ایران، تهران، مروارید، چ ششم.

8- انوشه، حسن،( 1375) فرهنگ‌نامه ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

9- اصلانی، محمدرضا،( 1385) فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران، کاروان.

10- باطنی، محمدرضا،( 1375 )نگاهی تازه به دستور زبان، تهران، آگاه، چاپ هفتم.

11- بهارلو، محمد،( 1372) داستان کوتاه ایران، تهران، طرح نو.

12- بهزادی اندوهجردی، حسین(1378)، طنز و طنزپردازی در ایران، تهران، صدوق.

13- پلارد، آرتور،( 1378 ) طنز، ترجمه سعید سعیدپور، تهران، نشر مرکز.

14- پیروز، غلامرضا،( 1372 ) کاوشی در آثار، افکار و سبک نوشتار جلال آل احمد، تهران، حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی.

15- جوادی، حسن، (1384 ) تاریخ طنز در ادبیات، تهران، کاروان.

16- حق‌شناس، علی محمد،( 1370 ) مقالات ادبی زبا‌ن‌شناختی، تهران، نیلوفر.

17- حلبی، علی اصغر(1377)، تاریخ طنز و شوخ‌طبعی در ایران و جهان اسلامی، تهران، بهبهانی.

18- ________، (1386 ) خواندنی‌های ادب فارسی، تهران، زوار، چ سوم. 

19- ________ ،( 1364) مقدمه‌یی بر طنز و شوخ‌طبعی، تهران، پیک.

20- داد، سیما، (1382) فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران، مروارید.

21- دهباشی، علی، (1368 ) یادنامه جلال آل احمد، تهران، بزرگمهر، چ سوم.

22- دهخدا، لغت‌نامه.

23- رحیمیان، هرمز،(1380 )، ادوار نثر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران، سمت.

24- رنجبر، احمد،( 1385)بدیع، تهران، اساطیر.

25- رهنما، تورج،( 1376) داستان‌های طنزآمیز امروز، تهران، سخن.

26- سارتر،ژان پل،( 1388 ) ادبیات چیست،ترجمه ی ابوالحسن نجفی و مصطفی رحیمی، تهران، نیلوفر، چ هشتم.

27- سپانلو، محمد،( 1368 )بازآفرینی واقعیت، تهران، نگاه.

28- شفیعی کدکنی، محمدرضا،( 1374 ) مفلس کیمیافروش، تهران، سخن، چ دوم.

29- شکرخواه،یونس،( 1380) «طنز،تئوری ها و پارادایم ها»، سالنامه گل آقا، تهران.

30- شمیسا، سیروس،( 1368 ) نگاهی تازه به بدیع، فردوس.

31- شیخ رضایی،( 1381) نقد و تحلیل و گزیده داستان‌های آل احمد، تهران،روزگار.

32- صدر، رؤیا،( 1381 ) بیست سال با طنز، تهران، هومس.

33- عبداللهیان، حمید، (1378 ) کارنامه نثر معاصر، تهران، پایا.

34- کاسب، عزیزالله،(1366 ) چشم‌انداز تاریخی هجو، تهران، مؤلف.

35- میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی،( 1388) واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، تهران، کتاب مهناز، چ دوم.

36- میرعابدینی، حسن،( 1377) صد سال داستان‌نویسی در ایران، تهران، چشمه.

37- میرعابدینی، حسن،(  1386) فرهنگ داستان‌نویسان ایران از آغاز تا امروز، تهران، چشمه.

38- نیکوبخت، ناصر،( 1380) هجو در شعر فارسی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.