بحور و اوزان رایج وکم کاربرد (در سده‌های هفتم واوایل هشتم)*
محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی
1 - استادیار زبان و ادبیات فارسی
دانشگاه آزاد اسلامی ـ واحد کرج
کلید واژه: شعرفارسی, بحورعروضی, تاریخ فرهنگ, سده‌های هفتم و هشتم, Persianpoem, meter rhythm, Culture history, century7-8,
چکیده مقاله :
زیباترین وبزرگ ترین جلوه فرهنگی ما،دردورانِ پرتلاطم تاریخی ایران،آثاربا شکوه ادب فارسی است که تمام جنبه های تاریخی،فرهنگی،اجتماعی،روان شناسی،زیبایی شناسی و... رادرخودمنعکس کرده است.به پاس ارزشمندی این گهرهای پربها باید ظرایف وطرایف ادبی را با دقت بررسی کرد تاغثّ وسمین،ازهم بازشناخته شودزیرا ادب امروز، تداوم منطقی ادب پیشین است و معرفت به انواع ادبی، تاریخ ادبیّات، آرایه شناسی، سبک شناسی، عرفان، تاریخ زبان، دستور، عروض و قافیه، ردیف و... هرکدام به نحوی راهی برای شناختِ بهترآثار ادبی ارائه می‌کند.کلام موزون ازموضوعات مورد علاقۀ مردم است که وجود پاره‌ای ازسروده‌ها وگفته های آهنگین از روزگاران پیش از اسلام مصداق این مدعاست و محّک زدن کلام مخیل از زمانی آغاز شد که علمی، یا فنی به عنوان عروض و قافیه ابداع گردید در این مقاله، شناخت بحورعروضیِ رایج، کم کاربرد و نامأنوس ِسبک عراقی مد نظر قرار گرفته و نمونه‌های آماری انواع آن در دیوان شاعران مشهورسده هفتم و اوایل سده هشتم هجری، بخصوص بررسی اوزان نا مأنوس وکم کاربرد در بحرهای مختلف که شاعران هنرمند ما با زیبایی از این گونه اوزان بهره‌مند شده‌اند مورد ارزیابی واقع گردیده است .
The most exquisite and the greatest manifestations of our culture in our turbulent historical periods are the magnificent works in Persian literature reflecting all historical, cultural, social .psychological, aesthetic, and other aspects. To appreciate the value of these invaluable gems, we must scrutinize over the delicate and witty points and distinguish between the good well as bad aspects because our contemporary literature is the logical continuation of the past literature. In this regard, knowledge of different genres, history of literature, prosody, stylistics, mysticism, history of language, grammar, rhyme and rhythm, Radif ,etc each provides a way for better understanding of literary works. Rhythmical language is an appealing subject for people, and some verses and musical statements remained from the time before Islam is an evidence of this. The evaluation of image laden language initiated from the time that a science or a craft entitled rhyme and rhythm was introduced. This article attempts to find a method for understanding the prevalent as well as obsolete meters ,and it provides statistical samples form various poetic in the works of the seventh and the beginning of the eighth century famous poets.
1- ابوالریحان البیرونی، (1363)، تحقیق ماللهند من مقوله مقبوله فی العقل اومرذوله، به قلم اکبر دانا سرشت، تهران: امیر کبیر.
2- امیر خسرو دهلوی، (1361) ،دیوان، به کوشش م.درویش، تهران:، جاویدان، چ 2.
3- خانلری ،پرویز،( 1373) ،وزن شعر فارسی ،تهران توس،چ6 .
4- خواجوی کرمانی،(1378)،دیوان غزلیات،به کوشش حمید مظهری،کرمان : چاپ چ 4.
5- رزمجو ،حسین، (1370) ،انواع ادبی وآثارآن درزبان فارسی، آستان قدس رضوی .
6- زرین کوب،عبدالحسین ،(1381)، شعر بی فروغ، شعربی نقاب، تهران ، جاویدان:چ9.
7- سعدی،شیخ مشرف الدّین مصلح الدّین عبدالله شیرازی ،( 1377) ،دیوان غزلیات ،به سعی و اهتمام خلیل رهبر،تهران : مهتاب،چ 9.
8- سیفی،(1372)، عروض سیفی ،تصحیح بلاخمان واهتمام محمّد فشارکی ،،تهران: دانشگاه تهران .
9- شاه حسینی،ناصرالدین ،(1380)،شناخت شعر،تهران: هما،چ4 .
10- شفیعی کدکنی،محمّدرضا،(1368)،موسیقی شعر،تهران: آگاه،چ2.
11- شمیسا،سیروس،(1369)،آشنائی با عروض وقافیه،تهران: فردوسی،چ4 .
12- شهری،محمّد،(1370)،علم عروض وقافیه ،تهران : هما،چ2.
13- طوسی ،خواجه نصیر ،(1369 )، معیار الاشعار ، تصحیح جلیل تجلیل ، تهران: جامی .
14- عراقی،فخرالدّین ابراهیم،(1376)،کلیات عراقی،تصحیح نسرین محتشم (خزاعی) ، تهران: زوّار .
15- عطار ،فرید الدّین ،(1365)،دیوان عطار ،به اهتمام تقی تفضلی،تهران: علمی وفرهنگی،چ5 .
16- قیس رازی،شمس الدین محمّد،(1388)،المعجم فی معاییر الاشعار العجم،تصحیح محمّد قزوینی وتصحیح مجدد مدرّس رضوی و...، تهران: علمی .
17- عطار نیشابوری،(1339)،دیوان،به تصحیح سعید نفیسی، تهران :کتابخانه سنایی،چ3.
18- کمال الدّین اسماعیل اصفهانی،(1348)،دیوان،به اهتمام حسین بحرالعلومی،تهران : کتابفروشی دهخدا.
19- ماهیار،عباس، (1382)،عروض فارسی ،تهران : قطره،چ6 .
20- محجوب،محمّد جعفر،(بی تا)،سبک خراسانی در شعر فارسی،تهران : فردوس .
21- مسعودی، علی بن الحسین ،(1374)، مروج الذهب ،ترجمه ابوالقاسم پاینده ،تهران: علمی وفرهنگی.
22- مولوی ،جلاالدّین محمد، (1367)،کلیات شمس ، به اهتمام فروزانفر،تهران:امیر کبیر،چ12 .
23- ناتل خانلری،پرویز،(1373)،وزن شعر فارسی ،تهران : توس،چ12.
24- وطواط،رشید،(1362)،حدائق السحر ،تصحیح عباس اقبال اشتیانی ،تهران:کتابخانه سنایی وطهوری .
25- همام تبریزی،(1351)،دیوان، به تصحیح دکتر رشید عیوضی، تبریز:مؤسسه ی تاریخ وفرهنگ ایران.
26- وحیدیان کامیار،( 1370) ، بررسی منشأ شعر فارسی، مشهد: آستان قدس .
27- ــــــــــــــ ،(1372 )، وزن وقافیه شعر فارسی ،تهران :مرکز نشر دانشگاهی،چ 3 .
28- قرطبی الاندلسی ،ابی عمر احمد بن عبدر به ، (1965 )، العقد الفرید ،شرح احمد امین ، احمد الزین و... قاهره :الجنه التالیف والترجمه والنشر،چ 3، .
مجله :
29- ناتل خانلری، پرویز،(1347 )،زبان شعر ،مجله ی سخن ،دوره 18 ،آبان : 59.
