تمثیل‌های اجتماعی در داستان های کوتاه «آب زندگی» و «قضیۀ خر دجال» اثر صادق هدایت

محورهای موضوعی : تمثیل در زبان و ادب فارسی

لیلا خیاطان ¹ , فرزانه یوسف قنبری ² , نسیم خواجه زاده ³ , مسعود خردمندپور ⁴

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی،‌واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران (نویسنده مسئول)
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،‌واحد دزفول،‌ دانشگاه ازاد اسلامی، دزفول، ایران.
4 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد دزفول، دانشگاه ازاد اسلامی، دزفول، ایران

تاریخ دریافت : 1401/08/09 تاریخ پذیرش : 1401/11/12 تاریخ انتشار : 1401/12/03

کلید واژه: قضیه خر دجال, آب زندگی, داستان کوتاه, تمثیل اجتماعی,

چکیده مقاله :

هدف از نوشتار حاضر شناخت و تبیین نقش و کارکرد یکی از آرایه های ادبی در آفرینش تصاویر و مضامین اجتماعی در داستان کوتاه است. پاسخ دادن به این سؤال که آیا صنایع گوناگون ادبی به‌ کار رفته در داستان های کوتاه فارسی، به ویژه تمثیل، می توانند علاوه بر نمایش ظرافت‌های بیانی و بلاغی، نقش عناصر زیبایی شناختی را به ‌عنوان پدیده ای پویا، در نمایش بهتر شرایط سیاسی و اجتماعی زمان ساخت اثر نشان دهند؟،اهمیت و ضرورتِ بررسی تمثیل و کارکرد اجتماعی آن را در یکی تازه ترین انواع ادبی در زبان فارسی به خوبی معلوم می سازد. به طوری که می توان ادعا کرد درک و برداشت اجتماعی از داستان های تمثیلی بر جذابیت مباحث و مطالعات فرامتنی می افزاید. روش گردآوری در این جستار بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و شیوه پژوهش بر پایه روش توصیفی-تحلیلی است که ابتدا خلاصه‌ای از هر دو داستان‌ آمده و سپس مصادیقی از تمثیل‌های اجتماعی به‌کاررفته در آن ها کشف و مورد تحلیل مضمون و محتوا قرارگرفته است. بافت و ساختار درونی هر دو داستان مورد بحثِ ما در این مجال به گونه ای است که پس از این بررسی، این نتیجه حاصل شد که نویسنده از قالب تمثیل برای بهتر نشان دادن وجوه نواقص و معایب جامعه ی روزگارش بهره برده و مفاهیم اجتماعی – سیاسی عصرش را در بطن یک داستان تمثیلی جای داده است.

چکیده انگلیسی:

. The study of reflection of literary elites thoughts has an effective way of evolving people public opinions by expression's art. The analysis of short stories based on the figure of speech used in them, in addition to receiving the delicacies of the role of the language element, appears as a dynamic phenomenon in the political and social conditions of its time. An article with the subject and title of social allegory analysis has not been found in stories and articles, but with the general title of fictional allegory; two scientific documents have been written in articles and dissertations. To write the article has been used sources such as books, literary sites and related articles. The research method in this article is based on descriptive-analytical method. First, there is a summary of the selected short stories, and then some of the allegories used are analyzed by content. Wherever the audience of popular literary works is people, more tangible and smooth type of literature such as allegory is usually used.

منابع و مأخذ:

1. قرآن کریم، (1389). ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


2. آذرپناه، آرش، (1397)، داستان‌های پشت پرده، تهران: نشر نیماژ.


3. براهنی، رضا (1353)، واقع گرایی و تمثیل در قصه نویسی، نگین، شماره 111، صص 14-11 و 59-56.


4. حلاجان، نسرین، مشهور، چروین دخت، نوروز، مهدی، خدادادیان، محبوبه ضیا، (1398). بررسی ابعاد تمثیلی داستان<<قفس>> از صادق چوبک، نیشابور؛ فصلنامه زیباشناسی ادبی، سال هفدهم شماره 42.


5. داد، سیما، (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.


6. داوری اردکانی، رضا، (1390). درباره غرب، تهران: انتشارات هرمس.


7. دستغیب، عبدالعلی، (1385). هنرتمثیل درآثارادبی، کیهان فرهنگی، فروردین واردیبهشت 1385، شماره 234 و 235، صص 71-65.


