سیر تفسیرنویسی تا قرن ششم
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
اصغر باباسلار
1
(استادیار زبان و ادبیات فارسی ـ دانشگاه تهران)
کلید واژه: تفسیر, تأویل, صور خیال, استنباط, تجربههای درونی, internal experiences, Images, interpretations, explanation, inference,
چکیده مقاله :
بحث دربارۀ تفسیر و تأویل قرآن از دیرباز مورد نظر محققان ، اندیشمندان و پژوهشگران مسائل و مباحث دینی بوده و پیرامون آن تحقیقات گسترده و دامنه داری انجام گرفته است. غالب این تحقیقات به بحث دربارۀ زمینه های شکل گیری مکاتب تفسیری و چگونگی گرایش آنها به تأویل و تعیین و ترسیم حدود و رسوم آنها می پردازد و جایگاه عقل و عواطف بشری و تصویر و تصورات انسان را جهت دریافت مقولات دینی و بخصوص کلام وحی، مورد بررسی قرار می دهد و کیفیت شرح و بسط آیات را به اعتبار فضای ذهنی، ادراکی و دینی مفسران می سنجد. نگارندۀ این سطور برای روشن ساختن پاره ای از این مباحث از جمله چگونگی پدیدار شدن مکاتب تفسیری و ایجاد انشعاب در آنها و دلایل سوق یافتن این نحله های تفسیری به تأویل (هرمنوتیک ) یا توجه به تجارب درونی، بدون انطباق آن با مباحث تاریخی، سیر این تغییر نگرش را در زبان و نوشتار مفسران به طور مجمل به رشته تحریر در آورده و تا آنجا که میسّر و میسور بوده است خواستگاه ها و علل آن و توجیهات عقلی و شرعی را در جهت گیری به آن نوع تفسیر یا تأویل ذکر نموده است؛ در خلال این مباحث، همچنین به کتب تفسیری که در مکاتب و مشرب های مختلف اسلامی نگاشته شده اند اشاراتی رفته است.
Discussing the interpretation and explanation of the holy Koran has been long regarded by those researchers who have worked on religion and theology. A lot of researches have been carried on in this regard. Most of these researches are concerned with the formation of interpretation schools and their tendency to interpret, limits and rules. Besides, these studies center on man’s intellectuality and sentimentality, and the way he realizes religious topics and revelations. They also deal with explaining the verses in terms of the interpreters’ mental, conceptual, and religious background. To illuminate a number of these subjects, including how interpretation schools emerged and the divisions within them, based on hermeneutic experiences, and the reasons of these interpretive schools’ inclination toward hermeneutic interpretations regarding internal experiences, without matching them with the historical topics, the researcher has here worked, in detail, on this change in view in the language and writings of the interpreters. Besides, he has mentioned, to the utmost possibility, the origins, causes, and intellectual and religious reasons concerning the tendency toward that interpretation or explanations. Meanwhile, the researcher has also pointed out the books written on different Islamic schools.
ـ «از عرفان بایزید تا فرمالیسم روسی»، پاییز 1380، محمدرضا شفیعی کدکنی، مجله هستی، تهران.
2ـ التفسیر و المفسرون، محمد حسین الذهبی، 1381، چ اوّل، دارالکتب الحدیثه.
3ـ «تأویل در مثنوی»، 1374، عبدالکریم سروش، نامه شهیدی، چ اوّل، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، انتشارات طرح نو.
4ـ تحقیق در تفسیر ابوالفتوح رازی، 1346، عسگر حقوقی، دانشگاه تهران.
5ـ تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، 1373، پل نویا، ترجمه اسماعیل سعادت، چ اوّل، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
6ـ درآمدی بر قرآن، رژی بلاشر، 1372، ترجمه اسداللّه مبشری، تهران، نشر ارغنون.
7ـ «دستور زبان عرفان یا عرفان دستور زبان»، 1374، محمدرضا شفیعی کدکنی، نامه شهیدی، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، انتشارات طرح نو.
8ـ رَوض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، 1371، حسین بن علی بن محمد بن احمد الخزاعی النیشابوری، به کوشش و تصحیح محمد جعفر یاحقی و محمد مهدی ناصح، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
9ـ عرفان عارفان مسلمان، 1372، ر.ا.نیکلسون، ترجمه اسداللّه آزاد، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی.
10ـ کشف الاسرار و عدّه‌الابرار، 1361، ابوالفضل رشید الدین المیبدی، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، تهران، امیر کبیر.
11ـ کلیات شمس، 1378، جلال الدین مولوی، به تصحیح فروزانفر، چ چهارم، تهران، امیرکبیر.
12ـ «لزوم بیان مسائل عرفانی در صورت قصه و تأثیر آن» 1374، عبدالحسین فرزاد، نامه شهیدی، چ اوّل، به اهتمام علی اصغر محمدخانی، تهران، انتشارات طرح نو.
13ـ لطایفی از قرآن (برگزیده از کشف الاسرار و عدّه‌الابرار)، اسفند 1365، محمد مهدی رکنی، آستان قدس رضوی.
14ـ هرمنوتیک، 1379، کتاب و سنت، محمد مجتهد شبستری، تهران، انتشارات طرح نو.
15ـ یادنامه ابوالفضل رشیدالدین میبدی، 1379، به کوشش مهدی ملک ثابت، ج دوم، یزد، بینا.
16ـ یادنامه ابوالفضل رشیدالدین میبدی، 1378، به کوشش یداللّه جلالی پندری، ج اول، یزد، بینا.