8. ساداتی نژاد، رضا، (1388)، واکنش جریان روشنفکری ایران در برابر لیبرالیسم از دهه چهل تا انقلاب اسلامی، فصلنامه علمی- پژوهشی مطالعات انفلاب اسلامی، سال پنجم، ش 17، صص 159-127


9. شهرستانی، علی، (1400). بررسی تحلیلی منابع اقتباس داستان ((آب زندگی)) اثر صادق هدایت، کرمانشاه، پژوهشنامه ادبیات داستانی، دانشگاه رازی.


10. شیری، قهرمان، (1382). داستان‌نویسی، شیوه‌ها و شاخصه‌ها، تهران: پایا.


11. شیری، قهرمان، (1389). تمثیل و تصویری نواز کارکردها و انواع آن، فصلنامه علمی پژوهشی کاوش نامه، تهران، شماره 20.


12. علیزاده، ناصر، نظری انامق، طاهره، (1389). نقد شخصیت در آثار داستانی صادق هدایت، نشریه دانشکده ادبیات علوم انسانی دانشگاه تبریز، شماره مسلسل 220.


13. کاتوزیان، محمدعلی، (1389). صادق هدایت و مرگ نویسنده، تهران: نشر مرکز.


14. فتوحی رودمعجنی، محمود، (1393). بلاغت تصویر، تهران: سروش.


15. قاسمی پور، قدرت، آذرنیا، آرش، (1394). داستان کوتاه تمثیلی در ادبیات معاصر ایران، فصلنامه پژوهش‌های ادبی، سال 12، شماره 47، صص 38-68.


16. قربانی، محمدرضا، (1372). نقد و تفسیر آثار صادق هدایت، تهران: مرکز.


17. میرصادقی، میمنت، (1373). واژه‌نامه هنر شاعری، تهران: سروش.


18. میرصادقی، جمال، (1394). عناصر داستان، چاپ نهم. تهران: مروارید.


19. هدایت، صادق، (1342). زنده‌به‌گور، تهران: چاپخانه فردوسی.


20. ----------، (1358). توپ مروارید، تهران: آوای بوف.


21. ----------، (1356). ولنگاری، تهران: امیرکبیر.

1. Quran, (1389), translated by Mohammad Mehdi Fooladvand, Tehran, The Ministry of Culture and Islamic Guidance.


2. Azarpanah,arash, (1397).dastanhaye poshte parde.tehran:nimazh


3. Barahani, Reza (1353), Realism and Allegory in Story Writing, Nagin, No. 111, pp. 11-14, 59-56


4. Halajan, Nasrin, Mashhour, Chervin Dokht, Nowruz, Mehdi, Khodadian, Mahbobeh Zia, (1398), studying the allegorical dimensions of the "cage"(ghafas) story by Sadegh Chubak, Neyshabour, Literary Aesthetics journal, 17^th year No.42.


5. Dud, Sima, (1383), Literary Terms Dictionary, Tehran, Mourvarid.


6. Dastghaib, Abdul Ali, (1385). Allegorical art in literary works, Kihan Farhani, Farvardin Vardibehesht 1385, No. 234 and 235, pp. 71-65.


7. Shahrestani, Ali, (1400), analytical study of adapted resources of the "Life Water" of Sadegh Hedayat's work, Kermanshah, institute of Fiction Literature, Razi University


8. Shiri, ghahraman, (1382), fiction writing, methods and characteristics. Tehran, Paya.


9. Shiri, ghahraman, (1389), allegory and image of functions and its type, Kavoushnameh Scientific research journal, Tehran, no.20.


10. Alizadeh, Naser, Nazarianamegh, Tahereh, (1389), criticism of personality in Sadegh Hedayat's fictional works, journal of Faculty of Humanities Literature, University of Tabriz, serial number 220.


11. Footohi roudmajani, Mahmood, (1393), Tehran's image rhetoric, Soroosh.


12. Ghasemipour, Ghodrat, Azarnia, Arash, (1394), allegorical short story in contemporary Iranian Literature, Literary Researches Journal, year:12, no.47, pages 38-68


13. Ghorbani, MohammadReza, (1372), criticism and interpretation of Sadegh Hedayat's works, Tehran; center.


14. MirsSadeghi, Maimanat, (1373), Poetry Art Dictionary, Tehran: Soroosh.


15. MirSadeghi, Jamal, (1394), Story elements, 9^th edition, Tehran: Mourvarid.


16. Hedayat, Sadegh, (1309), Zendeh be Goor(Burried alive), Tehran: Ferdowsi Press.


17. --------------------, (1358), Toop Mourvarid(Pearl Ball), Tehra: Avay Bouf.


18. --------------------, (1356), Velengari, Tehran:Amir Kabir.